ZESPÓŁ KLASZTORNY W SULEJOWIE, WIDOK OD POŁUDNIOWEGO WSCHODU

DZIEJE OPACTWA

OPIS KLASZTORU

ZWIEDZANIE

N

ajstarsza zachowana wzmianka na te­mat osa­dy Su­lu­gew po­cho­dzi z do­ku­men­tu wy­da­ne­go w 1145 ro­ku, gdzie wy­mie­nio­na jest ona ja­ko wła­sność ksią­żę­ca z ko­mo­rą cel­ną ob­słu­gu­ją­cą ruch han­dlo­wy na szla­kach pro­wa­dzą­cych z zie­mi san­do­mier­skiej do Wiel­ko­pol­ski i znad Mo­rza Bał­tyc­kie­go na te­re­ny obec­nych Wę­gier. W la­tach 70. XII wie­ku owe wło­ści, na­zwa­ne (za­pew­ne przez cu­dzo­ziem­skich ar­chi­wi­stów) Si­iow trzy­ma do­ży­wot­nio nie­ja­ki co­mes Res­ce­slaus, któ­ry umie­ra­jąc bez­po­tom­nie ma­ją­tek swój Chry­stu­so­wi za­pi­sał. Za­pis ten przy­pusz­czal­nie wią­że się z fak­tem osad­ni­ctwa cy­ster­skie­go w Su­le­jo­wie na chwa­łę Bo­gu i cześć Naj­święt­szej Ma­rii Pan­ny, wy­ni­ka­ją­ce­go z na­da­nia lo­kal­nych ziem cy­ster­som przez księ­cia wi­ślic­kie­go i san­do­mier­skie­go Ka­zi­mie­rza II Spra­wie­dli­we­go (zm. 1194). Na te­re­nie wsi ksią­żę Ka­zi­mierz fun­du­je opac­two, upo­sa­ża­jąc je w kil­ka­na­ście wio­sek, co rok 13 bał­wa­nów so­li, spro­wa­dzo­nej z Ru­si, bez opła­ty cła w San­do­mie­rzu, czter­na­sty bał­wan z Kra­ko­wa i dzie­wię­ciu bo­brów co­rocz­nie. Fun­da­cję ksią­żę­cą wspie­ra bi­skup kra­kow­ski Peł­ka (zm. 1207) i ar­cy­bi­skup gnieź­nień­ski Piotr Ła­będź (zm. 1198), da­jąc te­mu dzie­się­ci­ny, a tak­że ksią­żę­ta ma­zo­wiec­cy Le­szek Bia­ły (zm. 1227) i Kon­rad (zm. 1247), któ­rzy w ko­lej­nych la­tach prze­ka­zu­ją cy­ster­som ko­lej­ne na­da­nia i pra­wa, wśród nich re­ga­lia z ko­mo­ry cel­nej, do­cho­dy z tar­gów, pra­wo od­ło­wu bo­brów w rze­ce Ner, a na­wet kil­ku­dzie­się­ciu nie­wol­nychniewolników..

WIDOK KLASZTORU OD PÓŁNOCY, NA PIERWSZYM PLANIE BASZTA ATTYKOWA

P

ierwsi cystersi w liczbie przypuszczalnie dwu­na­stu za­kon­ni­ków przy­by­wa­ją do Su­le­jo­wa w 1176 lub 1177 ro­ku z miej­sco­wo­ści Mo­ri­mond w Bur­gun­dii. Opar­ty na su­ro­wej re­gu­le be­ne­dyk­tyń­skiej za­kon na­le­ży już wów­czas do jed­ne­go naj­bo­gat­szych w Eu­ro­pie, a licz­ne przy­wi­le­je kró­lew­skie, da­ro­wi­zny osób świec­kich, ale rów­nież wzo­ro­wo pro­wa­dzo­na go­spo­dar­ka rol­na, do­cho­dy z tar­gów i od­pu­stów, czy zwol­nie­nia z po­dat­ków ugrun­to­wu­ją je­go sil­ną po­zy­cję eko­no­micz­ną umoż­li­wia­ją­cą udźwig­nię­cie wiel­kie­go wy­sił­ku fi­nan­so­we­go, ja­kim jest bu­do­wa oka­za­łe­go ze­spo­łu klasz­tor­ne­go. Wkrót­ce po swo­im przy­by­ciu cy­ster­si wzno­szą pro­wi­zo­rycz­ną świą­ty­nię, tzw. ora­to­rium, któ­ra w la­tach 1213-32 zo­sta­je roz­bu­do­wa­na pod kie­run­kiem wło­skie­go ar­chi­tek­ta Si­mo­na w trój­na­wo­wy ko­ściół p.w. Naj­święt­szej Ma­rii Pa­nny i św. To­ma­sza Kan­tau­ryj­skie­go. W ro­ku jej ukoń­cze­nia, za rzą­dów opa­ta Wil­hel­ma, świą­ty­nię kon­se­kru­je ar­cy­bi­skup gnieź­nień­ski Peł­ka (zm. 1258).

ZABÓJSTWO THOMASA BECKETA, MINIATURA Z OKOŁO 1200 ROKU

J

eszcze w pierwszej połowie XIII wieku roz­po­czy­na­ją się pra­ce przy bu­do­wie ka­pi­tu­la­rza i usy­py­wa­niu ziem­nych umoc­nień, któ­re wraz z fo­są sta­no­wią naj­star­sze ele­men­ty for­ty­fi­ka­cyj­ne ze­spo­łu cy­ster­skie­go w Su­le­jo­wie. W ro­ku 1232 z na­da­nia księ­cia wiel­ko­pol­skie­go Wła­dy­sła­wa Odo­ni­ca (zm. 1239) mni­si przej­mu­ją tzw. fun­da­cję do­brow­ską, czy­li sześć ko­lej­nych wsi i dzie­się­ci­ny, a w la­tach 50. te­go stu­le­cia ma­ją­tek klasz­to­ru po­więk­sza się u upo­sa­że­nie kon­wen­tu w Szpe­ta­lu (znisz­czo­ne­go przez ple­mio­na pru­skie). Jest to szczy­to­wy okres roz­wo­ju opac­twa su­le­jow­skie­go, któ­re pod prze­wod­nic­twem nie­ja­kie­go Pio­tra (przy­pusz­czal­nie Fran­cu­za) po­sia­da już oko­ło pięć­dzie­się­ciu wsi i po­nad czter­dzie­ści dzie­się­cin, a tak­że in­ne do­bra i licz­ne przy­wi­le­je.

