UKRYTE W GĘSTYM LESIE POZOSTAŁOŚCI ZAMKU OSTRĘŻNIK

e­ne­za pow­sta­nia zam­ku w Os­trę­żni­ku nie zos­ta­ła nig­dy poz­na­na ze wzglę­du na brak za­cho­wa­nych ma­te­ria­łów źród­ło­wych na je­go te­mat. Pow­szech­nie u­wa­ża się, że wa­row­nię tę wznie­sio­no z ini­cja­ty­wy Ka­zi­mie­rza Wiel­kie­go (+1370) w po­ło­wie XIV wie­ku ja­ko ko­lej­ne og­ni­wo w łań­cu­chu ju­raj­skich or­lich gniazd strze­gą­cych po­łud­nio­wo-za­chod­nich ru­bie­ży Rze­czy­pos­po­li­tej. Hi­po­te­za ta­ka znaj­du­je swo­je o­par­cie w przy­na­leż­noś­ci w XIV stu­le­ciu po­blis­kiej wsi Trzeb­niów do do­me­ny kró­lew­skiej, oraz a­na­li­zy za­cho­wa­nych resz­tek ma­te­ria­łu bu­do­wla­ne­go da­to­wa­ne­go właś­nie na ten ok­res. Część his­to­ry­ków skła­nia się jed­nak ku od­mien­nej o­pi­nii, iż fun­da­to­rem zes­po­łu ob­ron­ne­go był bis­kup kra­kow­ski Jan Mus­ka­ta (+1320), zaś jesz­cze in­ni su­ge­ru­ją, że mógł być to za­mek ry­cer­ski, któ­ry zos­tał znisz­czo­ny pod­czas kar­nej wy­pra­wy wojsk kró­lew­skich w 1396 ro­ku. Tak zróż­ni­co­wa­ne po­glą­dy w kwes­tii za­rów­no in­wes­to­ra jak i cza­su re­a­li­za­cji te­go pro­jek­tu są po­chod­ną br­aku ja­kich­kol­wiek za­pi­sów his­to­rycz­nych, co mo­że rów­nież su­ge­ro­wać, że o­biekt nig­dy nie zos­tał u­koń­czo­ny i nie był za­miesz­ka­ny. Le­gen­dy wią­żą go z roz­bój­ni­ka­mi, nie­któ­rzy przy­pusz­cza­ją też, że słu­żył ja­ko wię­zie­nie dla przes­tęp­ców lub kró­lew­skich prze­ciw­ni­ków po­li­tycz­nych. Zda­je się jed­nak, że dla te­go ty­pu ce­lów za­ło­że­nie by­ło to zbyt ob­szer­ne, na­le­ża­ło bo­wiem lub mog­ło na­le­żeć do rzę­du ta­kich wa­row­ni jak Smo­leń, Mi­rów czy Bo­bo­li­ce. Pew­ne jest na­to­miast, że już w XV wie­ku za­mek nie funk­cjo­no­wał, bo­wiem w za­cho­wa­nych re­jes­trach częs­to­chow­skich z te­go o­kre­su jest mo­wa o tym, iż w Os­tręż­ni­ku stoi ru­de­ra wie­ży czy zam­ku.

