|
|
ZAMEK W GIŻYCKU, FOT. M. TARŁOWSKI
|
|
P
ierwsze umocnienia na terenie współczesnego Giżycka wznieśli pogańscy Prusowie z plemienia Jaćwingów. Po zajęciu okolicznych ziem przez zakon krzyżacki około 1290 roku komtur pokarmiński Meinhard z Querfurtu zbudował tu niewielką drewnianą strażnicę, być może z wykorzystaniem wcześniej istniejącego wczesnośredniowiecznego gródka. Pół wieku później strażnicę zastąpił zamek, choć i w tym przypadku główny jego budulec wciąż stanowiło drewno. Wystawiona z inicjatywy wielkiego mistrza Dietricha von Altenburg warownia wzmiankowana była w roku 1337 jako Haus Leczenburg - należała ona do grupy samotnych, zainstalowanych w głębi puszczy stanic, określanych w literaturze niemieckiej mianem Wildhaus. Kres jej istnienia nastąpił podczas najazdu księcia Kiejstuta w 1365, gdy wojska litewskie zdobyły ją, a następnie spaliły. Na zgliszczach tej budowli w latach 1377-99 krzyżacy wznieśli nowy, tym razem "prawdziwy" zamek z cegły i kamienia, przeznaczony na siedzibę zakonnego urzędnika niższego szczebla, zwanego komornikiem.
|
|
|
POCZTÓWKI Z LAT 1910-1920, PONIŻEJ NA PIERWSZYM PLANIE XVII-WIECZNY BUDYNEK Z OKRĄGŁĄ BASZTĄ ROZEBRANY PO 1945
|
|
W
zrost politycznego znaczenia zamku nastąpił z początkiem XV wieku, gdy awansował on do roli siedziby prokuratora. Jego uzbrojenie jednak nigdy nie było imponujące - dziesięć lat po wielkiej wojnie z Polską na stanie znajdowało się tutaj pięć bombard na kule kamienne, dwa działa na kule ołowiane oraz zaledwie dziesięć kusz. Po wybuchu wojny 13-letniej, w listopadzie 1455 warownię zdobyły niemal bez walki oddziały Związku Pruskiego zasilane przez rozjuszoną nadmiernym fiskalizmem krzyżaków miejscową ludność. Obiekt powrócił do Zakonu w 1466, został odbudowany i jako siedziba niższych urzędników służył im do roku 1520. Po sekularyzacji Państwa Krzyżackiego w 1525 wprowadził się tutaj urząd starosty książąt pruskich, niedługo potem podjęto decyzję o przebudowie średniowiecznego założenia w stylu renesansowym. W trakcie prowadzonych pod nadzorem Krzysztofa Roemera prac powstały m.in. dwa, zachowane do dziś, późnorenesansowe szczyty, datowane na rok 1560. Kolejne zmiany w funkcji i wyglądzie zamku miały miejsce w drugiej dekadzie XVII stulecia podczas jego adaptacji do roli myśliwskiej rezydencji książąt elektorów. Powstały wówczas dwa nowe skrzydła oraz niski parterowy gmach, w którego wschodnim szczycie wzniesiono nakrytą stożkowym dachem cylindryczną basztę. Skrzydła te zostały zniszczone przez pożar w 1749 roku i niedługo potem rozebrane. Podobny los po drugiej wojnie światowej spotkał budynek z basztą, a także część umocnień i fos - te ostatnie wykorzystano do budowy kanału łączącego jeziora Mamry i Niegocin. Wcześniej jednak, w 1. połowie XIX wieku umieszczono tutaj urzędy starostwa oraz lokale mieszkalne zajmowane m.in przez komendantów twierdzy Boyen. Po 1945 zamek odrestaurowano, a w latach 70-ych przekształcono w motel. Później traktowany był on jako kapitał spekulacyjny przez kolejnych właścicieli, którzy oszczędzając na jego remoncie pośrednio doprowadzili do katastrofy budowlanej w 2007 roku. Kilka lat temu zamek odrestaurowano z przeznaczeniem na luksusowy hotel.
|
|
|
KANAŁ GIŻYCKI Z ZAMKIEM W TLE NA POCZTÓWKACH Z POCZĄTKU XX WIEKU
|
|
Z
amek usytuowany został w miejscu strategicznym na przesmyku między jeziorami Mamry oraz Niegocin. Elementem dominującym był zachowany do czasów obecnych podpiwniczony, trzypiętrowy dom, wzniesiony z cegły na planie prostokąta o wymiarach około 14,5x22 metry. Budynek główny i przylegający do niego wewnętrzny dziedziniec otaczały kurtynowe obwarowania oraz nawodniona fosa. Zamek średniowieczny zapewne nigdy nie miał wieży.
|
FASADA FRONOTWA BUDYNKU MIESZKALNEGO, POCZTÓWKA Z LAT 30. XX WIEKU
|
|
D
o czasów współczesnych zachował się XIV-wieczny dom główny z przyporami i renesansowymi szczytami, których powstanie datuje się na 2. połowę XVI stulecia. Po wielu latach zaniedbań, gdy zabytek stał pusty w fatalnej kondycji technicznej, przejęła go prywatna spółka i pięknie odrestaurowała z przeznaczeniem na hotel o wysokim standardzie.
|
ZAMEK W GIŻYCKU, STAN PRZED ODBUDOWĄ
|
|
Z
amek stoi w południowej części miasta, przy ul. Moniuszki prowadzącej z centrum do zabytkowej twierdzy Boyen. Wschodnia część dawnej fosy pełni dziś funkcję kanału łączącego dwa sąsiadujące jeziora. Na kanale tym, w bezpośredniej bliskości zamku ponad 100 lat temu zbudowano napędzany siłą mięśni ludzkich obrotowy most, który jako jedyny w Polsce pracuje do dziś według dziennego rozkładu - ceremoniał jego otwarcia przyciąga w sezonie niezmiennie tłumy turystów.
|
|
1. M. Haftka: Zamki krzyżackie w Polsce, 1999
2. I. T. Kaczyńscy: Zamki w Polsce północnej i środkowej, Muza SA 1999
3. L. Kajzer, J. Salm, S. Kołodziejski: Leksykon zamków w Polsce, Arkady 2001
4. P. Zaniewski: Szlakami zamków krzyżackich, Muza SA 2005
|
|
W pobliżu:
Ryn - zamek komturów krzyżackich XIVw., przebudowany w XIXw., 23 km
Węgorzewo - zamek krzyżacki XIVw., przebudowany, 25 km
Kętrzyn - zamek prokuratorów krzyżackich XIVw., 32 km
Kętrzyn - inkastelowany kościół św. Jerzego XIV-XVIw., 32 km
|
tekst: 2013
fotografie: 2007, 2019, 2020
© Jacek Bednarek
|
|
