ZAMEK RAJSKO, WIDOK OD WSCHODU

łaś­ci­wie tak do koń­ca nie wia­do­mo, jak to na­praw­dę by­ło z zam­kiem Raj­sko. Wed­ług o­pi­nii nie­któ­rych his­to­ry­ków śred­nio­wiecz­na wa­row­nia nig­dy w tym miej­scu nie pow­sta­ła; wed­ług in­nych - wręcz prze­ciw­nie - za­mek ist­niał i funk­cjo­no­wał ja­ko jed­na z gra­nicz­nych twierdz wcho­dzą­cych w skład his­to­rycz­ne­go Ok­rę­gu Kwi­sy. Zgod­nie z tra­dyc­ją - i tej wer­sji bę­dzie­my się trzy­mać - stał tu w śred­nio­wie­czu dwór myś­liw­ski, któ­ry w wy­ni­ku roz­bu­do­wy przek­ształ­co­ny zos­tał w wa­row­nię o naz­wie Niet­burg. Nie wia­do­mo, kto przy­ło­żył się do tej in­wes­ty­cji, ani kto tu­taj za­miesz­kał. Je­dy­ną, choć niez­byt wia­ry­god­ną wska­zów­ką mo­że być dla nas sta­re po­da­nie wy­mie­nia­ją­ce rau­brit­te­ra Job­sta von Kol­ditz ja­ko gos­po­da­rza Raj­ska, pro­wa­dzą­ce­go na tych te­re­nach peł­ne przy­gód roz­bój­ni­cze ży­cie. Obiekt praw­do­po­dob­nie znisz­czo­ny zos­tał w 1431 ro­ku przez hu­sy­tów prze­cho­dzą­cych tę­dy z wy­pra­wą łu­pież­czą na Gór­ne Łu­ży­ce, a nas­tęp­nie o­pusz­czo­ny po­padł w ru­i­nę.

ZAMEK RAJSKO NA KOLOROWYCH POCZTÓWKACH Z POCZĄTKU XX WIEKU

dro­dze­nie zam­ku po po­nad 400-let­nim in­ter­lu­dium nas­tą­pi­ło w dru­giej po­ło­wie XIX stu­le­cia za spra­wą właś­ci­cie­la le­żą­ce­go w po­bli­żu majątku w Bied­rzy­cho­wi­cach - włos­kie­go hra­bie­go Alek­san­dra von Mi­nu­to­li, wiel­kie­go mi­łoś­ni­ka, ko­lek­cjo­ne­ra i ko­ne­se­ra sztu­ki. W ro­ku 1863 ku­pił on sta­ry, zruj­no­wa­ny za­by­tek i w la­tach 1875-78 do­pro­wa­dził do je­go re­kon­struk­cji w sty­lu nad­reń­skie­go ne­o­go­ty­ku, wy­ko­rzys­tu­jąc do te­go ce­lu o­ry­gi­nal­ne de­ta­le ka­mien­nych skle­pień, sztu­ka­te­rii z pias­kow­ca i mar­mu­ru o­raz e­le­men­ty me­ta­lo­plas­ty­ki. Ca­łe za­ło­że­nie o po­wierz­chni u­żyt­ko­wej o­ko­ło 250 met­rów kwa­dra­to­wych zos­ta­ło o­to­czo­ne mu­rem, co na­da­wa­ło mu wy­gląd śred­nio­wiecz­ne­go za­ło­że­nia ob­ron­ne­go. U pod­nó­ża tych ro­man­tycz­nych ruin von Mi­nu­to­li zbu­do­wał ka­mien­ne schod­ki u­mo­żli­wia­ją­ce swo­bod­ne zej­ście na brzeg Kwi­sy. Wew­nątrz u­dos­tęp­nił zgro­ma­dzo­ną przez sie­bie bo­ga­tą ko­lek­cję szkieł i ce­ra­mi­ki we­nec­kiej, an­tycz­ne pu­cha­ry i dzba­ny, afry­kań­skie mas­ki, mi­li­ta­ria, me­ble o­raz ob­ra­zy tak zna­nych ar­tys­tów jak Al­brecht Du­rer, Pa­olo Ve­ro­ne­se czy Rem­brandt. W cza­sie re­wo­lu­cyj­nych roz­ru­chów w 1919 ro­ku Raj­sko zos­ta­ło za­ję­te i zde­mo­lo­wa­ne przez o­ko­licz­nych chło­pów - pod­czas tych burz­li­wych wy­da­rzeń za­gi­nę­ła część ko­lek­cji, zaś to, co uda­ło się u­ra­to­wać, prze­nie­sio­no do pa­ła­cu. Po śmier­ci hra­bie­go je­go cór­ka An­na von Pfeil w ro­ku 1925 na 30 lat wy­dzier­ża­wi­ła obiekt lu­boń­skie­mu od­dzia­ło­wi Ver­band Fur Deut­sche Ju­gend­her­ber­gen. Wy­ko­rzys­tu­jąc pro­jek­ty zgo­rze­lec­kie­go ar­chi­tek­ta Stan­ge do­ko­na­no ko­lej­nej je­go prze­bu­do­wy i po za­koń­cze­niu prac ot­war­to w Raj­sku schro­nis­ko naz­wa­ne Graf Jo­a­chim Pfeil-Ju­gend­her­ber­ge na pa­miąt­kę zmar­łe­go rok wcześ­niej hra­bie­go von Pfeil und Klein El­lguth, pod­róż­ni­ka i zna­ne­go ba­da­cza Af­ry­ki. Po 1945 ro­ku miej­sce to zos­ta­ło roz­gra­bio­ne i przez dłu­gi czas poz­ba­wio­ne o­pie­ki nisz­cza­ło. Po ro­ku 2010 za­mek z pry­wat­nej ini­cja­ty­wy od­bu­do­wa­no, a nas­tęp­nie za­a­dap­to­wa­no na luk­su­so­wy ho­tel.

