ŚCIANA PÓŁNOCNA BUDYNKU MIESZKALNEGO TO NAJLEPIEJ ZACHOWANA POZOSTAŁOŚĆ PO DAWNYM ZAMKU W RYBNICY

DZIEJE ZAMKU

OPIS ZAMKU

ZWIEDZANIE

W

średniowiecznych kronikach niemieckich ryb­nic­ki za­mek ty­tu­ło­wa­ny był mia­nem Lau­dis Pa­la­tium lub Lau­se­pelz, tłu­ma­czo­nym od łu­życ­kie­go Lau­sche Pol­ske, co ozna­czać mia­ło Ły­są Gó­rę. Nie­wie­le jed­nak wia­do­mo na te­mat ge­ne­zy je­go po­wsta­nia i dzie­jów funk­cjo­no­wa­nia w okre­sie śre­dnio­wiecz­nym. Wśród ba­da­czy prze­wa­ża opi­nia, że bu­do­wę mu­ro­wa­nej wa­row­ni za­ini­cjo­wał w la­tach 60. XIV wie­ku sam ce­sarz Ka­rol IV Luk­sem­bur­ski (zm. 1378), któ­ry miał tu­taj prze­by­wać oso­bi­ście z krót­ką wi­zy­tą w ro­ku 1365. Wieś by­ła wów­czas wła­sno­ścią bądź znaj­do­wa­ła się w dzier­ża­wie Ni­co­la­sa von Rey­bnicz, przed­sta­wi­cie­la ślą­skiej ro­dzi­ny ry­cer­skiej, po raz pierw­szy wzmian­ko­wa­nej w 1288 ro­ku (wte­dy ja­ko świa­dek po­ja­wia się w do­ku­men­cie Bol­ka II nie­ja­ki Hen­ri­cus de Rei­bnicz). W kro­ni­kach z 1372 i 1373 ro­ku za­pi­sa­no imio­na bra­ci Hen­tsche­la, Con­ra­da, Hein­ri­cha, Dip­ran­da oraz Thy­me von der Ry­­bnicz, wła­ści­cie­li ca­łej lub czę­ści osa­dy, a ostat­nim zna­nym nam przed­sta­wi­cie­lem te­go ro­du w Ryb­ni­cy był po­świad­czo­ny w 1423 Ni­col von der Rey­bnicz.

PÓŁNOCNO-ZACHODNI NAROŻNIK ZAMKU, PO LEWEJ WIDOCZNE RELIKTY ALKIERZA KUCHENNEGO

PRAWDOPODOBNIE NAJSTARSZY ZACHOWANY WIZERUNEK ZAMKU W RYBNICY,
FRIEDRICH BERNHARD WERNER 'TOPOGRAPHIA SILESIAE 1744-68'

P

rzypuszczalnie w latach 20. XV wie­ku sta­ry za­mek zo­stał zdo­by­ty przez hu­sy­tówHusytyzm – ruch religijny i polityczny zapoczątkowany przez Jana Husa, którego zwolennicy w 1417 ogłosili Cztery artykuły praskie w których domagali się m.in. sekularyzacji dóbr kościelnych i komunii pod dwiema postaciami. Po 1415 roku, gdy stany czeskie wyraziły publicznie swój protest wobec spalenia na stosie Jana Husa, przybrał formę ruchu politycznego, stał się powodem rewolty w Czechach, a następnie obronnych wojen husyckich. i przez nich znisz­czo­ny. Wkrót­ce jed­nak od­bu­do­wa­no go, przy czym za­kres prac bu­dow­la­nych mu­siał w znacz­nym stop­niu wy­bie­gać po­za do­tych­cza­so­wy układ i for­mę wa­row­ni, bo­wiem za­cho­wa­ne do cza­sów współ­czes­nych re­lik­ty to prze­de wszyst­kim po­zo­sta­ło­ści mu­rów wznie­sio­nych w XV i XVI wie­ku. Nie wie­my, kto stał za tą in­we­sty­cją, ani kie­dy do­kład­nie ją zre­ali­zo­wa­no. Być mo­że od­bu­do­wa i mo­der­ni­za­cja zam­ku by­ła dzie­łem Han­sa von Zed­litz, pi­szą­ce­go się rów­nież von Reib­nitz, któ­ry w dru­giej po­ło­wie XV stu­le­cia wzmian­ko­wa­ny był ja­ko wła­ści­ciel wsi. W 1532 ro­ku je­go wnuk Hans III sprze­dał tu­tej­sze do­bra Chris­toph­owi von Re­dern z Nie­lest­na. Od­tąd przez po­nad dwie­ście lat lo­sy wa­row­ni i jej miesz­kań­ców po­zo­sta­ją nie­zna­ne.

