RUINA ŚREDNIOWIECZNEJ STRAŻNICY W PRZEWODZISZOWICACH, WIDOK OD POŁUDNIOWEGO WSCHODU

DZIEJE ZAMKU

OPIS ZAMKU

ZWIEDZANIE

N

ie wiemy, kto stoi za de­cy­zją o bu­do­wie mu­ro­wa­nej wa­row­ni w Prze­wo­dzi­szo­wi­cach. W star­szej li­te­ra­tu­rze przed­mio­tu do­mi­nu­je po­gląd, że wraz z in­ny­mi straż­ni­ca­mi za­ło­że­nie obron­ne sta­no­wi ini­cja­ty­wę bu­dow­la­ną Ka­zi­mie­rza Wiel­kie­go (zm. 1370) ja­ko część kró­lew­skie­go sys­te­mu gra­nicz­nych ko­mór cel­nych i umoc­nień kon­tro­lu­ją­cych prze­bie­ga­ją­ce tę­dy szla­ki han­dlo­we. U nie­któ­rych hi­sto­ry­ków bie­rze jed­nak gó­rę prze­ko­na­nie, iż za­mek wzniósł w la­tach 1370-91 ksią­żę Wła­dy­sław Opol­czyk (zm. 1401) w ra­mach przy­go­to­wań do obro­ny na­da­ne­go mu przez Lud­wi­ka Wę­gier­skie­go len­na przed re­win­dy­ka­cyj­ny­mi rosz­cze­nia­mi ze stro­ny Pol­ski. W tym cza­sie Opol­czyk z ca­łą pew­no­ścią jest wła­ści­cie­lem wsi Prze­wo­dzi­szo­wi­ce, któ­rą w 1382 ro­ku prze­ka­zu­je na upo­sa­że­nie klasz­to­ru pau­li­nów na Ja­snej Gó­rze.

MUROWANĄ STRAŻNICĘ WZNIESIONO NA POTĘŻNYM WAPIENNYM OSTAŃCU

W

latach 1424-44 straż­ni­ca na­le­ży do Mi­ko­ła­ja Kor­ni­cza zwa­ne­go Sie­strzeń­cem (zm. 1445), bur­gra­bie­goBurgrabia – urząd grodzki I Rzeczypospolitej, zastępca starosty grodowego. Jako zarządca zamku czuwał nad powierzonym sobie zamkiem, dbając o bezpieczeństwo miasta. Jego kompetencje w wielu przypadkach pokrywały się z kompetencjami podstarościego. Burgrabia przeprowadzał egzekucję sądową, aresztował zakłócających sesje sądowe, chwytał przestępców. Od 1507 na mocy specjalnej konstytucji sejmowej do jego kompetencji należało pilnowanie bezpieczeństwa na drogach. wa­row­ni w Bę­dzi­nie, któ­rą otrzy­mał za za­słu­gi w woj­nie pol­sko-krzy­żac­kiej. Przy­pusz­czal­nie wy­ko­rzy­stu­je on Prze­wo­dzi­szo­wi­ce ja­ko ba­zę dla po­par­cia ru­chu hu­syc­kie­goHusytyzm – ruch religijny i polityczny zapoczątkowany przez Jana Husa, którego zwolennicy w 1417 ogłosili Cztery artykuły praskie w których domagali się m.in. sekularyzacji dóbr kościelnych i komunii pod dwiema postaciami. Po 1415 roku, gdy stany czeskie wyraziły publicznie swój protest wobec spalenia na stosie Jana Husa, przybrał formę ruchu politycznego, stał się powodem rewolty w Czechach, a następnie obronnych wojen husyckich. i wy­praw or­ga­ni­zo­wa­nych prze­ciw­ko opo­nen­tom po­li­tycz­nym, w tym przed­sta­wi­cie­lom kle­ru. Mię­dzy in­ny­mi za to (ale rów­nież za zdra­dę pań­stwo­wą i kra­dzież czę­ści kró­lew­skie­go skar­bca) w 1434 ro­ku Sie­strze­niec zo­sta­je ska­za­ny przez sąd kró­lew­ski, tra­cąc więk­szość ma­jąt­ku i wpły­wów. Być mo­że to wła­śnie nie­chlub­na dzia­łal­ność bur­gra­bie­go pro­wa­dzi do ce­lo­we­go znisz­cze­nia wa­row­ni, a być mo­że zo­sta­je ona po pro­stu opusz­czo­na i z cza­sem po­pa­da w ru­inę. Źró­dła hi­sto­rycz­ne na ten te­mat so­li­dar­nie mil­czą.