GRAFIKA Z WIZERUNKAMI RAJSKA Z LAT 20. I 30. XX. WIEKU, Z PRAWEJ WEJŚCIE DO SCHRONISKA MŁODZIEŻOWEGOO

WNĘTRZA SCHRONISKA MŁODZIEŻOWEGO NA ZAMKU W LATACH 30. XX WIEKU

amek w cha­rak­te­rys­tycz­nej XIX-wiecz­nej ro­man­tycz­nej for­mie wznie­sio­ny zos­tał z ła­ma­ne­go ka­mie­nia i wy­koń­czo­ny ceg­łą. Je­go do­mi­nan­tę sta­no­wi­ła smuk­ła pros­to­kąt­na wie­ża z plat­for­mą wi­do­ko­wą, na któ­rą pro­wa­dzi­ły wąs­kie, krę­te scho­dy. W ścia­nach wie­ży wy­ku­to ot­wo­ry 'strzel­ni­cze', do­dat­ko­wo w ścia­nie wschod­niej wmon­to­wa­no płyt­ki wy­kusz. Tuż o­bok bra­my wy­bu­do­wa­no dru­gą z wież, znacz­nie niż­szą, na­kry­tą da­chem stoż­ko­wym i uzu­peł­nio­ną o blan­ki. Po­mię­dzy ni­mi znaj­do­wał się ta­ras pro­wa­dzą­cy z bu­dyn­ku głów­ne­go przez póź­no­go­tyc­ki por­tal, po­cho­dzą­cy praw­do­po­dob­nie z jed­ne­go z koś­ciół­ków śląs­kich. Głów­ny dom zam­ko­wy u­sy­tu­o­wa­no w pół­noc­nej częś­ci za­ło­że­nia.

ZAMEK OD WSCHODU NA POCZTÓWCE Z 1928 ROKU

aj­sko po­ło­żo­ne jest na stro­mym, gra­ni­to­wo-gnej­so­wym wznie­sie­niu pra­we­go brze­gu Kwi­sy w jej prze­ło­mo­wym od­cin­ku mię­dzy je­zio­ra­mi Złot­nic­kim i Leś­niań­skim. Bu­dow­la ta ma cha­rak­ter wtór­ny, po­nie­waż jej współ­czes­na for­ma to prze­de wszyst­kim na­wią­za­nie do XIX-wiecz­nej re­kon­struk­cji, dla któ­rej pod­ło­żem by­ły re­lik­ty śred­nio­wiecz­nej wa­row­ni. Obec­nie funk­cjo­nu­je w niej obiekt ho­te­lo­wy na 10-18 osób wy­naj­mo­wa­ny tyl­ko ja­ko ca­łość, a ce­na wy­naj­mu co niek­tó­rych mo­że przy­pra­wić o zaw­rót gło­wy. Nie­wąt­pli­wie wpływ na re­pu­ta­cję te­go miej­sca mia­ła o­bec­ność zna­ne­go pio­sen­ka­rza i kom­po­zy­to­ra Ed Sheer­ana, któ­ry w 2018 ro­ku prze­by­wał przez kil­ka dni na zam­ku Raj­sko ba­wiąc z przy­ja­ciół­mi pod­czas pry­wat­nej wi­zy­ty w Pol­sce.

FOTOGRAFIE DOKUMENTUJĄCE STAN RUIN PRZED REKONSTRUKCJĄ, 2004

amek stoi ukry­ty w le­sie po­mię­dzi wsia­mi Za­pus­ta a Boż­ko­wi­ce, nie­o­po­dal dro­gi pro­wa­dzą­cej z Leś­nej do Bied­rzy­cho­wic. Aby się do nie­go dos­tać na­le­ży przy wjeździe do Zapusty (ja­dąc od stro­ny Leś­nej) skrę­cić w pra­wo w dro­gę wy­ło­żo­ną be­to­no­wy­mi pły­ta­mi pro­wa­dzą­cą wprost pod zam­ko­wą bra­mę. W orien­ta­cji po­ma­ga nie­po­zor­ny dro­gow­skaz, któ­re­go o­bec­ny stan nie przys­toi do kla­sy ho­te­lu. Moż­na tu­taj dojść rów­nież szla­kiem tu­rys­tycz­nym wio­dą­cym wzdłuż brze­gu je­zio­ra z po­ło­żo­ne­go nie­o­po­dal oś­rod­ka wy­po­czyn­ko­we­go. (ma­pa zam­ków)

1. J. Lamparska: Tajemnice, zamki, podziemia, Asia Press 1999
2. R. Strzelewicz: Sztuczny zamek nad jeziorem, Sudety nr 10/2003
3. M. Świeży: Zamki, twierdze, warownie, Foto art. 2002

W pobliżu:
Leśna - zamek Czocha, 6 km
Świecie - ruina zamku książęcego XIVw., 9 km
Rząsiny - relikty zamku Podskale XIIIw., 10 km
Proszówka - ruina zamku piastowskiego Gryf XIIIw., 14 km

tekst: 2004, 2019
fotografie: 2004, 2019
© Jacek Bednarek