RYCINA UKAZUJĄCA ZAMEK I FOLWARK OD STRONY POŁUDNIOWEJ, 2. POŁOWA XVIII WIEKU

R

ybnica ponownie pojawiła się w do­ku­men­tach w 1756 ro­ku, kie­dy wraz z po­ło­żo­ną nie­opo­dal Sta­rą Ka­mie­ni­cą stała się wła­sno­ścią je­le­nio­gór­skie­go kup­ca Ge­or­ga Fried­ri­cha Schmid­ta (zm. 1757). Ten roz­po­czął lub kon­ty­nu­ował ja­kieś pra­ce bu­dow­la­ne zwią­za­ne z mo­der­ni­za­cją zam­ku, choć z pew­no­ścią stan wa­row­ni nie po­zwa­lał już wte­dy na użyt­ko­wa­nie jej ja­ko głów­nej sie­dzi­by miesz­kal­nej. Wdo­wa po Ge­or­gu Fried­ri­chu, Mar­ga­re­the Eli­sa­beth de domo Gott­fried, w 1765 ro­ku prze­ka­za­ła lo­kal­ne do­bra swe­mu dru­gie­mu mę­żo­wi Chris­tia­no­wi Be­ne­dic­to­wi Kahl (zm. po 1769). W 1770 prze­szły one, wraz z Ma­cie­jow­cem, na wła­sność Fun­da­cji Świę­to­jań­skiej Leg­nic­kiej Aka­de­mii Ry­cer­skiej (König­li­sche Stifts-Amt zu Sankt Jo­hann), a w 1786 zo­sta­ły za­ku­pio­ne przez Kar­la hra­bie­go von Rö­der ze Ska­ły. W tym cza­sie za­mek po­now­nie pod­da­no re­no­wa­cji, za­pew­ne w ce­lu adap­ta­cji go do po­trzeb funk­cjo­nu­ją­ce­go u stóp wzgó­rza fol­war­ku. Osiem lat póź­niej ma­ją­tek ob­jął Gott­lieb Wil­helm von Bres­sler (zm. 1814), wła­ści­ciel dóbr Lau­ske w Sak­so­nii. Je­go po­tom­ko­wie i spad­ko­bier­cy trzy­ma­li fol­wark w Ryb­ni­cy aż do 1937 ro­ku, jed­nak ni­gdy tu­taj nie miesz­ka­li na sta­łe, re­zy­du­jąc we wspom­nia­nym pa­ła­cu Lau­ske.

