WIDOK ZAMKU W BARCIANACH OD STRONY POŁUDNIOWO-ZACHODNIEJ

DZIEJE ZAMKU

OPIS ZAMKU

STAN OBECNY

W

po­łu­dnio­wej czę­ści wsi, w miej­scu obec­ne­go zam­ku lub w jego po­bli­żu, funk­cjo­no­wał we wcze­snym śre­dnio­wie­czu drew­nia­no­-ziem­ny gród sta­ro­pru­skie­go ple­mie­nia Bar­tów. Po za­ję­ciu go przez Krzy­ża­ków w 1240 roku zo­stał on prze­bu­do­wa­ny w straż­ni­cę (któ­rej pierw­szym zna­nym nam do­wód­cą był Hen­ryk von Al­fe­t), znisz­czo­ną pod­czas dru­gie­go po­wsta­nia pru­skie­go (1260–1274). W na­stęp­stwie te­go i ko­lej­nych na­jaz­dów ple­mion pru­skich pod­ję­to de­cy­zję o bu­do­wie wa­row­ni ma­ją­cej w przy­szło­ści peł­nić funk­cję sie­dzi­by kom­tu­ra z pod­bi­tej Bar­cji pod­le­ga­ją­cej ad­mi­ni­stra­cyj­nie pod kom­tur­stwo w Bran­den­bur­gu (pol. Po­kar­min). Nie był to jed­nak jesz­cze in­te­re­su­ją­cy nas za­mek, a je­dy­nie drew­nia­na for­ta­li­cja, sil­niej­sza od po­przed­niej, bo wy­po­sa­żo­na w mu­ro­wa­ne kon­struk­cje obron­ne. Bu­dow­la ta sta­no­wi­ła po­waż­ny ar­gu­ment w po­li­ty­ce uci­sku wo­bec pod­bi­tej lud­no­ści, wraz z oko­licz­ny­mi gro­da­mi umac­nia­jąc bez­pie­czeń­stwo wschod­niej gra­ni­cy ro­sną­ce­go w si­łę Pań­stwa Krzy­żac­kie­go.

ZAMEK NA RYCINIE E. RUDERSONA Z 1856 ROKU

O

pie­ra­jąc się na za­pi­sach kro­ni­ka­rza Wi­gan­da z Mar­bur­ga moż­na okre­ślić przy­bli­żo­ny czas przy­stą­pie­nia do bu­do­wy zam­ku mu­ro­wa­ne­go, któ­ry de­cy­zją wiel­kie­go mi­strza Win­ry­cha von Kni­pro­de miał za­stą­pić ist­nie­ją­cą straż­ni­cę, sta­jąc się jed­no­cze­śnie sie­dzi­bą kom­tu­ra i jego cen­trum ad­mi­ni­stra­cyj­nym. Pierw­sze pra­ce roz­po­czę­ły się praw­do­po­dob­nie jesz­cze przed 1380, a ich ca­łość za­mknę­ła się w trzech eta­pach trwa­ją­cych aż do lat 20. XV wie­ku. Etap pierw­szy za­koń­czył się mniej wię­cej w roku 1390 wznie­sie­niem mu­rów ob­wo­do­wych i bu­do­wą skrzy­dła wschod­nie­go do wy­so­ko­ści pierw­sze­go pię­tra. W fa­zie dru­giej da­to­wa­nej na lata 1390–1400 po­sta­wio­no trzy­pię­tro­we skrzy­dło pół­noc­ne, pod­wyż­szo­no tak­że mury obron­ne i bu­dy­nek wschod­ni po­przez do­da­nie mu kon­dy­gna­cji o cha­rak­te­rze ma­ga­zy­no­wo­-obron­nym, po­nad­to wy­la­no fun­da­men­ty pod ko­lej­ne, za­chod­nie skrzy­dło zam­ku. Okres trze­ci obej­mo­wał bu­do­wę skrzy­dła za­chod­nie­go (nie zre­ali­zo­wa­ną do koń­ca) oraz dwóch na­roż­nych baszt: okrą­głej i czwo­ro­bocz­nej, przy czym ta dru­ga ni­gdy nie zo­sta­ła ukoń­czo­na. W pla­nach prze­wi­dzia­no po­sta­wie­nie też czwar­te­go skrzy­dła, któ­re nada­ło­by wa­row­ni for­mę zam­ku kon­wen­tu­al­ne­go, jed­nak ze wzglę­du na klę­skę krzy­ża­ków w woj­nie z Pol­ską osta­tecz­nie nie do­szło do usta­no­wie­nia w Bar­cia­nach kom­tu­rii i pier­wot­nych za­ło­żeń bu­dow­la­nych nie uda­ło się tu­taj w peł­ni zre­ali­zo­wać.