RELIKTY ZAMKU ZNAJDUJĄ SIĘ NA SZCZYCIE POTĘŻNEJ SKAŁY, WEWNĄTRZ KTÓREJ WYŻŁOBIONA JEST JASKINIA

HIPOTETYCZNA REKONSTRUKCJA ZAMKU WG B.DREJEWICZ, ŹRÓDŁO: ZAMKI I OBIEKTY WAROWNE JURY KRAKOWSKO-CZĘSTOCHOWSKIEJ

bu­do­wa­ny na wa­pien­nej, ur­wis­tej od stro­ny pół­noc­nej ska­le za­mek gór­ny cha­rak­te­ry­zo­wał się pla­nem re­gu­lar­nym o łącz­nej po­wierz­chni o­ko­ło 1200 met­rów kwad­ra­to­wych. W skład je­go za­bu­do­wy wcho­dził u­sy­tu­o­wa­ny w pół­noc­no-za­chod­niej częś­ci dzie­dziń­ca dom miesz­kal­ny wznie­sio­ny na pla­nie pros­to­ką­ta o wy­mia­rach o­ko­ło 30x10 met­rów, wy­su­nię­ta przed li­co kur­ty­ny po­łud­nio­wej mu­rów czwo­ro­bocz­na basz­ta albo ry­za­lit, pod któ­rą znaj­do­wa­ły się za­sy­pa­ne o­bec­nie pod­zie­mia, oraz za­my­ka­ją­cy ca­łość ka­mien­ny mur ob­wo­do­wy o dłu­goś­ci 144 met­rów. Wjazd do gór­nej częś­ci wa­row­ni pro­wa­dził z przed­zam­cza od stro­ny za­chod­niej, przy skal­nych gła­zach łą­czą­cych ją z pod­gro­dziem. Ska­ła, na któ­rej wzno­sił się za­mek gór­ny jest stro­ma i nie­dos­tęp­na od stro­ny pół­noc­nej i od za­cho­du. Od po­łud­nia o­raz od stro­ny wschod­niej spa­dek wy­so­koś­ci te­re­nu prze­bie­ga ła­god­niej i tam roz­wi­nął się peł­nią­cy funk­cje gos­po­dar­cze za­mek dol­ny o po­wierz­chni od 2 do 7 ty­się­cy met­rów kwa­dra­to­wych. Wjazd do nie­go praw­do­po­dob­nie znaj­do­wał się w przer­wie mię­dzy wa­ła­mi z drew­nia­ną pa­li­sa­dą, w po­łud­nio­wo-wschod­niej częś­ci zes­po­łu. Ca­łość za­ło­że­nia o­ta­cza­ła fo­sa.

PLAN RUIN ZAMKU: 1. DZIEDZINIEC ZAMKU GÓRNEGO, 2. BUDYNEK MIESZKALNY, 3. BASZTA,
4. WJAZD NA ZAMEK GÓRNY, 5. PODZAMCZE, 6. WAŁY, 7. BRAMA WJAZDOWA NA PODZAMCZE

HI­PO­TE­TYCZ­NA RE­KON­STRUK­CJA ZAM­KU WG M. SZE­LE­RE­WI­CZA. BRAK KON­SEK­WEN­CJI WZGLĘ­DEM PRZED­STA­WIO­NE­GO WY­ŻEJ PLA­NU WY­RA­ŻA SIĘ W UMIEJ­SCO­WIE­NIU BRA­MY WJAZ­DO­WEJ NA ZA­MEK WY­SO­KI - TU­TAJ JEST ONA U­LO­KO­WA­NA W RY­ZA­LI­CIE DOS­TA­WIO­NYM DO PO­ŁUD­NIO­WEJ LI­NII MU­RÓW OB­RON­NYCH. GŁÓW­NY DOM MIESZ­KAL­NY ZOS­TAŁ PRZE­SU­NIĘ­TY W KIE­RUN­KU WSCHOD­NIM I NIE PRZY­LE­GA JUŻ DO KUR­TY­NY ZA­CHOD­NIEJ ZAM­KU, WI­DAĆ RÓW­NIEŻ WIE­ŻĘ W PÓŁ­NOC­NO-WSCHOD­NIEJ CZĘŚ­CI ZES­PO­ŁU, KTÓ­RA PRAW­DO­PO­DOB­NIE JEST WY­NI­KIEM KON­FA­BU­LA­CJI AU­TO­RA TEJ PRE­ZEN­TA­CJI.

a­cho­wa­ły się nie­wiel­kie, po­szar­pa­ne frag­men­ty mu­rów kur­ty­no­wych o wy­so­koś­ci nie prze­kra­cza­ją­cej jed­ne­go met­ra, a tak­że skrom­ne re­lik­ty budynku miesz­kal­ne­go i basz­ty czwo­ro­bocz­nej. Sła­bo wi­docz­ne, lecz wciąż roz­poz­na­wal­ne są o­ta­cza­ją­ce za­mek dol­ny ziem­ne wa­ły. Ca­ły te­ren o­bec­nie po­roś­nię­ty jest mło­dym, gęs­tym la­sem, co w po­łą­cze­niu z mi­zer­nym sta­nem za­cho­wa­nia ruin ut­rud­nia or­ien­ta­cję w ce­lu od­two­rze­nia pier­wot­ne­go u­kła­du przes­trzen­ne­go wa­row­ni.

