RELIKTY WIEŻY ZAMKU BISKUPÓW CHEŁMIŃSKICH

XIII wieku ist­niał w Wą­brzeź­nie dre­wnia­ny dwór krzy­ża­cki wznie­sio­ny na miej­scu wcze­sno­śred­nio­wiecz­ne­go gro­dzis­ka prus­kie­go, któ­re­go czas fun­kcjo­no­wa­nia da­tu­je się na okres od VIII do XII wieku. W 1246 ro­ku Za­kon prze­ka­zał ów­czes­ne Wam­brez me­tro­po­li­tom cheł­miń­skim i w la­tach 1303-21 bis­kup Her­man von Pri­zna zbu­do­wał w tym miej­scu mu­ro­wa­ny za­mek. Pod­czas woj­ny pol­sko-krzy­żac­kiej 1409-11 mie­szkań­cy mia­sta wal­czy­li pod cho­rąg­wią bis­kup­stwa cheł­miń­skie­go, lecz po­mi­mo te­go po prze­gra­nej przez krzy­ża­ków ba­ta­lii wa­row­nia pra­wdo­po­do­bnie nie doz­na­ła więk­szych szkód ze stro­ny pol­skich wojsk. Po­la­cy na­to­miast zdo­by­li ją i oku­po­wa­li przez dzie­sięć ko­lej­nych lat po­cząw­szy od ro­ku 1454 aż do chwi­li, gdy za­cięż­ni za­kon­ni pod do­wódz­twem Ber­nar­da Szum­bor­skie­go sztur­mem od­zys­ka­li za­mek, któ­ry póź­niej spa­li­li. W na­stęp­stwie us­ta­leń dru­gie­go po­ko­ju to­ruń­skie­go Wą­brzeź­no wraz z zie­mią cheł­miń­ską we­szło w skład na­le­żą­cych do Ko­ro­ny Prus Kró­lew­skich. Od­bu­do­wa­ny gmach na­dal peł­nił fun­kcję sie­dzi­by hie­rar­chów ko­ściel­nych i w la­tach 1611-13, za pa­no­wa­nia bi­sku­pa Ma­cie­ja Ko­no­pac­kie­go, zo­stał prze­bu­do­wa­ny w sty­lu ba­ro­ko­wym. W 1655 po­de­szły pod nie­go woj­ska szwedz­kie o­strze­li­wu­jąc tak dłu­go, aż za­jął się og­niem i spło­nął. W trak­cie prze­pro­wa­dzo­nej w 1676 ro­ku lu­stra­cji dóbr bis­kup­stwa cheł­miń­skie­go pi­sa­no: Za­mek zgo­ła spu­sto­szo­ny, ani okien, ani drzwi nie masz, po­ko­je tak znisz­czo­ne, że w żad­nym miesz­kać nie mo­że, ato­li na­pra­wa gdy­by by­ła pręd­ka jesz­cze by się mo­gło nie­któ­re po­ko­je u­trzy­mać. W ro­ku 1792 zruj­no­wa­ne i opusz­czo­ne za­bu­do­wa­nia przez­na­czo­no do roz­biór­ki na po­trze­bę od­bu­do­wy stra­wio­nych przez po­żar miej­skich ka­mie­nic i koś­cio­ła far­ne­go. Wy­bu­rze­nia kon­ty­nu­o­wa­no przez ca­ły XIX wiek, aż z da­wne­go zam­ku po­zo­sta­ły tyl­ko przy­zie­mia i fun­da­men­ty. W 1920 ro­ku wła­dze pol­skie, po wy­ku­pie­niu Gó­ry Zam­ko­wej z rąk pry­wat­nych, za­ło­ży­ły w tym miej­scu park.