NADANIE FUNDACJI DOBROWSKIEJ KLASZTOROWI W SULEJOWIE PRZEZ WŁADYSŁAWA ODONICA, 29 CZERWCA 1232

JEDNA Z KART "KOPIARZA SULEJOWSKIEGO" ZAWIERAJĄCEGO ZESTAWIENIE PRZYWILEJÓW I NADAŃ
NA RZECZ OPACTWA SULEJOWSKIEGO POCZĄWSZY OD 1217 ROKU

W

krótce jednak rozwój klasztoru zo­sta­je za­ha­mo­wa­ny. Tra­gicz­ny oka­zu­je się dla nie­go zwłasz­cza rok 1259, sto­ją­cy pod zna­kiem na­jaz­du mon­gol­skie­go na Pol­skę, pod­czas któ­re­go Azja­ci nisz­czą ko­ściół i nie­ukoń­czo­ne jesz­cze za­bu­do­wa­nia klasz­tor­ne. Po­zy­cję opac­twa osła­bia­ją rów­nież licz­ne i dłu­go­trwa­łe spo­ry z po­ło­żo­nym po są­siedz­ku kon­wen­tem nor­ber­ta­nów w Wi­to­wie, do­ty­czą­ce praw do dzie­się­cin, mesz­ne­goMeszne – w dawnej Polsce nazwa podatku przysługującego parafii za odprawianie mszy w kościele. i użyt­ko­wa­nia brze­gów rze­ki Lu­cią­ży (w po­cząt­ko­wym okre­sie fun­da­cji nie wy­sta­wia­no ofi­cjal­nych na­dań, a wszyst­kie usta­le­nia by­ły tyl­ko ustne - wo­bec te­go do­cho­dzi­ło do wie­lu nad­użyć, wli­cza­jąc fał­szer­stwa do­ku­men­tów do­ko­ny­wa­ne przez sa­mych opa­tów). Po­nad­to, nie­ob­sa­dze­nie klasz­to­ru w Szpe­ta­lu, przy jed­no­czes­nym czer­pa­niu do­cho­dów z przy­na­leż­nych mu ziem, pro­wa­dzi do kar­ne­go prze­nie­sie­nia mni­chów su­le­jow­skich do opac­twa w By­sze­wie, na ich miej­sce zaś przy­by­wa­ją za­kon­ni­cy z Wą­cho­cka z opa­tem Ja­nem na cze­le. W tym cza­sie na­stę­pu­je rów­nież pew­ne roz­luź­nie­nie norm mo­ral­nych po­śród człon­ków kon­wen­tu: Trud­no by­ło za­cho­wać re­gu­łę, gdy kró­lo­wie i ksią­żę­ta czę­sto­kroć z ca­łym dwo­rem ba­wi­li w klasz­to­rze, gdy ob­szer­ny­mi do­bra­mi na­le­ża­ło rzą­dzić, tu i ów­dzie za­kon­ni­ków po­sy­łać, gdy na­le­ża­ło o do­bra, o dzie­się­ci­ny na­leż­ne klasz­to­ro­wi, pro­ce­sy są­do­we pro­wa­dzić.

CYSTERSI NA ŚREDNIOWIECZNEJ MINIATURZE

P

odczas walk o Małopolskę pomiędzy kró­la­mi cze­ski­mi a Wła­dy­sła­wem Ło­kiet­kiem (zm. 1333) cy­ster­si su­le­jow­scy wspie­ra­ją fi­nan­so­wo i or­ga­ni­za­cyj­nie pol­skie­go wład­cę, za co ten od­wdzię­cza się zwol­nie­niem opac­twa z opłat cel­nych i na­da­niem mu no­wych przy­wi­le­jów. Zna­cze­nie Su­le­jo­wa dla księ­cia kra­kow­skie­go pod­kre­śla fakt zwo­ła­nia tu­taj w 1318 ro­ku po­wszech­ne­go wie­cu moż­nych i ry­cer­stwa, na któ­rym uchwa­lo­na zo­sta­je su­pli­ka su­le­jow­skaSuplika (z łac. supplicare „błagać, prosić”) – pisemna prośba, skarga lub zapytanie kierowane do seniora przez wasala. o je­go ko­ro­na­cji na kró­la Pol­ski. W klasz­to­rze by­wa rów­nież Ka­zi­mierz Wiel­ki (zm. 1370) (m.in. pod­czas zjaz­du ge­ne­ral­ne­go w 1350 ro­ku przed bi­twą pod Żu­ko­wemBitwa pomiędzy wojskami polskimi a litewskimi, która stoczona została 20 maja 1350 pod Żukowem. Siły polskie w pełni wykorzystały swoją przewagę liczebną i rozgromiły oddziały litewskie. Część Litwinów zginęła w walce, reszta natomiast została zepchnięta na brzeg Bzury i utonęła w jej nurtach w czasie próby ucieczki. Historycy podkreślają udział w bitwie książąt mazowieckich, Bolesława III i Siemowita III, uczestników wcześniejszego zjazdu w Sulejowie. ) i Wła­dy­sław Ja­gieł­ło (zm. 1434), któ­re­go ry­cer­stwo – jak mó­wi le­gen­da – przed wiel­ką wy­pra­wą na Mal­bork w 1410 ostrzy­ło so­bie mie­cze na ko­lum­nach por­ta­lu miej­sco­we­go ko­ścio­ła.

PORTAL KOŚCIOŁA, O KTÓREGO KOLUMNY OSTRZYĆ MIELI SWOJE MIECZE RYCERZE KRÓLA WŁADYSŁAWA JAGIEŁLY

P

rzypuszczalnie w połowie XIV stu­le­cia po­wsta­ją pierw­sze mu­ro­wa­ne od­cin­ki umoc­nień, któ­re w ko­lej­nych wie­kach pod­da­wa­ne są dal­szej roz­bu­do­wie i mo­der­ni­za­cji. Impuls do roz­wo­ju tej kosz­tow­nej in­we­sty­cji z pew­no­ścią da­je atak Ta­ta­rów na klasz­tor w ro­ku 1431, a tak­że ko­lej­ny ich na­jazd, tym ra­zem na po­bli­ski Opa­tów (1501), oraz po­wszech­ny w tym cza­sie strach przed in­wa­zją tu­rec­ką. W re­zul­ta­cie po­wsta­je roz­le­gły, roz­bu­do­wa­ny ku pół­no­cy i w kie­run­ku pół­noc­no-wschod­nim ze­spół wa­row­ny, wy­po­sa­żo­ny w czte­ry basz­ty na­roż­ne (Mau­re­tań­ska, Mu­zycz­na, At­ty­ko­wa, Opac­ka) i dwie basz­ty bram­ne (Kra­kow­ska, Ry­cer­ska). Oko­ło 1530 ro­ku, za rzą­dów opa­ta Sa­lo­mo­na (zm. po 1542) ukoń­czo­ne zo­sta­ją pra­ce przy bu­do­wie po­łu­dnio­we­go skrzy­dła klasz­tor­ne­go. W okre­sie tym na sta­łe prze­by­wa w Su­le­jo­wie oko­ło 25 za­kon­ni­ków.