W XIX WIEKU ZAMEK BYŁ JUŻ RUINĄ

N

a początku XIX wieku Ryb­ni­ca wraz ze Sta­rą Ka­mie­nicą i Ka­mie­ni­cą Ma­łą two­rzy­ły roz­le­gły ma­ją­tek (a od 1837 ma­jo­rat), w któ­rym daw­ną sie­dzi­bę ry­cer­ską po­cząt­ko­wo wy­ko­rzy­sty­wa­no ja­ko go­rzel­nię oraz za­ple­cze dla po­blis­kie­go fol­war­ku, a gdy w 1816 wy­bu­do­wa­no no­we za­bu­do­wa­nia go­spo­dar­cze, za­mek zo­stał opusz­czo­ny i po­padł w ru­inę. Ostat­ni­mi przed­wo­jen­ny­mi wła­ści­cie­la­mi dział­ki z ru­iną wa­row­ni by­li: wyż­szy rad­ca bu­dow­la­ny Rau­ten­berg (1937-39) oraz Her­bert Sta­brin (1939-45), współ­udzia­ło­wiec fa­bry­ki li­kie­rów Echt Storn­sdor­fer-Bit­ter Fa­brik, któ­ry tuż obok wzgó­rza zam­ko­we­go wzniósł dom dla sie­bie i swo­jej ro­dzi­ny. Po woj­nie za­mek po­zo­sta­wał bez go­spo­da­rza. I choć for­mal­nie pod­le­gał on wła­dzom Kom­­bi­na­tu Rol­no-Prze­my­sło­we­go, te nie zro­bi­ły nic, aby za­po­biec de­gra­da­cji je­go mu­rów. W kon­se­kwen­cji po­zo­sta­ło­ści wa­row­ni szyb­ko opa­no­wa­ła dzi­ka ro­ślin­ność, któ­rej nie­kon­tro­lo­wa­ny roz­rost do­pro­wa­dził do dal­szych ubyt­ków i znisz­czeń.

RUINA NA FOTOGRAFII Z LAT 30. XX WIEKU

DZIEJE ZAMKU

OPIS ZAMKU

ZWIEDZANIE

B

rak jest jakichkolwiek przekazów źród­ło­wych, któ­re przy­bli­ży­ły­by nam wy­gląd i roz­pla­no­wa­nie zam­ku śre­dnio­wiecz­ne­go. Po od­bu­do­wie do­ko­na­nej za­pew­ne w po­ło­wie XV wie­ku głów­nym ele­men­tem je­go ar­chi­tek­tu­ry stał się wznie­sio­ny z ła­ma­ne­go gra­ni­tu trój­kon­dyg­na­cyj­ny dom na pla­nie pro­sto­ką­ta o wy­mia­rach 15x25 me­trów. Od pół­no­cy przy­le­gał do nie­go al­kierz ku­chen­ny, w któ­re­go gór­nej czę­ści praw­do­po­dob­nie znaj­do­wa­ła się kom­na­ta miesz­kal­na ogrze­wa­na cie­płem ko­mi­na. Par­ter bu­dyn­ku zaj­mo­wał wą­ski ko­ry­ta­rzyk, klat­ka scho­do­wa oraz dwie lub trzy iz­by - po­dob­ny po­dział wy­stę­po­wał na po­zo­sta­łych kon­dyg­na­cjach. W cza­sach no­wo­żyt­nych za­mek po­sia­dał stro­me dwu­spa­do­we da­chy, a je­go ele­wa­cje ozdo­bio­ne by­ły de­ko­ra­cją ty­pu sgraf­fi­toSgraffito - technika dekoracyjna malarstwa ściennego polegająca na nakładaniu kolejnych, kolorowych warstw tynku lub kolorowych glin i na zeskrobywaniu fragmentów warstw wierzchnich w czasie, kiedy jeszcze one nie utwardziły się. Poprzez odsłanianie warstw wcześniej nałożonych powstaje dwu- lub wielobarwny wzór. . Po­łu­dnio­wą część za­ło­że­nia obej­mo­wał dzie­dzi­niec zam­knię­ty obwo­dem ka­mien­nych mu­rów. Da­lej roz­cią­gał się nie­wiel­ki, jed­no­hek­ta­ro­wy park. Nic nie wia­do­mo na te­mat ta­jem­ni­czej wie­ży, uwiecz­nio­nej przez ano­ni­mo­we­go ar­ty­stę na po­ka­za­nej po­ni­żej XIX-wiecz­nej ry­ci­nie.

