BAZYLIKA ŚW. JERZEGO W KĘTRZYNIE, WIDOK OD WSCHODU

DZIEJE KOŚCIOŁA

STAN OBECNY

N

iewątpliwie im­pul­sem do roz­po­czę­cia wiel­kiej in­we­sty­cji bu­do­wla­nej, ja­ką by­ła fun­da­cja go­ty­ckie­go ko­ścio­ła krzy­ża­ckie­go p.w. św. Je­rze­go, sta­no­wi­ło na­da­nie Kę­trzy­no­wi w 1357 ro­ku praw miej­skich przez kom­tu­ra Ba­łgi Jo­ha­na Schin­de­kop­fa. Pier­wszy e­tap prac bu­do­wla­nych zam­knię­to w ro­ku 1379, gdy mu­ro­wa­ny kor­pus świą­ty­ni na­kry­to stro­pem i po­łą­czo­no z ist­nie­ją­cą wcze­śniej u­for­ty­fi­ko­wa­ną wie­żą o­raz zwią­za­ny­mi z nią mu­ra­mi. Ty­po­wą dla bu­do­wnic­twa krzy­żac­kie­go te­go o­kre­su, su­ro­wą w fo­rmie bu­do­lę za­o­pa­trzo­no w dre­wnia­ne ga­nki ze­wnętrz­ne sto­so­wnie do jej o­bron­ne­go cha­rak­te­ru. Pod ko­niec XIV wie­ku do kor­pu­su ko­ścio­ła do­sta­wio­no wie­żę dzwon­ną przy ścia­nie wscho­dniej, na­stęp­nie o­ko­ło 1410 ro­ku pod­wyż­szo­no sta­rszą wie­żę za­chod­nią i wy­mu­ro­wa­no szczy­ty fa­sa­dy za­chod­niej. W tym cza­sie fun­kcję pro­bosz­cza kę­trzyń­skie­go pe­łnił Con­rad, wzmian­ko­wa­ny w ro­ku 1407.

PRZYPUSZCZALNY WYGLĄD KOŚCIOŁA PO 1379 (WYŻEJ) I OKOŁO ROKU 1430 - REKONSTRUKCJE E. WITTA

P

o za­koń­cze­niu wo­jny trzy­na­sto­let­niej, w czasie gdy pro­bosz­czem w Kę­trzy­nie był Ca­spar Ba­ed­tke, roz­po­czę­to prze­kształ­ca­nie ko­ścio­ła w oka­za­łą bu­do­wlę mie­jską, od­po­wia­da­ją­cą for­mą ze­wnętrz­ną i wy­stro­jem am­bi­cjom za­moż­ne­go miesz­czań­stwa ja­ko no­wej li­czą­cej się war­stwy spo­łecz­nej. W la­tach 1470-85 roz­bu­do­wa­no na­wę ko­ściel­ną, na­da­jąc świą­ty­ni kształt ba­zy­li­ki trój­na­wo­wej u­trzy­ma­nej w sty­lu póź­ne­go go­ty­ku. Je­dno­cze­śnie wzmo­cnio­no wie­żę za­chod­nią przez za­opa­trze­nie jej w mu­ro­wa­ny kre­ne­laż po­pro­wa­dzo­ny w miej­scu star­szych dre­wnia­nych ga­nków, a ta­kże przez pod­wyż­sze­nie wie­ży dzwon­nej do o­bec­nej wy­so­ko­ści. Na fi­ni­szu tej in­we­sty­cji pro­bosz­czem pa­ra­fii wy­bra­ny zo­stał Ni­co­laus Kreu­der, brat Za­ko­nu Szpi­ta­la Naj­święt­szej Ma­rii Pan­ny Do­mu Nie­mie­ckie­go, ka­no­nik kró­le­wie­cki, któ­ry o­siadł­szy na dwo­rze Wiel­kie­go Mi­strza spra­wo­wał swój u­rząd w Kę­trzy­nie za po­śred­nic­twem wi­ce­ple­ba­na do ro­ku 1497, kie­dy to ka­pi­tu­ła mia­no­wa­ła go bi­sku­pem. Za je­go ka­den­cji po­wo­ła­no w ko­ście­le je­de­na­ście wi­ka­rii, m.in. Bo­że­go Cia­ła, św. Wa­wrzyń­ca, Syl­wes­tra i Naj­święt­szej Ma­rii Pan­ny.