BASZTA KRAKOWSKA (Z LEWEJ) I BASZTA ATTYKOWA

PRZYBYCIE BISKUPA RYSKIEGO OTTO SCHENKINGA DO SULEJOWA W 1625 ROKU
OTTO SCHENKING PEŁNIŁ FUNKCJĘ OPATA CYSTERSÓW SULEJOWSKICH W LATACH 1625-37

P

od koniec XVI wieku umocnienia opackie do te­go stop­nia bu­dzą za­ufa­nie so­lid­ną kon­struk­cją i wy­ko­na­niem, że klasz­tor bra­ny jest pod roz­wa­gę ja­ko miej­sce prze­cho­wy­wa­nia kró­lew­skie­go skar­bca wojsk kwar­cia­nychWojsko kwarciane – zaciężne oddziały wojskowe ustanowione w 1563 roku przez Zygmunta II Augusta. Stanowiło ono stałe siły zbrojne w odróżnieniu od pospolitego ruszenia czy oddziałów powoływanych doraźnie. Finansowane było z ćwierci dochodów uzyskiwanych w dobrach królewskich (stąd "kwarta"). Wojsko to liczyło zwykle od tysiąca do sześciu tysięcy ludzi i składało się przede wszystkim z jazdy. Skarb kwarciany przechowywany był ostatecznie na zamku w Rawie Mazowieckiej.. Tak waż­ną dla obron­no­ści kra­ju de­cy­zję po­prze­dza lu­stra­cja wi­zy­ta­to­ra kró­lew­skie­go w 1584 ro­ku, któ­ry za­rzą­dza wpro­wa­dze­nie pew­nych zmian w wy­po­sa­że­niu klasz­to­ru i je­go ukła­dzie ko­mu­ni­ka­cyj­nym, m.in. na­ka­zu­je li­kwi­da­cję za­chod­nie­go prze­ja­zdu bram­ne­go w Basz­cie Ry­cer­skiej. Wkrót­ce po­tem, za rzą­dów opa­ta Sta­ni­sła­wa Ostrow­skie­go lub Ar­nol­fa Uchań­skie­go (zm. 1601), do Basz­ty Opac­kiej do­sta­wio­ny zo­sta­je bu­dy­nek zwa­ny Ar­se­na­łem, a w po­łu­dnio­wej czę­ści za­ło­że­nia, na skar­pie nad­brzeż­nej nad Pi­li­cą po­wsta­je re­pre­zen­ta­cyj­ny pa­łac opac­ki.

FUNKCJĘ GŁÓWNEJ BRAMY WJAZDOWEJ DO KLASZTORU PEŁNIŁ POCZĄTKOWO PRZEJAZD W BASZCIE RYCERSKIEJ

P

o wkroczeniu wojsk szwedzkich do Polski, we wrze­śniu 1655 ro­ku przez kil­ka dni prze­by­wa w Su­le­jo­wie król Jan Ka­zi­mierz (zm. 1672). Nie­dłu­go po­tem, po wy­gra­nej przez Szwe­dów bi­twie pod Żar­no­wemW czasie „potopu” wojska króla Jana Kazimierza w sile ok. 11 tys., w tym 6 tys. jazdy i 900 dragonów, oraz 6 lekkich armat, stoczyły koło Żarnowa bitwę z dowodzoną przez Karola Gustawa armią szwedzką, której siły wynosiły ok. 6 tys. jazdy, ok. 5 tys. piechoty, 400 dragonów i 40 ciężkich dział. Jan Kazimierz planował decydujący atak w chwili, gdy Szwedzi zaczną pokonywać zagradzające drogę wzniesienie. Jednak przewaga ogniowa ułatwiła im zajęcie wzgórza, co zmusiło Polaków do wycofania się.
Ulewny deszcz przerwał walkę, umożliwiając odwrót wojskom królewskim. Polacy ponieśli znaczne straty – ok. tysiąca zabitych i wziętych do niewoli. (16.09), ich od­dzia­ły zem­ści­ły się na Su­le­jo­wie i wpadł­szy do klasz­to­ru wy­mor­do­wa­ły za­kon­ni­ków w klasz­to­rze, w le­sie lub w po­lu. Za­mor­do­wa­ny był pod­prze­or Flo­rian, z okrut­ne­go po­bi­cia umarł X. Jan Pak­rskyń­ski, a tak­że Re­mi­gian Rze­szew­ski, dya­kon, sie­kie­rą w gło­wę cię­ty. Nad­to, za­bi­ci by­li ma­larz, no­wi­cjusz, pro­fes. i kon­wers., któ­re­mu po­wro­za­mi i kne­bla­mi gło­wę ści­ska­no aż do wyj­ścia na wierzch oczów. Cia­ła tych mę­czen­ni­ków w jed­nej trum­nie umiesz­czo­ne, w ma­łym chó­rze przez bra­ci po­cho­wa­ne zo­sta­ły. Oprócz klasz­to­ru Szwe­dzi łu­pią i pa­lą ca­łą osa­dę, ma­ją­cą w tym cza­sie wiel­kość ma­łe­go mia­stecz­ka.

ERIK DAHLBERGH, "BITWA POD ŻARNOWEM", 1655

GOSPODARKA CYSTERSÓW NA RYCINACH DANIELA MEYERA Z 1733 ROKU

W

drugiej połowie XVII wieku klasztor podnosi się z upad­ku spo­wo­do­wa­ne­go na­jaz­dem szwedz­kim, jed­nak już w 1731 ogrom­ny po­żar wsi się­ga za­bu­do­wań opac­kich po­wo­du­jąc czę­ścio­we ich uszko­dze­nie. Na do­miar złe­go, na mo­cy kon­kor­da­tu wschow­skie­goKonkordat wschowski – traktat zawarty ze Stolicą Apostolską we Wschowie w 1737 roku, dotyczący polskich opactw. Mocą tego porozumienia Stolica Apostolska przyznała królom Polski prawo mianowania 13 opatów komendatoryjnych, którzy mieli pobierać przeważnie dwie trzecie dochodów, zaś opaci klasztorni, których wybierali sami zakonnicy, resztę. z 1737 ro­ku ko­lej­nych opa­tów su­le­jow­skich mia­nu­je sam król – są to tzw. ko­men­da­ta­riu­sze otrzy­mu­ją­cy na­da­nie i do­cho­dy z nie­go pły­ną­ce naj­czę­ściej w na­gro­dę za za­słu­gi wo­bec mo­nar­chy. W tym cza­sie klasz­tor pro­wa­dzi cią­głe pro­ce­sy, to z klasz­to­rem Wi­tow­skim, to z pod­da­ny­mi i z mia­stem.

PRZED BASZTĄ KRAKOWSKĄ

GALERIA RZEŹB W POŁUDNIOWEJ CZĘŚCI DZIEDZIŃCA KLASZTORNEGO (M.IN. KAZIMIERZ SPRAWIEDLIWY, OPAT, LEW)