XIX-WIECZNA RYCINA Z WIZERUNKIEM ZAMKU, ELEMENT ARCHITEKTURY PRZYPOMINAJĄCY WIEŻĘ ALBO JEST WYNIKIEM NADINTERPRETACJI AUTORA TEGO DZIEŁA, ALBO RYCINA ZOSTAŁA BŁĘDNIE OPISANA I PRZEDSTAWIA INNĄ RUINĘ

PLAN RUIN WG MAŁGORZATY CHOROWSKIEJ

DZIEJE ZAMKU

OPIS ZAMKU

ZWIEDZANIE

D

o czasów obecnych zachowała się je­dy­nie pół­noc­na ścia­na bu­dyn­ku miesz­kal­ne­go, frag­ment je­go kur­ty­ny za­chod­niej, re­lik­ty pro­sto­kąt­ne­go al­kie­rza oraz za­sy­pa­ne już piw­ni­ce. W nie­któ­rych ok­nach za­uwa­żyć mo­żna reszt­ki re­ne­san­so­wej ka­mie­niar­ki, a w ścia­nie - otwo­ry i po­zo­sta­ło­ści be­lek stro­po­wych. Wzgó­rze zam­ko­we jest gę­sto za­le­sio­ne, co po­wo­du­je, że w okre­sie let­nim mu­ry po­zo­sta­ją nie­wi­docz­ne z dal­szej od­le­gło­ści.

RUINY ZAMKU W RYBNICY

Ruina znajduje się praw­do­po­dob­nie na te­re­nie pry­wat­nym (brak ja­kich­kol­wiek ozna­czeń, więc wiel­ki znak za­py­ta­nia), co jed­nak nie wpły­wa na jej do­stęp­ność. Tę mo­gą ogra­ni­czać je­dy­nie wy­so­kie chasz­cze po­ra­sta­ją­ce sto­ki wzgó­rza w se­zo­nie wio­sen­no-let­nim.

Do obejrzenia ca­ło­ści z na­wiąz­ką wy­star­czy nam je­den kwa­drans.

Na zamek można wybrać się ra­zem z psem.

Jeżeli zamierzacie wy­ko­rzy­stać dro­na do fo­to­gra­fo­wa­nia lub fil­mo­wa­nia ru­in, to zrób­cie to w cza­sie, gdy drze­wa po­zba­wio­ne są li­ści. Na­le­ży też pa­mię­tać o ewen­tu­al­nych pro­te­stach ze stro­ny wła­ści­cie­li te­re­nu, je­że­li ten rze­czy­wi­ście oka­zał­by się pry­wat­ną wła­sno­ścią.

RUINY ZAMKU W RYBNICY, RELIKTY ALKIERZA

DOJAZD

R

ybnica położona jest około 8 km na za­chód od Je­le­niej Gó­ry, przy DK30 pro­wa­dzą­cej do Gry­fo­wa Ślą­skie­go. We wsi znaj­du­je się sta­cja ko­le­jo­wa, na któ­rej za­trzy­mu­ją się po­cią­gi z Je­le­niej Gó­ry, Wro­cła­wia i Zgo­rzel­ca. Usy­tu­owa­na jest ona na wschod­nim skra­ju miej­sco­wo­ści, oko­ło 2,5 km od ru­in.
(ma­pa zam­ków wo­je­wódz­twa dol­no­ślą­skie­go)