CZĘŚCIOWO ZREKONSTRUOWANA POŁUDNIOWA CZĘŚĆ WAROWNI

P

óźniej ruiny strażnicy wraz z przy­le­gły­mi te­re­na­mi na­le­żą m.in. do ro­du Mę­ciń­skich. W la­tach 50. XX wie­ku pro­wa­dzo­ne są tu­taj pierw­sze son­da­żo­we ba­da­nia ar­che­olo­gicz­ne, po za­koń­cze­niu któ­rych czę­ścio­wo zre­kon­stru­owa­no frag­ment mu­ru obwo­do­we­go od stro­ny po­łu­dnio­wo-wschod­niej.

OSTANIEC Z POZOSTAŁOŚCIAMI STRAŻNICY, WIDOK OD POŁUDNIA

DZIEJE ZAMKU

OPIS ZAMKU

ZWIEDZANIE

S

trażnicę wzniesiono na trud­no do­stęp­nym wa­pien­nym ostań­cu (390 m n.p.m.), na wschód od wsi. Za­mek gór­ny zaj­mo­wał pla­te­au na szczy­cie ska­ły o po­wierzch­ni oko­ło 70 me­trów kwa­dra­to­wych. W je­go skład wcho­dził nie­wiel­ki mu­ro­wa­ny gmach, przy­pusz­czal­nie o cha­rak­te­rze wie­żo­wym, oraz praw­do­po­dob­nie ja­kieś bu­dyn­ki drew­nia­ne, a ca­łość by­ła opa­sa­na po­pro­wa­dzo­nym wzdłuż kra­wę­dzi ostań­ca ka­mien­nym mu­rem obron­nym. Mur jed­no­stron­nie pod­par­to ka­mien­ną ścia­ną przy­le­ga­ją­cą do li­ca ska­ły i wy­rów­nu­ją­cą jej pion, co umoż­li­wi­ło po­więk­sze­nie pla­nu straż­ni­cy, a być mo­że zwięk­szy­ło też po­wierzch­nię pod­sta­wy wie­ży. Do­stęp do tej czę­ści zam­ku był utrud­nio­ny, a re­ali­zo­wa­no go z wy­ko­rzy­sta­niem po­mo­stów lub dra­bin.

REKONSTRUKCJA WAROWNI W PRZEWODZISZOWICACH WG B.DREJEWICZ

U

podnóża zamku górnego mieścił się go­spo­dar­czy maj­dan oto­czo­ny fo­są i ziem­nym wa­łem z pa­li­sa­dą o dłu­go­ści oko­ło 300 me­trów. Brak za­cho­wa­nych śla­dów po tych for­ty­fi­ka­cjach unie­mo­żli­wia od­two­rze­nie za­ry­su ca­łej bu­dow­li.

PLAN STRAŻNICY WG D. ORMANA: 1. WIEŻA MIESZKALNA, 2. PALISADA, 3. DZIEDZINIEC,
4. MAJDAN GOSPODARCZY, 5. BRAMA WJAZDOWA DO STRAŻNICY, 6. WJAZD NA MAJDAN GOSPODARCZY

DZIEJE ZAMKU

OPIS ZAMKU

ZWIEDZANIE

Z

achowały się fragmenty mu­ru obwo­do­we­go o gru­bo­ści się­ga­ją­cej 1,5 me­tra i wy­so­ko­ści 10 me­trów, a tak­że znacz­nie skrom­niej­sze po­zo­sta­ło­ści ścian wie­ży. Przy odro­bi­nie wy­obraź­ni u pod­nó­ża ska­ły do­strzec jesz­cze moż­na moc­no za­tar­te śla­dy wa­łów ziem­nych i fo­sy. Ma­low­ni­czy osta­niec cie­szy się du­żą po­pu­lar­no­ścią nie tyl­ko w gro­nie mi­ło­śni­ków hi­sto­rii i weeken­do­wych tu­ry­stów, ale rów­nież wśród wspi­na­czy skał­ko­wych, w jego ścianach bowiem poprowadzono aż 25 dróg wspinaczkowych. Po­nad­to znaj­du­je się tu­taj nie­wiel­ka ja­ski­nia o na­zwie Schro­ni­sko pod straż­ni­cą.

Wstęp wolny – na szczyt ska­ły tyl­ko dla wspi­na­czy dy­spo­nu­ją­cych od­po­wie­dnim sprzę­tem

Czas zwiedzania wraz drogą z/do par­kin­gu: około 1 godz.

Na spacer można się wybrać ra­zem z psem.

Miejsce sprzyja fo­to­gra­fo­wa­niu z lo­tu pta­ka.