REKONSTRUKCJE E. WITTA UKAZUJĄCE HIPOTETYCZNĄ FORMĘ ŚWIĄTYNI W 1485 ROKU (WYŻEJ) I PO ROZBUDOWIE W 1495

W

1500 roku świą­ty­nię stra­wił po­żar. Szy­bko jed­nak przy­stą­pio­no do jej od­bu­do­wy, pod­czas któ­rej o­trzy­ma­ła o­na no­wą for­mę zbli­żo­ną do współ­cze­snej. Do jej bry­ły do­sta­wio­no wów­czas zam­knię­te trój­przę­sło­we pre­zbi­te­rium o­raz o­twar­tą do wnę­trza pół­no­cną za­kry­stię z em­po­rą. W na­wie głó­wnej wy­mu­ro­wa­no oł­tarz, a da­wne stro­py za­stą­pio­no pię­kny­mi skle­pie­nia­mi kry­szta­ło­wy­mi wy­ko­na­ny­mi przez mi­strza mu­rar­skie­go o na­zwi­sku Matz. Na mo­cy o­gło­szo­ne­go w li­pcu 1525 man­da­tu re­for­ma­cyj­ne­go ko­ściół w Kę­trzy­nie prze­ję­ła gmi­na pro­te­stan­cka i trzy­ma­ła go aż do ro­ku 1946. Je­szcze w XVI wie­ku gmach dwu­kro­tnie nisz­czo­ny był przez ży­wio­ły: naj­pierw w 1581 ro­ku si­lny hu­ra­gan ze­rwał dach wie­ży za­chod­niej, zaś dzie­sięć lat pó­źniej wie­ża ta spło­nę­ła od u­de­rze­nia pio­ru­na. Na prze­ło­mie XVI i XVII stu­le­cia prze­bu­do­wa­no ka­pli­cę św. Ja­ku­­ba, wznie­sio­no chór, a kre­ne­laż w znisz­czo­nej wie­ży za­chod­niej za­stą­pio­no da­chem zwień­czo­nym sy­gna­tur­ką. Z 1692 po­cho­dzi in­for­ma­cja o wy­tyn­ko­wa­niu wnę­trza ko­ścio­ła, lecz już w ro­ku 1700 wy­buchł ko­lej­ny po­żar, któ­ry stra­wił część je­go wy­po­sa­że­nia, w tym cen­ne or­ga­ny. W ro­ku 1884 świą­ty­nię grun­to­wnie o­dres­tau­ro­wa­no.

PANORAMA MIASTA Z EPITAFIUM F. SPILLERA Z 1625 ROKU, KOŚCIÓŁ WIDOCZNY PO PRAWEJ STRONIE

PANORAMY MIASTA Z GÓRUJĄCYM NAD NIM KOŚCIOŁEM ŚW. JERZEGO, 1910-20

W

iosną 1945 na sku­tek po­tęż­nej eks­plo­zji, wy­wo­ła­nej przez Nie­mców w po­ło­żo­nych kil­ka ki­lo­me­trów od mia­sta bun­krach Hi­tle­ra zwa­nych Wil­czym Szań­cem, w ko­ście­le św. Je­rze­go po­pę­ka­ło skle­pie­nie, wy­pa­dły nie­mal wszy­stkie szy­by, a z da­chu po­sy­pa­ły się da­chów­ki. W pier­wszych mie­sią­cach cha­osu, ja­ki wy­ło­nił się na sku­tek po­wo­jen­nych zmian, wnę­trze świą­ty­ni zo­sta­ło zde­wa­sto­wa­ne, a jej wy­po­sa­że­nie w zna­cznym sto­pniu roz­kra­dzio­no - za­gi­nął wów­czas skar­biec za­wie­ra­ją­cy za­byt­ki sztu­ki zło­tni­czej, a z li­cznie na­gro­ma­dzo­nych przez wie­ki e­pi­ta­fiów o­ca­la­ło za­led­wie kil­ka. 31 ma­ja 1946 ro­ku ko­ściół o­fi­cjal­nie prze­ka­za­no pa­ra­fii ka­to­lic­kiej. Nie­mal na­tych­miast za­wią­zał się ko­mi­tet je­go od­bu­do­wy i wkró­tce przy­stą­pio­no do re­mon­tu da­chu o­raz nap­ra­wy skle­pie­nia, usu­nię­to dre­wnia­ne e­wan­ge­lic­kie em­po­ry, wnę­trza zaś od­no­wio­no i wy­ma­lo­wa­no.