Aby dostać się do zam­ku wła­snym środ­kiem trans­por­tu, we wsi na­le­ży skrę­cić na za­chód (ja­dąc z Je­le­niej Gó­ry - w le­wo) w asfal­to­wą dro­gę bieg­ną­cą w kie­run­ku Sta­rej Ka­mie­ni­cy. Na­stęp­nie przed ta­bli­cą ozna­cza­ją­cą ko­niec miej­sco­wo­ści (przy cmen­ta­rzu) skrę­cić w le­wo w wą­ską dro­gę i da­lej je­chać pro­sto aż do wia­duk­tu ko­le­jo­we­go - po dro­dze mi­ja­my bo­isko pił­kar­skie klu­bu LKS Ju­ve­nia. Prze­jeż­dża­my pod wia­duk­tem i…tu­taj po­ja­wia się pro­blem. W kie­run­ku wzgó­rza zam­ko­we­go pro­wa­dzą bo­wiem dwie dro­gi. Pierw­sza pnie się stro­mo w gó­rę i łą­czy nas z pry­wat­ną po­se­sją, za któ­rą stoi zruj­no­wa­ny za­mek. Dru­ga na­to­miast wie­dzie ła­god­nie w dół wi­jąc się mię­dzy nie­wiel­ki­mi sta­wa­mi, by osta­tecz­nie za­nik­nąć. Przy oby­dwu jed­nak wi­si ta­bli­ca „Te­ren pry­wat­ny”. Chcąc unik­nąć kon­flik­tu z wła­ści­cie­lem wy­co­fa­łem więc swo­je au­to i zo­sta­wi­łem je w po­bli­żu bo­iska, a na­stęp­nie prze­do­sta­łem się do zam­ku wspi­na­jąc po wia­duk­cie ko­le­jo­wym. Ale ostrze­gam: jest to za­ba­wa tyl­ko dla eks­tre­mal­nych wa­ria­tów. Niech na­wet nie pró­bu­je tej dro­gi ten, kto chce so­bie po pro­stu zwie­dzić ko­lej­ną ru­inę, ot tak, dla przy­jem­no­ści. Czy­ta­jąc opi­nie in­ter­nau­tów da się jed­nak dojść do zam­ku nor­mal­nie, jak bia­ły czło­wiek, dro­gą po­mię­dzy sta­wa­mi i jak do­tąd nikt tu­taj ni­ko­go wi­dła­mi nie po­go­nił. Aby jed­nak za­nad­to nie rzu­cać się w oczy, su­ge­ru­ję, aby sa­mo­chód par­ko­wać jesz­cze przed wia­duk­tem.

Tutaj ta sama historia, z tą róż­ni­cą, że z ro­we­rem to już z pew­no­ścią przez wia­dukt nie przej­dzie­my…

LITERATURA

1. M. Chorowska: Rezydencje średniowieczne na Śląsku, OFPWW 2003
2. L. Kajzer, J. Salm, S. Kołodziejski: Leksykon zamków w Polsce, Arkady 2001
3. R. Łuczyński: Ruiny dwóch zamków, Sudety nr 11/2004
4. A. M. Rosiek: Siedziby rycerskie w księstwie świdnicko-jaworskim do końca XIV wieku, UJ 2010
5. A. Wagner: Murowane budowle obronne w Polsce X-XVIIw., Bellona 2019

STAW U PODNÓŻA WZGÓRZA ZAMKOWEGO, STRZAŁKA WSKAZUJE KIERUNEK JEGO OBEJŚCIA

SAMOCHÓD ZOSTAWIĆ MOŻNA PRZED WIADUKTEM I DO ZAMKU DOJŚĆ PIECHOTĄ

W pobliżu:
Stara Kamienica - ruina zamku rycerskiego z XIV-XV w., 4 km
Siedlęcin - wieża mieszkalno-obronna z XIV w., 8 km
Czarne - renesansowy dwór z obronny XVI w., 12 km
Chojnik - ruina zamku książęcego z XIV w., 13 km
Dziwiszów - renesansowy dwór obronny z XVI w., ob. zespół pałacowy, 13 km
Wleń - ruina zamku książęcego z XII/XIII w., 19 km
Bukowiec - dwór obronny z XVI w., przebudowany, 22 km

tekst: 2022
fotografie: 2019
© Jacek Bednarek