W

iek XVIII przynosi zmianę funkcji umoc­nień klasz­tor­nych, któ­re w związ­ku z dy­na­micz­nym roz­wo­jem sztu­ki wo­jen­nej nie są w sta­nie za­pew­nić sku­tecz­nej ochro­ny je­go miesz­kań­com. Część mu­rów zo­sta­je więc ro­ze­bra­na, a przy po­zo­sta­łych po­wsta­ją za­bu­do­wa­nia go­spo­dar­cze: bro­war, go­rzel­nia, ma­ga­zy­ny, młyn oraz spich­rze. Tuż przed upad­kiem kon­fe­de­ra­cji bar­skiejKonfederacja barska (1768–1772) – zbrojny związek szlachty polskiej, utworzony w obronie wiary katolickiej i niepodległości Rzeczypospolitej, skierowany przeciwko: protektoratowi Imperium Rosyjskiego, królowi Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu i popierającym go wojskom rosyjskim. Celem konfederacji było zniesienie ustaw narzuconych przez Rosję, zwłaszcza zapewniających równouprawnienie innowiercom., w ro­ku 1772 opac­two za­miesz­ku­je dwu­dzie­stu dzie­wię­ciu za­kon­ni­ków, pod któ­rych opie­ką znaj­du­ją się czte­ry ko­ścio­ły pa­ra­fial­ne w: Su­le­jo­wie, Bał­drzy­cho­wie, Ła­szo­wie i Mo­giel­ni­cy. Przez pe­wien czas sta­cjo­nu­ją tu­taj rów­nież od­dzia­ły ge­ne­ra­ła Jó­ze­fa Za­rem­by, jak i ści­ga­ją­ce go woj­ska ro­syj­skie Iwa­na Dre­wi­cza, po­wo­du­jąc licz­ne szko­dy w wy­po­sa­że­niu i in­wen­ta­rzu za­kon­nym, a tym sa­mym dal­sze zubo­że­nie kon­wen­tu. W nie­wąt­pli­wie złą pas­sę wpi­su­je się ko­lej­ny po­żar, któ­ry w 1790 nisz­czy czę­ścio­wo ko­ściół i za­bu­do­wa­nia klasz­tor­ne.

ARSENAŁ Z BASZTĄ OPACKĄ NA FOTOGRAFII Z 1930 ROKU I STAN OBECNY (2021)

W

1793 roku Sulejów zostaje zajęty przez woj­ska au­striac­kie, dwa la­ta póź­niej prze­cho­dzi pod pa­no­wa­nie pru­skie, a od 1815 – w wy­ni­ku usta­leń kon­gre­su wie­deń­skie­go – sta­je się czę­ścią za­leż­ne­go od Ro­sji Kró­le­stwa Pol­skie­go. W kwiet­niu 1819 pry­mas Fran­ci­szek Skar­bek-Mal­czew­ski (zm. 1819) już na ło­żu śmier­ci pod­pi­su­je de­kret ka­sa­cyj­ny li­kwi­du­ją­cy 25 klasz­to­rów mę­skich i 4 żeń­skie, wśród nich nie­ste­ty rów­nież opac­two w Su­le­jo­wie. Je­go ma­ją­tek, obej­mu­ją­cy m.in. bu­dyn­ki i wy­po­sa­że­nie klasz­tor­ne, pięć fol­war­ków, a tak­że li­czą­ca po­nad 2300 ksią­żek bi­blio­te­ka prze­cho­dzi na wła­sność rzą­du Kró­le­stwa Kon­gre­so­we­go. Nie­dłu­go po­tem za­bu­do­wa­nia go­spo­dar­cze i zie­mia idą w pry­wat­ną dzier­ża­wę, ko­ściół zaś prze­ka­za­ny zo­sta­je du­cho­wień­stwu die­ce­zjal­ne­mu ja­ko świą­ty­nia pa­ra­fial­na.

FRAGMENT PÓŁNOCNEGO SKRZYDŁA Z BASZTĄ KRAKOWSKĄ I ATTYKOWĄ, 1910

O

puszczenie Sulejowa przez zakon cystersów sta­no­wi punkt zwrot­ny w dzie­jach klasz­to­ru, przy­no­szą­cy sze­reg nie­ko­rzyst­nych zja­wisk, ale tak­że cie­ka­wych i prze­ło­mo­wych roz­wią­zań w ro­dzą­cej się hi­sto­rii re­stau­ra­cji i kon­ser­wa­cji za­byt­ków ar­chi­tek­tu­ry. Już pod­czas ka­sa­cji za­ko­nu roz­pa­try­wa­ne jest umiesz­cze­nie w bu­dyn­kach klasz­tor­nych fa­bry­ki włó­kien­ni­czej, a nie­co póź­niej – do­mu księ­ży eme­ry­tów i ma­ga­zy­nów zbo­ża. Ża­den z tych po­my­słów nie do­cze­kał się jed­nak re­ali­za­cji. W mię­dzy­cza­sie po­zba­wio­ne na­le­ży­tej opie­ki, okra­da­ne i de­wa­sto­wa­ne przez oko­licz­ną lud­ność gma­chy de­gra­du­ją w bar­dzo szyb­kim tem­pie, a pro­ces upad­ku daw­ne­go opac­twa przy­spie­sza po­żar z 1847 ro­ku, któ­ry nisz­czy część za­bu­do­wań klasz­tor­nych, w tym dach ka­pi­tu­la­rza. Sta­ra­niem s. Kla­ry Zien­kie­wi­czów­nej zo­sta­je on wpraw­dzie zre­kon­stru­owa­ny, lecz – jak wska­zu­ją źró­dła z te­go okre­su – re­kon­struk­cja ta nie na­le­ży do wy­bit­nie uda­nych: czer­wo­ny dach bla­chą po­kry­ty z nie­do­łęż­nie ukle­co­ną po 1847 r. drew­nia­ną syg­na­tur­ką na środ­ku... oto je­dy­ne ana­chro­ni­zmy, któ­re now­sze przy­nio­sły cza­sy.

"WIDOKI SULEJOWA", RYCINA Z 1885 ROKU

W

1883 roku spaloną część zabudowań i po­ło­wę klasz­to­ru rząd sprze­da­je nie­ja­kiej Bar­ba­rze Brze­szczyń­skiej, któ­ra w bu­dyn­kach tych za­kła­da bro­war, zaś gru­zy po spa­lo­nych pa­wi­lo­nach wraz z do­mem pod basz­tą prze­ka­za­ne zo­sta­ją pa­ra­fii. Nie­dłu­go po­tem wła­dze po­dej­mą de­cy­zję o wy­bu­rze­niu po­zo­sta­ło­ści wschod­nie­go skrzy­dła klasz­tor­ne­go i po­zo­sta­wie­niu je­dy­nie je­go skrom­ne­go frag­men­tu z za­kry­stią i ka­pi­tu­la­rzem oraz przy­le­głym do nich frag­men­tem kruż­gan­ka. Nie­mal w ca­ło­ści ro­ze­bra­ne zo­sta­je też skrzy­dło za­chod­nie (po­zo­sta­ły tyl­ko fun­da­men­ty i po­łu­dnio­wa ścia­na). W ro­ku 1904 Cen­tral­ne To­wa­rzy­stwo Rol­ni­cze, przy wspar­ciu To­wa­rzy­stwa Opie­ki nad Za­byt­ka­mi Prze­szło­ści w War­sza­wie, roz­po­czy­na sta­ra­nia ce­lem adap­ta­cji pół­noc­nej czę­ści za­bu­do­wań na szko­łę rol­ni­czą. Ini­cja­ty­wa ta, po­par­ta bo­ga­tą do­ku­men­ta­cją pro­jek­to­wą, upa­da jed­nak po kil­ku la­tach ze wzglę­du na skom­pli­ko­wa­ne sto­sun­ki wła­sno­ścio­we i brak wy­star­cza­ją­cych fun­du­szy.