DOJAZD

P

ozostałości warowni znaj­du­ją się na leś­nej po­la­nie, oko­ło 1 km na wschód od za­bu­do­wań osa­dy Prze­wo­dzi­szo­wi­ce (w gra­ni­cach mia­sta Żar­ki, woj. ślą­skie). Prze­bie­ga tę­dy nie­bie­ski Szlak Wa­row­ni Ju­raj­skich, a tak­że kil­ka in­nych tras pie­szych i ro­we­ro­wych. (ma­pa zam­ków wo­je­wódz­twa)

Samochód po­zo­sta­wić moż­na na par­kin­gu tu­ry­stycz­nym przy ul. Leś­niow­skiej. Stąd do ostań­ca pro­wa­dzi asfal­to­wa ścież­ka pie­szo-ro­we­ro­wa o dłu­go­ści oko­ło 750 m.

LITERATURA

1. L. Kajzer, J. Salm, S. Kołodziejski: Leksykon zamków w Polsce, Arkady 2001
2. R. Sypek: Zamki i obiekty warowne Jury Krakowsko-Częstochowskiej
3. A. Wagner: Murowane budowle obronne w Polsce X-XVIIw., Bellona 2019
4. Wikipedia

W pobliżu (dystans dla podróżujących samochodem):
Łutowiec - ruina strażnicy królewskiej z XIV w., 8 km
Ostrężnik - relikty zamku gotyckiego z XIV w., 8 km
Mirów - ruina zamku rycerskiego z XIV w., 12 km
Bobolice - zamek królewski z XIV w., po rekonstrukcji, 14 km
Suliszowice - ruina strażnicy królewskiej z XIV w., 15 km
Morsko - ruina zamku z XIV w., 22 km
Olsztyn - ruina zamku królewskiego z XIV w., 23 km

WARTO ZOBACZYĆ:

W odległości 2 km na po­łu­dnio­wy za­chód od ru­in straż­ni­cy mie­ści się ze­spół klasz­tor­ny oo. pau­li­nów i San­ktu­arium Mat­ki Bo­żej Leś­niow­skiej, bę­dą­ce waż­nym ośrod­kiem piel­grzym­ko­wym na tra­sie z Kra­ko­wa na Ja­sną Gó­rę. W za­bu­do­wie kom­plek­su do­mi­nu­je jed­no­na­wo­wy ko­ściół p.w. Na­wie­dze­nia NMP, któ­re­go naj­star­sza część po­cho­dzi z XVI wie­ku i ma cha­rak­ter go­ty­cko-re­ne­san­so­wy. Od pół­no­cy są­sia­du­je z nim póź­no-ba­ro­ko­wy klasz­tor, bez wy­raź­nych cech sty­lo­wych, skła­da­ją­cy się z czte­rech skrzy­deł z kwa­dra­to­wym wi­ry­da­rzem w środ­ku. Kom­po­zy­cję uzu­peł­nia współ­cze­sny oł­tarz po­lo­wy, ka­pli­ca nad źród­łem, dzwon­ni­ca i dom piel­grzy­ma (rów­nież współ­cze­sne).

Nieco dalej w kierunku po­łu­dnio­wym, przy ul. Pia­ski stoi za­byt­ko­wy młyn elek­trycz­ny, któ­re­go zre­wi­ta­li­zo­wa­ne wnę­trza gosz­czą Mu­ze­um Daw­nych Rze­miosł z in­ter­ak­tyw­ną eks­po­zy­cją na te­mat pię­ciu cha­rak­te­ry­stycz­nych dla te­go re­gio­nu za­wo­dów: mły­nar­stwa, pie­kar­stwa, bed­nar­stwa, ko­ło­dziej­stwa oraz szew­stwa. Pre­zen­to­wa­ne tu wy­sta­wy łą­czą tra­dy­cję z no­wo­cze­sno­ścią - na od­wie­dza­ją­cych cze­ka­ją au­ten­tycz­ne urzą­dze­nia, mul­ti­me­dial­ne pre­zen­ta­cje, gry oraz war­szta­ty, wśród nich pró­ba wy­ko­na­nia becz­ki i sa­mo­dziel­ne mie­le­nie zbo­ża.

Jeszcze dalej na po­łu­dnie, na roz­le­głym pla­cu przy ul. Ofiar Ka­ty­nia znaj­du­je się uni­kal­ny w ska­li ca­łe­go kra­ju ze­spół ka­mien­nych sto­dół, wznie­sio­nych z bia­łe­go ju­raj­skie­go ka­mie­nia oraz ce­gły i kry­tych dwu­spa­do­wym da­chem o cha­rak­te­ry­stycz­nym rdza­wym ko­lo­rze. Do dziś za­cho­wa­ły się 32 bu­dyn­ki, któ­re w wię­kszo­ści sta­no­wią wła­sność pry­wat­ną. War­to wspom­nieć, że w 1988 ro­ku ze­spół sto­dół był tłem dla fil­mu Po­wrót wa­bi­szczu­ra, a w 2008 ro­ku krę­co­no tu ka­dry do obra­zu fil­mo­we­go Le­cha Ma­jew­skie­go pt. Młyn i Krzyż.

tekst: 2024
fotografie: 2020
© Jacek Bednarek