RUINA NA FOTOGRAFII Z LAT 40. XX WIEKU

sytu­owa­ny na sztu­cznie pod­wyż­szo­nym krań­cu pół­wys­pu je­zio­ra Zam­ko­we­go zes­pół wa­row­ny skła­dał się z zam­ku wła­ści­we­go i pod­zam­cza, któ­re za­ło­żo­no na pla­nie wy­dłu­żo­ne­go pro­sto­ką­ta o dłu­goś­ci o­ko­ło 120 me­trów. Pod­zam­cze peł­ni­ło fun­kcje go­spo­dar­cze, a wjazd na je­go te­ren pro­wa­dził bra­mą wy­bi­tą w kur­ty­nie pół­noc­no-wschod­niej. Ten szcze­gól­nie za­gro­żo­ny od­ci­nek for­ty­fi­ka­cji chro­nio­ny był przez dwie na­roż­ne wie­że. Zbli­żo­na for­mą do ty­po­wych zam­ków-kla­szto­rów krzy­żac­kich re­zy­den­cja bis­ku­pów zbu­do­wa­na zo­sta­ła z ce­gły na ka­mien­nej pod­mu­rów­ce, a jej plan o­par­to na kwa­dra­cie o bo­ku 60 me­trów. We­wnętrz­ny dzie­dzi­niec z trzech stron o­ta­cza­ły jed­no­trak­to­we, praw­do­po­dob­nie dwu­kon­dyg­na­cyj­ne skrzy­dła miesz­kal­ne, na­to­miast od wscho­du za­my­kał go mur ob­wo­do­wy, poś­rod­ku któ­re­go wzno­si­ła się wy­so­ka, ok­to­go­nal­na wie­ża. Łącz­ność ze sta­no­wis­ka­mi na zew­nętrz­nym mu­rze u­trzy­my­wa­no po­przez o­sła­nia­ją­ce wjazd przed­bra­mie. Wjazd z przed­zam­cza pro­wa­dził przez fur­ty w mu­rach ob­wo­do­wych i częś­cio­wo zwo­dzo­ny most prze­rzu­co­ny na fi­la­rach nad sze­ro­ką fo­są.

PLAN ZAMKU WG M. RZECZKOWSKIEJ-SŁAWIŃSKIEJ

rogram użyt­ko­wy wa­row­ni nie jest w peł­ni roz­poz­na­ny. Re­pre­zen­ta­cyj­ną jej częś­cią by­ło przy­pusz­czal­nie pod­piw­ni­czo­ne skrzy­dło po­łud­nio­we, miesz­czą­ce na pię­trze ka­pli­cę pod wez­wa­niem św. Mar­ka. We­dle słów bis­ku­pa An­drze­ja Ol­szow­skie­go, wi­zy­tu­ją­ce­go za­mek w ro­ku 1614, na­le­ża­ła ona do naj­pięk­niej­szych w pań­stwie. Obok ka­pli­cy mieś­cił się re­fek­tarz, gdzie bis­kup przyj­mo­wał goś­ci i zbie­rał bra­ci na na­ra­dy. Par­ter bu­dyn­ku zaj­mo­wa­ły po­miesz­cze­nia gos­po­dar­cze, a na wy­so­koś­ci pier­wsze­go pię­tra o­bie­gał je mu­ro­wa­ny kruż­ga­nek. W po­zo­sta­łych dwóch skrzy­dłach na kon­dyg­na­cji miesz­kal­nej znaj­do­wa­ły się kom­na­ty bis­ku­pa i wnę­trza zwią­za­ne z ad­mi­nis­tra­cją die­ce­zji. Zgod­nie z fun­kcją o­biek­tu, piw­ni­ce i par­ter prze­zna­czo­no na skła­dy sprzę­tu, ma­ga­zy­ny żyw­noś­cio­we, zbro­jow­nię i po­miesz­cze­nia u­żyt­ko­we, a naj­wyż­szy po­ziom - pod­stry­sza u­żyt­ko­wa­no naj­częś­ciej ja­ko spich­rze. Po­mi­mo du­żej ku­ba­tu­ry ca­łość za­ło­że­nia two­rzy­ła zwar­ty zes­pół, któ­re­go wa­lo­ry o­bron­ne pod­kreś­la­ły na­tu­ral­ne pre­dys­po­zy­cje te­re­nu, do­dat­ko­wo przy­sto­so­wa­ne pod­czas prac przy­go­to­waw­czych na po­cząt­ku bu­do­wy.