WIDOK OPACTWA OD STRONY PILICY, PONIŻEJ PROJEKT PRZEBUDOWY BUDYNKÓW KLASZTORNYCH NA SZKOŁĘ ROLNICZĄ (CA. 1905)

W

roku 1923 ponownie płonie dach kościoła i od tego tra­gicz­ne­go wy­da­rze­nia roz­po­czy­na się po­wol­na, trwa­ją­cą do dziś re­kon­struk­cja ca­łe­go za­ło­że­nia. Naj­sze­rzej za­kro­jo­ne pra­ce re­mon­to­we pro­wa­dzo­ne są tu­taj w la­tach 1973-1986, gdy po wy­ku­pie­niu z rąk pry­wat­ne­go wła­ści­cie­la zre­wi­ta­li­zo­wa­ny zo­sta­je, a na­stęp­nie adap­to­wa­ny na ośro­dek wy­po­czyn­ko­wy ciąg pół­noc­nych bu­dyn­ków go­spo­dar­czych, zaś zde­frag­men­to­wa­ne mu­ry mły­na i pa­ła­cu opa­ta otrzy­mu­ją for­mę trwa­łej ru­iny. W 1986 wra­ca­ją do Su­le­jo­wa cy­ster­si, a wraz z ich po­wtór­nym przy­by­ciem roz­po­czy­na się ko­lej­ny etap prac kon­ser­wa­tor­skich w ko­ście­le i za­bu­do­wa­niach klasz­tor­nych. 22 paź­dzier­ni­ka 2012 ro­ku ca­ły obiekt zo­sta­je wpi­sa­ny na li­stę pom­ni­ków hi­sto­rii.

FRAGMENT SKRZYDŁA PÓŁNOCNO-WSCHODNIEGO Z BASZTĄ MUZYCZNĄ I KRAKOWSKĄ, STAN W LATACH 60. XX WIEKU I OBECNIE

DZIEJE OPACTWA

OPIS KLASZTORU

ZWIEDZANIE

O

pactwo w Sulejowie uchodzi za jedno z naj­pięk­niej­szych i naj­le­piej za­cho­wa­nych za­ło­żeń po­cy­ster­skich w Pol­sce. Usy­tu­owa­no je na wy­nio­słej te­ra­sie, na pra­wym brze­gu rze­ki Pi­li­cy, któ­ra daw­niej pły­nę­ła znacz­nie bli­żej za­bu­do­wań, być mo­że tuż pod mu­ra­mi klasz­to­ru. Kom­pleks klasz­tor­ny obej­mo­wał ko­ściół, przy­le­ga­ją­cy do nie­go trój­skrzy­dło­wy dom za­kon­ny z do­sta­wio­nym od ze­wnątrz czwar­tym skrzy­dłem, zwa­nym opac­kim, a tak­że sze­reg za­bu­do­wań go­spo­dar­czych oraz ota­cza­ją­ce ca­łość mu­ry obron­ne, w ciąg któ­rych wkom­po­no­wa­no sześć baszt.

WIDOK KOMPLEKSU KLASZTORNEGO OD POŁUDNIA NA FOTOGRAFIACH Z POCZĄTKU XX WIEKU

N

ajstarszą budowlą na terenie klasz­to­ru jest wznie­sio­ny na pla­nie krzy­ża ła­ciń­skie­go ro­mań­ski ko­ściół p.w. Naj­święt­szej Ma­rii Pan­ny i św. To­ma­sza Kan­tua­ryj­skie­go. Zbu­do­wa­no go z pre­cy­zyj­nie obro­bio­nych cio­sów pia­skow­ca, ka­mien­ne są też we­wnętrz­ne ele­men­ty kon­struk­cyj­ne i de­ko­ra­cyj­ne, na­to­miast skle­pie­nia i po­dzia­ły we­wnętrz­ne wy­ko­na­no z ce­gły. Bry­ła świą­ty­ni, kon­se­kro­wa­nej w ro­ku 1232, prze­trwa­ła w bar­dzo do­brym sta­nie, za­cho­wu­jąc wszyst­kie swo­je ce­chy kon­struk­cyj­ne, a tak­że du­żą część ory­gi­nal­nych de­ta­li ar­chi­tek­to­nicz­nych.

KOŚCIÓŁ KLASZTORNY, FOTOGRAFIA Z 1908 ROKU I STAN OBECNY
OD POŁUDNIA DO KOŚCIOŁA PRZYLEGA KAPITULARZ (PO PRAWEJ)

S

zczególnie interesująco przed­sta­wia się jej fa­sa­da za­chod­nia z dom­kiem por­ta­lo­wym (1230), de­ko­ro­wa­nym ko­lum­na­mi i tym­pa­no­nem, a tak­że umiesz­czo­na nad nim ośmio­dziel­na ro­ze­ta; po­dob­ne cy­lin­drycz­ne ok­na za­mon­to­wa­no też w ele­wa­cji wschod­niej prez­bi­te­rium i w pół­noc­nym tran­sep­cie. Oprócz wej­ścia głów­ne­go, po­cząt­ko­wo ist­nia­ły jesz­cze dwa do­dat­ko­we wej­ścia do naw bocz­nych, któ­re z cza­sem za­mu­ro­wa­no, przy czym wej­ście pół­noc­ne uzna­wa­ne jest za re­likt wcześ­niej­sze­go XII-wiecz­ne­go ko­ściół­ka, tzw. ora­to­rium. Zdo­bi je ro­mań­ski tym­pa­non przed­sta­wia­ją­cy krzyż wczes­no­chrze­ści­jań­ski, po bo­kach któ­re­go umiesz­czo­no pła­sko­rzeź­by pta­ka oraz słoń­ca (sym­bo­le śmier­ci Chry­stu­sa).

ROMAŃSKA ROZETA W ZACHODNIEJ ELEWACJI KOŚCIOŁA

FOTOGRAFIA PO LEWEJ: BOCZNE (NAJSTARSZE) WEJŚCIE DO KOŚCIOŁA Z KRZYŻEM WCZESNOCHRZEŚCIJAŃSKIM
FOTOGRAFIA PO PRAWEJ: PORTAL GŁÓWNY Z OKOŁO 1230 ROKU

D

ługość kościoła wynosi 37 metrów, zaś je­go sze­ro­kość – 19 me­trów. Ar­chi­tek­tu­ra wnę­trza świą­ty­ni sta­no­wi po­łą­cze­nie sty­lu ro­mań­skie­go i go­tyc­kie­go - ce­chy go­tyc­kie wy­ka­zu­ją tu­taj zwłasz­cza ce­gla­ne krzy­żo­wo-że­bro­we skle­pie­nia (czę­ścio­wo zre­kon­stru­owa­ne w XIX wie­ku), opar­te na fi­la­rach i pół­ko­lum­nach, któ­rych gło­wi­ce ozdo­bio­ne zo­sta­ły ro­mań­ską de­ko­ra­cją z mo­ty­wem ple­cion­ki, li­ści i ga­łą­zek. Osiem ta­kich fi­la­rów dzie­li ko­ściół na trzy na­wy, przy czym na­wa środ­ko­wa jest znacz­nie wyż­sza od naw bocz­nych. Plan bu­dow­li uzu­peł­nia tran­sept oraz umiesz­czo­ne w czę­ści wschod­niej pre­zbi­te­rium i dwie ka­pli­ce, gdzie za­cho­wa­ły się ka­mien­ne wnę­ki pis­cyn słu­żą­cych do my­cia na­czyń li­tur­gicz­nych. Do ko­ścio­ła wpusz­cza świa­tło trzy­na­ście okien, z któ­rych trzy są okrą­głe (ro­ze­ty).