NA ZAMKU OSTRĘŻNIK

W JASKINI OSTRĘŻNICKIEJ

e­lik­ty zam­ku po­ło­żo­ne są nie­co na wschód od dro­gi nr 793 łą­czą­cej Ja­nów i Żar­ki, w od­leg­łoś­ci o­ko­ło 6 km na po­łud­nie od Ja­no­wa. Na skra­ju la­su o­bok szo­sy, po po­łud­nio­wej jej stro­nie znaj­du­je się nie­wiel­ki dar­mo­wy par­king - stąd do ru­in pro­wa­dzi szlak tu­rys­tycz­ny. Wstęp do re­zer­wa­tu wol­ny. (ma­pa zam­ków)

1. M. Antoniewicz: Zamki na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej...
2. B. Guerquin: Zamki w Polsce, Arkady 1984
3. L. Kajzer, J. Salm, S. Kołodziejski: Leksykon zamków w Polsce, Arkady 2001
4. R. Sypek: Zamki i obiekty warowne Jury Karkowsko-Częstochowskiej
5. J. Zinkow: Orle gniazda i warownie jurajskie, SiT 1977

W pobliżu:
Suliszowice - ruina strażnicy królewskiej XIVw., 2,5 km
Przewodziszowice - pozostałości strażnicy królewskiej XIVw., 3 km
Łutowiec - ruina strażnicy królewskiej XIVw., 7 km
Mirów - ruina zamku rycerskiego XIVw., 10 km
Bobolice - zamek królewski XIVw., po rekonstrukcji, 11 km
Morsko - ruina zamku XIVw., 19 km
Olsztyn - ruina zamku królewskiego XIVw., 21 km

Warto zobaczyć również

Po­ło­żo­ną za­led­wie 3 ki­lo­met­ry na pół­noc od zam­ku Os­tręż­nik ma­low­ni­czą miej­sco­wość o naz­wie Zło­ty Po­tok, w któ­rej przed la­ty by­wał Zyg­munt Kra­siń­ski - wy­bit­ny pol­ski twór­ca e­po­ki ro­man­tyz­mu. Po­zos­ta­wił on po so­bie naz­wy, ja­ki­mi ob­da­rzył wie­le tu­tej­szych skał, sta­wów i źró­deł, i któ­re do dziś funk­cjo­nu­ją ja­ko źród­ła El­żbie­ty i Zyg­mun­ta, staw No­cy Let­niej czy wresz­cie przy­pa­ła­co­wy staw Iry­dion. Przy daw­nym pa­ła­cu Ra­czyń­skich - dziś nies­te­ty o­pusz­czo­nym (2019) stoi znacz­nie skrom­niej­szy, lecz zad­ba­ny i udos­tęp­nio­ny do zwie­dza­nia dwo­rek Kra­siń­skich z XIX wie­ku, gdzie wśród eks­po­na­tów wys­ta­wio­no pierw­sze wy­da­nia nie­któ­rych u­two­rów Zyg­mun­ta Kra­siń­skie­go, por­tre­ty ro­dzi­ny, a tak­że pia­ni­no mar­ki „Erard”, w wy­bo­rze któ­re­go po­ma­gał po­e­cie sam Fry­de­ryk Cho­pin. Cią­gną­cą się wzdłuż na­tu­ral­nie pięk­nej do­li­ny Wier­ci­cy wieś o­ta­cza Re­zer­wat Par­ko­we z krys­ta­licz­nie czys­ty­mi źród­ła­mi i cie­ka­wy­mi os­tań­ca­mi skal­ny­mi o fi­ne­zyj­nych kształ­tach i naz­wach, np. Bra­ma Twar­dow­skie­go, Dia­bel­skie Mos­ty czy Niedź­wie­dzia Gro­ta. La­tem w o­ko­licz­nych la­sach u­no­si się w po­wiet­rzu cha­ra­kte­rys­tycz­ny za­pach, co zaw­dzię­cza­my licz­nej o­bec­noś­ci w ich ru­nie czos­nku nie­dźwie­dzie­go.

tekst: 2019
fotografie: 2009
© Jacek Bednarek