PLAN PRZYZIEMIA ZAMKU WYSOKIEGO WG M. RZECZKOWSKIEJ-SŁAWIŃSKIEJ: 1. MUR OBWODOWY, 2. BRAMA WJAZDOWA, 3. WIEŻA,
4. SCHODY NA WIEŻĘ, 5. DZIEDZINIEC ZE STUDNIĄ, 6. MUROWANY GANEK, 7. POMIESZCZENIA GOSPODARCZE, 8. KOMNATY MIESZKALNE, 9. SIEŃ

zam­ku wy­so­kie­go do cza­sów współ­czes­nych za­cho­wa­ły się re­lik­ty oś­mio­bocz­nej wie­ży do wy­so­koś­ci dwóch met­rów, wśród nich piw­ni­ca z frag­men­ta­mi skle­pie­nia, oraz po­roz­rzu­ca­ne gdzie­nieg­dzie zwa­lis­ka ka­mie­ni i ce­gieł. Do­brze czy­tel­ne jest po­ło­że­nie daw­nej fo­sy, o głę­bo­koś­ci trzech do czte­rech met­rów, po któ­rej dnie prze­bie­ga o­bec­nie ścież­ka spa­ce­ro­wa.

ZAMEK W WĄBRZEŹNIE, RUINA WIEŻY

uiny zam­ku po­ło­żo­ne są na te­re­nie par­ku, w po­bli­żu zaj­mu­ją­ce­go pół­noc­no-za­chod­nią części mia­sta je­zio­ra Zam­ko­we­go. Z po­ło­żo­ne­go nie­co na u­bo­czu dwor­ca PKP na­le­ży iść ul. Woj­cie­cha Kęt­rzyń­skie­go i da­lej ul. 1 Ma­ja, aż do Ryn­ku, gdzie skrę­ca­my na pół­noc w ul. Gru­dziądz­ką, a stam­tąd w ul. Pod­zam­cze wio­dą­cą wprost do par­ku. Kur­su­je stąd rów­nież ko­mu­ni­ka­cja miej­ska; po­dej­rze­wam że ka­żda li­nia pro­wa­dzi w kie­run­ku cen­trum. Sa­mo­chód naj­wy­god­niej za­par­ko­wać przy ul. Ła­bę­dziej, choć miejsc par­kin­go­wych nie ma tu­taj zbyt wie­le. Wię­cej prze­strze­ni znaj­dzie­my przy blo­kach na ul. Gru­dziądz­kiej lub do­pie­ro na Ryn­ku.
(ma­pa zam­ków wo­je­wódz­twa)

RUINA ZAMKU, FRAGMENTY MURÓW PRZYZIEMIA

W pobliżu:
Radzyń Chełmiński - ruina zamku komturów krzyżackich XIIIw., 13 km
Kowalewo Pomorskie - pozostałości zamku komturów krzyżackich XIIIw., 17 km
Lipieniek - pozostałości zamku krzyżackiego XIVw., 20 km
Pokrzywno - ruina zamku komturów krzyżackich XIIIw., 20 km
Golub-Dobrzyń - zamek komturów krzyżackich XIVw., przebudowany, 24 km
Grudziądz - pozostałości zamku komturów krzyżackich XIIIw., 30 km
Papowo Biskupie - ruina zamku krzyżackiego, XIVw., 30 km
Radziki Duże - ruina zamku rycerskiego XIV/XVw., 30 km
Rogoźno - ruina zamku krzyżackiego XIIIw., 30 km
Brodnica - ruina zamku komturów krzyżackich XIVw., 33 km

tekst: 2002
fotografie: 2002
© Jacek Bednarek