PLAN KOŚCIOŁA I KLASZTORU ŚCISŁEGO (KLAUZURY) WG Z. ŚWIECHOWSKIEGO: 1. WEJŚCIE GŁÓWNE DO KOŚCIOŁA,
2. NAWA GŁÓWNA, 3. NAWY BOCZNE, 4. TRANSEPT, 5. PREZBITERIUM, 6. KAPLICE, 7. KRUŻGANKI, 8. KAPITULARZ,
9. RELIKTY SKRZYDŁA POŁUDNIOWEGO, 10. RELIKTY SKRZYDŁA ZACHODNIEGO, 11. DAWNY WIRYDARZ

S

urową architekturę wnętrza świątyni wy­peł­nia wy­strój i wy­po­sa­że­nie, któ­re w prze­wa­ża­ją­cej czę­ści re­pre­zen­tu­je sztu­kę ba­ro­ku i ro­ko­ko. Obej­mu­je ono m.in.:
Wykonane z czarnego marmuru i ala­ba­stru czte­ry oł­ta­rze bocz­ne ufun­do­wa­ne przez opa­ta Sta­ni­sła­wa Za­rem­bę w la­tach 40. XVII wie­ku. Są to oł­ta­rze Mat­ki Bo­skiej Ła­ska­wej, św. To­ma­sza Kan­tu­aryj­skie­go, św. Ber­nar­da oraz św. Be­ne­dyk­ta.
Dwa rokokowe ołtarze w tran­sep­cie: oł­tarz św. Trój­cy z he­ba­no­wym krzy­żem ucho­dzą­cym za „cu­dow­ny” i oł­tarz Pa­na Je­zu­sa z go­tyc­kim kru­cy­fik­sem.
Rokokowy ołtarz główny z 1788 roku, w cen­tral­nej czę­ści któ­re­go znaj­du­je się XVII-wiecz­ny obraz au­tor­stwa Ja­na Tri­ciu­sa (nad­wor­ne­go ma­la­rza Ja­na III So­bie­skie­go) przed­sta­wia­ją­cy Wnie­bo­wzię­cie Naj­święt­szej Ma­rii Pan­ny. Z le­wej i pra­wej stro­ny obra­zu usta­wio­no sześć oka­za­łych ko­lumn i czte­ry fi­gu­ry ewan­ge­li­stów: Mar­ka, Łu­ka­sza, Ja­na i Ma­te­usza.

FRAGMENT PREZBITERIUM Z OŁTARZEM GŁÓWNYM, PO LEWEJ JEDEN Z OŁTARZY W TRANSEPCIE

NAWA BOCZNA

U

stawione po obu stronach nawy głów­nej mis­ter­nie rzeź­bio­ne stal­le z dru­giej po­ło­wy XVIII wie­ku oraz utrzy­ma­na w po­dob­nym sty­lu i ko­lo­ry­sty­ce am­bo­na, zwień­czo­na bal­da­chi­mem i rzeź­bą św. To­ma­sza Becke­ta klę­czą­ce­go w oto­cze­niu anio­łów.
Manierystyczno-barokowy prospekt organowy z XVIII wieku, a w nim bo­ga­to de­ko­ro­wa­ny in­stru­ment, wy­po­sa­żo­ny w 22 gło­sy gra­ją­ce z cym­bel­ster­nem (wi­ru­ją­cą gwiaz­dą z dzwon­ka­mi). Naj­mniej­sza pisz­czał­ka or­ga­nów su­le­jow­skich wa­ży za­le­dwie kil­ka gram, naj­więk­sza zaś… 600 ki­lo­gra­mów. W la­tach 70. XX wie­ku or­ga­ny ro­ze­bra­no po­zo­sta­wia­jąc bez na­le­ży­tej kon­ser­wa­cji, co do­pro­wa­dzi­ło do nie­od­wra­cal­nych znisz­czeń. Na prze­ło­mie wie­ków za­byt­ko­wy in­stru­ment od­re­stau­ro­wa­no i czę­ścio­wo zre­kon­stru­owa­no.
Dekorację kościoła uzupełnia re­ne­san­so­wa po­li­chro­mia zdo­bią­ca ścia­ny pre­zbi­te­rium, a tak­że ba­ro­ko­we wy­po­sa­że­nie ka­pli­cy bło­go­sła­wio­ne­go Win­cen­te­go Ka­dłub­ka, w któ­rej umiesz­czo­no pro­chy bi­sku­pa ry­skie­go Ot­to­na Schen­kin­ga, opa­ta su­le­jow­skie­go w la­tach 1625-37.

NAWA GŁÓWNA: OD PRAWEJ WIDZIMY PÓŹNOBAROKOWĄ AMBONĘ, DALEJ STALLE, A W ODDALI PROSPEKT ORGANOWY

O

d południa do kościoła przylegały zabudowania klasz­to­ru ści­słe­go (klau­zu­ry), z któ­rych naj­le­piej za­cho­wał się frag­ment skrzy­dła wschod­nie­go, bę­dą­cy za­ra­zem naj­star­szym ele­men­tem tej czę­ści opac­twa. Skrzy­dło wschod­nie wznie­sio­no na pla­nie pro­sto­ką­ta o wy­mia­rach 35 x 12 me­trów, z ce­gły i ka­mie­nia pol­ne­go, a wy­koń­czo­no de­ta­la­mi z pia­skow­ca. Od pół­no­cy mie­ści­ło ono w przy­zie­miu za­kry­stięPomieszczenie, w którym przechowywane są szaty i naczynia liturgiczne. Służy ono również do przygotowania się kapłanów przed liturgią., na­stęp­nie ka­pi­tu­larzMiejsce spotkań, narad, klat­kę scho­do­wą, ka­le­fa­kto­riumPomieszczenie ogrzewane piecem lub kominkiem, czasami jedyne (oprócz kuchni) w całym klasztorze , fra­ter­nięMiejsce wspólnej pracy (umysłowej) zakonników oraz la­try­ny. Na je­go pię­trze przy­pusz­czal­nie znaj­do­wa­ło się dor­mi­to­riumSypialnie zakonników z wy­dzie­lo­ną w są­siedz­twie tran­sep­tu ce­lą opa­ta i ar­chi­wum klasz­tor­nym.