WIDOK KOŚCIOŁA OD POŁUDNIOWEGO WSCHODU, POCZTÓWKA Z LAT 20. XX WIEKU

DZIEJE KOŚCIOŁA

STAN OBECNY

B

azylika p.w. św Je­rze­go jest je­dnym z naj­cen­niej­szych za­byt­ków ar­chi­te­ktu­ry sa­kral­nej Wa­rmii i Ma­zur do­by śre­dnio­wie­cza i naj­le­piej za­cho­wa­ną świą­ty­nią o­bron­ną w tym re­gio­nie. Jej ma­sy­wna sy­lwe­ta wraz z po­łu­dnio­wym i za­chod­nim od­cin­kiem mu­rów o­raz ba­szta­mi na­ro­żny­mi sta­no­wi­ła in­te­gral­nie zwią­za­ny ze so­bą ze­spół wa­row­ny, bę­dą­cy - o­bok za­mku - za­sad­ni­czym e­le­men­tem w sy­ste­mie o­bron­nym mia­sta. Współ­cze­sna fo­rma ko­ścio­ła u­kształ­to­wa­na zo­sta­ła w wy­ni­ku ko­lej­nych e­ta­pów bu­do­wy i zmian u­kła­du prze­strzen­ne­go, na­stę­pu­ją­cych po so­bie w okre­sie od XIV do XVI wie­ku. Współ­cze­śnie jest ona trzy­na­wo­wa, z pre­zbi­te­rium od­chy­lo­nym sko­śnie od osi na­wy głó­wnej, co sta­no­wi wiel­ką rzad­kość nie tyl­ko w Pol­sce, ale i w Eu­ro­pie. Okres naj­star­szy re­pre­zen­tu­je wie­ża za­chod­nia o wy­so­koś­ci o­ko­ło 40 me­trów, w któ­rej przy­zie­miach za­cho­wa­ły się dwie ce­le za­o­pa­trzo­ne w drzwi i sza­fki ścien­ne. Cen­nym wy­po­sa­że­niem dru­giej z wież, 32-me­tro­wej ba­szty wschod­niej, są wy­ko­na­ne w 1923 ro­ku dzwo­ny sta­liw­ne o wa­dze trzech i pół, dwóch o­raz jed­nej to­ny.

W PRZYKOŚCIELNYM LAPIDARIUM

Z

bogatego w prze­szło­ści wy­po­sa­że­nia ko­ścio­ła nie za­cho­wa­ło się zbyt wie­le do cza­sów nam współ­czes­nych. Z pe­wno­ścią na u­wa­gę za­słu­gu­ją prze­de wszys­tkim XVI-wie­czne kry­szta­ło­we skle­pie­nia i po­cho­dzą­ca z 1594 ro­ku am­bo­na w sty­lu ni­der­landz­kie­go ma­nie­ry­zmu, ufun­do­wa­na przez Cas­pa­ra Rin­wa­ga i Mi­cha­ła von Ho­hen­dorf, któ­rych he­rby znaj­du­ją się w jej kor­pu­sie. Wzrok przy­ku­wa­ją rów­nież or­ga­ny zbu­do­wa­ne o­ko­ło 1720 ro­ku przez Ja­na Jo­se Mo­sen­ge­la, a ta­kże pły­ty na­grob­ne i obra­zy o te­ma­ty­ce bi­blij­nej z XVI-XVII stu­le­cia. Ory­gi­nal­ny oł­tarz nie za­cho­wał się - obec­nie w je­go miej­scu stoi oł­tarz ne­ogo­tyc­ki z ro­ku 1870. Ko­ściół św. Je­rze­go ma ty­tuł ba­zy­li­ki mniej­szej. Cy­klicz­nie od­by­wa­ją się tu kon­cer­ty mu­zy­ki po­waż­nej, zwa­ne tra­dy­cyj­nie kon­cer­ta­mi ko­le­gia­cki­mi.

Wstęp do kościoła bez opłat. Bi­le­to­wa­ne: mu­ze­um pa­ra­fial­ne, ce­le wię­zien­ne, la­pi­da­rium, wie­ża.

W NAWIE GŁÓWNEJ KOŚCIOŁA

SYLWETA KOŚCIOŁA WYRAŹNIE GÓRUJE NAD MIASTEM

DOJAZD

D

ojazd jak do zamku kętrzyńskiego. Ko­ściół wzno­si się na za­chód od wa­ro­wni, skąd jest do­sko­na­le wi­do­czny.

Par­king miej­ski znaj­dzie­my przy ul. Ro­mu­al­da Trau­gut­ta (300 me­trów od ko­ścio­ła) i przy ul. Cho­pi­na (przy sta­dio­nie, oko­ło 500 me­trów).

WIDOK NA BAZYLIKĘ OD PÓŁNOCNEGO WSCHODU

W pobliżu:
Kętrzyn - zamek prokuratorów krzyżackich z XIV w., 0,5 km
Barciany - zamek prokuratorów krzyżackich z XIV w., 18 km
Bezławki - zamek krzyżacki z XIV w., adaptowany na kościół, 18 km
Reszel - zamek biskupów warmińskich z XIV w., 19 km
Szestno - relikty zamku krzyżackiego, 19 km
Ryn - zamek komturów krzyżackich z XIV w., przebudowany w XIX w., 25 km
Giżycko - zamek krzyżacki z XIV w., 32 km

tekst: 2013
fotografie: 2007
© Jacek Bednarek