KOŚCIÓŁ KLASZTORNY Z FRAGMENTEM ZACHOWANEGO WSCHODNIEGO SKRZYDŁA KLAUZURY

Z

budynków klauzury w całości przetrwał do na­szych cza­sów je­dy­nie ka­pi­tu­larz, a wraz z nim frag­ment go­tyc­kie­go kruż­gan­ka z XV wie­ku. Ka­pi­tu­larz ma nie­ty­po­wy plan zbli­żo­ny do kwa­dra­tu (9 x 9,7 m), a na­kry­wa go pięk­ne skle­pie­nie krzy­żo­wo-że­bro­we, pod­par­te na cen­tral­nej ko­lum­nie z kun­sztow­nie de­ko­ro­wa­ną gło­wi­cą. Pod­sta­wy po­szcze­gól­nych że­ber skle­pie­nia za­ak­cen­to­wa­no tu­taj wspor­ni­ka­mi z de­ko­ra­cją he­ral­dycz­ną (orzeł, po­goń, krzyż ja­giel­loń­ski), a ich łą­cze­nia wy­koń­czo­no rzeź­bio­ny­mi zwor­ni­ka­mi, z któ­rych szcze­gól­nie wy­róż­nia się de­tal przed­sta­wia­ją­cy czte­ry głów­ki sty­ka­ją­ce się pod­bród­ka­mi. Po obu stro­nach otwo­ru wej­ścio­we­go do ka­pi­tu­la­rza w je­go ścia­nie za­chod­niej znaj­du­ją się prze­zro­cza z cha­rak­te­ry­stycz­ny­mi ko­lum­na­mi. Ich gło­wi­ce ma­ją po­cho­dze­nie śre­dnio­wiecz­ne, na­to­miast nie­ty­po­we pę­ka­te trzo­ny to wy­nik XIX-wiecz­nej re­kon­struk­cji.

KAPITULARZ, FOTOGRAFIA Z 1908 ROKU

KRUŻGANEK KLASZTORNY, 1908 / KOLUMNA PODTRZYMUJĄCA SKLEPIENIE KAPITULARZA, 1915

Z

abudowę klauzury uzupełniało skrzydło za­chod­nie z fur­tą i po­łu­dnio­we z re­fek­ta­rzem, któ­re­go czę­ścio­wo zre­kon­stru­owa­na ścia­na sta­no­wi obec­nie je­den z naj­bar­dziej ro­man­tycz­nych ele­men­tów ca­łe­go za­ło­że­nia. Wraz ze skrzy­dłem wschod­nim i ko­ścio­łem ota­cza­ły one nie­wiel­ki wi­ry­darz z kruż­gan­kiem, bę­dą­cy nie tyl­ko miej­scem wy­po­czyn­ku i kon­tem­pla­cji, ale rów­nież słu­żą­cy mni­chom za ziel­nik i ogró­dek wa­rzyw­ny. Da­lej na wschód, wzdłuż kra­wę­dzi te­ra­sy Pi­li­cy, sta­nę­ło czwar­te skrzy­dło, zwa­ne opac­kim, obej­mu­ją­ce mię­dzy in­ny­mi kom­na­ty opa­ta z pry­wat­ną ka­pli­cą, ce­le mni­chów, skryp­to­rium i bi­blio­te­kę, a tak­że za­bu­do­wa­nia go­spo­dar­cze. Sto­sun­ko­wo naj­póź­niej, bo w XVI wie­ku wznie­sio­no tzw. ma­ły klasz­tor, czy­li jed­no­trak­to­wy ciąg po­miesz­czeń bieg­ną­cych rów­no­le­gle do skrzy­dła wschod­nie­go i od­dzie­lo­nych od nie­go wą­skim dzie­dziń­cem.

CZĘŚCIOWO ZREKONSTRUOWANA ŚCIANA SKRZYDŁA POŁUDNIOWEGO KLAUZURY

HISTORYCZNY PLAN OPACTWA: 1. KOŚCIÓŁ, 2. ZAKRYSTIA, 3. KLAUZURA, 4. SKRZYDŁO OPACKIE, 5. MAŁY KLASZTOR,
6. PODWÓRZE GOSPODARCZE, 7. BASZTA MAURETAŃSKA, 8. BASZTA RYCERSKA, 9. BASZTA ATTYKOWA, 10. BASZTA KRAKOWSKA,
11. BASZTA MUZYCZNA, 12. BASZTA OPACKA, 13. ARSENAŁ, 14. GORZELNIA, 15. BROWAR, 16. SŁODOWNIA, 17. SPICHLERZ,
18. WOZOWNIE, 19. STAJNIE, 20. MŁYN KOŃSKI

O

d północy z małym klasztorem są­sia­do­wał Ar­se­nał, do­sta­wio­ny do Basz­ty Opac­kiej na prze­ło­mie XVI i XVII stu­le­cia. Po­cząt­ko­wo słu­żył on ja­ko straż­ni­ca dla za­ło­gi zbroj­nej, a na­stęp­nie ja­ko po­miesz­czen­ie dla służ­by i go­ści opa­ta. Po ka­sa­cie za­ko­nu gmach ten prze­zna­czo­no na miesz­ka­nia, a od 1922 ro­ku mie­ści­ła się w nim szko­ła. Naj­młod­szą część ze­spo­łu re­pre­zen­tu­je ciąg bu­dyn­ków go­spo­dar­czych opla­ta­ją­cych opac­two od wscho­du i od pół­no­cy, opar­tych o pół­noc­ny mur obron­ny, któ­ry sta­no­wi obec­nie ich ze­wnętrz­ną ścia­nę. W bu­dyn­kach tych daw­niej funk­cjo­no­wa­ły m.in.: bro­war, spich­rze, ma­ga­zy­ny, staj­nie i wo­zow­nie, a po roz­wią­za­niu za­ko­nu dzier­ża­wio­no je oso­bom pry­wat­nym. Pod ko­niec XIX wie­ku część z nich ro­ze­bra­no, ale w la­tach 1973-81 do­ko­na­no grun­tow­nej re­kon­struk­cji z prze­zna­cze­niem na kom­pleks szko­le­nio­wo-wy­po­czyn­ko­wy.

ARSENAŁ Z BASZTĄ OPACKĄ, W TLE PÓŁNOCNE ZABUDOWANIA GOSPODARCZE (OBECNIE HOTEL)

BUDYNEK ARSENAŁU PILNIE WYMAGA REMONTU (2021)

P

rzed laty kościół i klasztor otaczał pas for­ty­fi­ka­cji o łącz­nej dłu­go­ści po­nad 530 me­trów. Do dziś za­cho­wał się ich pół­noc­ny i za­chod­ni ob­wód, obej­mu­ją­cy od­cin­ki mu­rów i wkom­po­no­wa­ne w nie sześć baszt:
Baszta Mauretańska z XIV lub XV wieku – naj­star­sza z za­cho­wa­nych baszt klasz­tor­nych, wznie­sio­na na pla­nie pół­ko­la. Ory­gi­nal­nie li­czy­ła czte­ry kon­dyg­na­cje i mie­rzy­ła oko­ło 12 me­trów wy­so­ko­ści. W jej są­siedz­twie mie­ścił się fo­lusz, a póź­niej ow­czar­nia. Obec­nie są­sia­du­je ona z bu­dyn­kiem ple­ba­nii.
Baszta (Brama) Rycerska – czwo­ro­bocz­na re­ne­san­so­wa za­chod­nia basz­ta bram­na z XVI wie­ku. Daw­niej po­sia­da­ła ona gór­ne pię­tro ma­chi­ku­ło­we opar­te na krok­szty­nach. Nie­opo­dal za­cho­wa­ły się ru­iny XVIII-wiecz­ne­go mły­na kon­ne­go, obec­nie re­pre­zen­to­wa­ne już tyl­ko ja­ko fun­da­ment ścia­ny pół­noc­no-wschod­niej o dłu­go­ści oko­ło 11 me­trów.
Baszta Attykowa z XVI wieku – bas­zta na­roż­na na sty­ku mu­rów za­chod­nie­go i pół­noc­ne­go, mie­rzą­ca oko­ło 12 me­trów wy­so­ko­ści. Wznie­sio­na z ka­mie­nia, a w wyż­szych par­tiach z ce­gły, nad­bu­do­wa­na zo­sta­ła re­ne­san­so­wą at­ty­ką, od któ­rej wzię­ła swą na­zwę.

BASZTA MAURETAŃSKA, OBOK NIEJ PLEBANIA

TRZY BASZTY W ZACHODNIEJ CZĘŚCI ZAŁOŻENIA OBRONNEGO: ATTYKOWA (NAJBLIŻEJ), RYCERSKA I MAURETAŃSKA

B

aszta (Brama) Krakowska z XVI wieku – naj­wyż­sza (34 me­try) i naj­bar­dziej oka­za­ła, peł­ni­ła po­cząt­ko­wo funk­cję wjaz­du pół­noc­ne­go, a póź­niej je­dy­nej bra­my. Przed wie­ka­mi oprócz ku­tej dę­bo­wej kra­ty wy­po­sa­żo­na by­ła w most zwo­dzo­ny (prze­rzu­ca­ny nad su­chą fo­są). Po­sia­da­ła rów­nież ze­gar.
Baszta Muzyczna – je­dy­na basz­ta klasz­tor­na wznie­sio­na na pla­nie ko­ła (o śred­ni­cy ok. 6 me­trów). Daw­niej przy­le­ga­ły do niej spich­rze i bro­war, któ­rych mu­ry wkom­po­no­wa­no w ciąg ist­nie­ją­cych za­bu­do­wań.
Baszta Opacka – czwo­ro­bocz­na, póź­no­go­tyc­ka z XV/XVI wie­ku, zbu­do­wa­na w niż­szych par­tiach z ka­mie­nia, wy­żej - z ce­gły. Jest to naj­da­lej wy­su­nię­ty na wschód ele­ment za­cho­wa­nych umoc­nień, mie­rzą­cy ok. 15 me­trów wy­so­ko­ści. Pod ko­niec XVI stu­le­cia do basz­ty do­sta­wio­no Arsenał.
Opactwo pozbawione było typowych for­ty­fi­ka­cji w je­go czę­ści po­łu­dnio­wej. Chro­nio­ne by­ło ono bo­wiem ukształ­to­wa­niem te­re­nu (rze­ka, skar­pa), a do­dat­ko­wą za­po­rę sta­no­wił zwar­ty ciąg bu­dyn­ków klasz­tor­nych.

PRZED BASZTĄ KRAKOWSKĄ, Z LEWEJ BASZTA MUZYCZNA

WIDOK OPACTWA Z LOTU PTAKA: 1. KOŚCIÓŁ, 2. KAPITULARZ (MUZEUM), 3. RUINA KLAUZURY, 4. PLEBANIA, 5. BASZTA MAURETAŃSKA,
6. BASZTA ATTYKOWA, 7. BASZTA KRAKOWSKA, 8. BASZTA MUZYCZNA, 9. BASZTA OPACKA, 10. ARSENAŁ,
11. BUDYNKI GOSPODARCZE (HOTEL), 12. MIEJSCE PO SKRZYDLE OPACKIM, 13. MIEJSCE PO MAŁYM KLASZTORZE

DZIEJE OPACTWA

OPIS KLASZTORU

ZWIEDZANIE

Wstęp na teren opactwa – wolny
Wstęp do kościoła – wolny
W kapitularzu mieści się nie­wiel­kie mu­ze­um obej­mu­ją­ce te­ma­ty­ką hi­sto­rię opac­twa i je­go ar­chi­tek­tu­ry. Jest ono udo­stęp­nia­ne tu­ry­stom w nie­re­gu­lar­nych po­rach, np. po nie­dziel­nej mszy świę­tej – wstęp płat­ny.

Dawne budynki gospodarcze w pd-zach. czę­ści opac­twa zaj­mu­je ple­ba­nia.
W budynkach gospodarczych w czę­ści pół­noc­nej funk­cjo­nu­je ho­tel i re­stau­ra­cja.

Zakaz fo­to­gra­fo­wa­nia na te­re­nie mu­zeum (tak, tak, są jesz­cze ta­kie miej­sca)

Zwiedzanie opactwa wraz z kościołem i mu­ze­um zaj­mu­je oko­ło 60 mi­nut.

Brak udogodnień dla osób nie­peł­no­spraw­nych ru­cho­wo (scho­dy przy wej­ściu do ko­ścio­ła i mu­ze­um)

Brak ograniczeń dla lotów rekreacyjnych

W RESTAURACYJNYM OGRÓDKU

DOJAZD

K

lasztor położony jest na wschod­nim brze­gu rze­ki Pi­li­cy i oko­ło 1,5 km na pół­noc od Ryn­ku w Su­le­jo­wie. Ja­dąc od stro­ny Pio­trko­wa Try­bu­nal­skie­go skrę­ca­my w le­wo w pierw­szy (do­zwo­lo­ny) zjazd za mo­stem (u. Tar­go­wa). Do klasz­to­ru pro­wa­dzą dro­go­wska­zy. Adres: Su­le­jów, ul. Wła­dy­sła­wa Ja­gieł­ły/Opac­ka. (ma­pa zam­ków wo­je­wódz­twa)

Duży darmowy parking przy ul. Opac­kiej.

Rowery można wprowadzić na te­ren klasz­to­ru.

LITERATURA

1. T. Kruz: Fachowiec i skradziona łyż­ka..., Echa Prze­szło­ści 9/2008
2. B. Kwiatkowska-Kopka: Domy opackie w klasz­to­rach ry­cer­skich w Ma­ło­pol­sce, Cis. Ma­ter No­stra 2010
3. R. Pakuła: Opactwo cysterskie w Sulejowie i projekt adap­ta­cji na śred­nią szko­łę rol­ni­czą, P. Z. H. 15/2014
4. J. Parol: Spory cystersów sulejowskich i nor­ber­ta­nów wi­tow­skich w XIII i XIV w.
5. A. R. Sypek: Zamki i warownie ziemi mazowieckiej, TRIO 2002
6. ks. Jan Wiśniewski: Przewodnik po opactwie cy­ster­sów w Su­le­jo­wie, UM Su­le­jów 2008
7. Piotrków Trybunalski i oko­li­ce - prze­wod­nik, it 1997
8. http://sulejow.cystersi.pl

W pobliżu:
Piotrków Trybunalski - zamek królewski z XVI w., 16 km
Piotrków Trybunalski-Byki - dwór obronny z XV-XVII w., 23 km
Majkowice - ruina dworu obronnego z XVI w., 28 km
Bąkowa Góra - ruina dworu obronnego z XV w., 29 km
Opoczno - relikty zamku królewskiego z XIV w., 30 km
Przedbórz - relikty zamku królewskiego z XIV w., 35 km
Fałków - ruina dworu obronnego z XVII w., 36 km
Ujazd - relikty zamku rycerskiego z XV w. (w bryle pałacu), 39 km
Modliszewice - dwór obronny z XVI w., 42 km
Mikorzyce - relikty dworu obronnego z XVII w., 45 km

tekst: 2023
fotografie: 2005, 2018, 2021
© Jacek Bednarek