ZAMEK ŚREDNIOWIECZNY WG KONCEPCJI FRITZA OLSCHEWSKIEGO

Z

amek po­zo­stał sie­dzi­bą pro­ku­ra­to­ra i pod­le­ga­jąc pod kom­tu­rię w Ry­nie uzy­skał du­że zna­cze­nie mi­li­tar­ne jako waż­ny punkt wy­pa­do­wy na są­sied­nią Li­twę. W 1455 roku, na po­cząt­ku woj­ny trzy­na­sto­let­niej zo­stał spa­lo­ny, póź­niej kil­ka­krot­nie zdo­by­wa­ły go róż­ne woj­ska, a na­wet chło­pi, któ­rzy w 1458 zbroj­nie za­ję­li po­zba­wio­ną obroń­ców wa­row­nię. Po se­ku­la­ry­za­cji Za­ko­nu Krzy­żac­kie­go Bar­cia­ny sta­ły się cen­trum dóbr ziem­skich za­rzą­dza­nych przez ksią­żę­cych sta­ro­stów, zaś za­mek — ich sie­dzi­bą. W ko­lej­nych la­tach, peł­niąc już wła­ści­wie tyl­ko ro­lę go­spo­dar­czą, ze­spół ten kil­ka­krot­nie pod­da­wa­ny był prze­bu­do­wom i mo­der­ni­za­cjom za­cie­ra­ją­cym po czę­ści jego ce­chy mi­li­tar­ne na ko­rzyść funk­cjo­nal­no­ści: w ten spo­sób na miej­scu zbu­rzo­ne­go skrzy­dła przy mu­rze za­chod­nim mistrz kró­lew­ski Bla­sius Ber­wart z Kró­lew­ca u schył­ku XVI stu­le­cia wzniósł spi­chlerz, a dwa wie­ki póź­niej do muru po­łu­dnio­we­go do­sta­wio­no nie­wiel­ki bu­dy­nek go­spo­dar­czy.

SKRZYDŁO WSCHODNIE ZAMKU NA FOTOGRAFIACH Z LAT 20. I 30. XX WIEKU

O

d 1842 aż do koń­ca II woj­ny świa­to­wej obiekt po­zo­sta­wał w rę­kach pry­wat­nych. W tym okre­sie wła­ści­cie­le prze­kształ­ci­li wy­sy­cha­ją­ce już zam­ko­we sta­wy w ogród, zbu­do­wa­li też na daw­nym przed­zam­czu go­spo­dar­cze seg­men­ty fol­warcz­ne. Po II woj­nie roz­miesz­czo­no tu­taj ma­ga­zy­ny i biu­ra PGR, któ­ry funk­cjo­no­wał tak dłu­go, jak istniała ko­mu­na. Póź­niej za­mek prze­ję­ła Agen­cja Ryn­ku Rol­ne­go, by w roku 2001 sprze­dać go pry­wat­ne­mu in­we­sto­ro­wi.

SKRZYDŁO WSCHODNIE, WIDOK OD STRONY DZIEDZIŃCA, STAN W OKRESIE 20. MIĘDZYWOJENNEGO

DZIEJE ZAMKU

OPIS ZAMKU

STAN OBECNY

W

arow­ny za­mek ulo­ko­wa­ny zo­stał na po­łu­dnie od osa­dy, na nie­wiel­kim wznie­sie­niu oto­czo­nym ba­gna­mi rzecz­ki Liw­ny, póź­niej prze­kształ­co­ny­mi w sta­wy. Zbu­do­wa­no go na pla­nie zbli­żo­nym do kwa­dra­tu o wy­mia­rach bo­ków 58x55 me­trów. Bra­mę wjaz­do­wą na dzie­dzi­niec umiesz­czo­no w osi cen­tral­nej pod­piw­ni­czo­ne­go, jed­no­trak­to­we­go skrzy­dła wschod­nie­go za­ło­żo­ne­go na rzu­cie pro­sto­ką­ta o wy­mia­rach 58x14 me­trów. W skrzy­dle tym na pierw­szym pię­trze mie­ści­ły się re­pre­zen­ta­cyj­ne po­miesz­cze­nia: w czę­ści pół­noc­nej ka­pli­ca, z jed­nej stro­ny za­mknię­ta pię­cio­bocz­nie i na­kry­ta skle­pie­nia­mi gwiaź­dzi­sty­mi, a w czę­ści po­łu­dnio­wej — ka­pi­tu­larz (a póź­niej re­fek­tarz). Na par­te­rze usy­tu­owa­no iz­deb­ki go­spo­dar­cze, pie­kar­nię, kuch­nię oraz izbę odźwier­ne­go — ca­łość krył wy­so­ki dwu­spa­do­wy dach za­mknię­ty dwo­ma schod­ko­wy­mi szczy­ta­mi. Par­ter skrzy­dła pół­noc­ne­go rów­nież zaj­mo­wa­ły po­miesz­cze­nia go­spo­dar­cze, na pierw­szej kon­dy­gna­cji urzą­dzo­no sa­le miesz­kal­ne dla bra­ci za­kon­nych, w tym osob­no dla pro­ku­ra­to­ra, na­to­miast naj­wyż­sze pię­tro peł­ni­ło funk­cje ma­ga­zy­no­wo­-o­bron­ne. Dzie­dzi­niec we­wnętrz­ny naj­praw­do­po­dob­niej ota­cza­ły z dwóch stron drew­nia­ne kruż­gan­ki łą­czą­ce się z gan­ka­mi stra­ży na mu­rach kur­ty­no­wych.

ZAMEK NA SZKICACH C. STEINBRECHTA Z PRZEŁOMU XIX I XX WIEKU:
SKRZYDŁO PÓŁNOCNE (WYŻEJ) I GOSPODARCZE SKRZYDŁO ZACHODNIE

S

krzy­dło wschod­nie zam­ku z oby­dwu stron flan­ko­wa­ły dwie basz­ty usta­wio­ne na prze­kąt­nych jego czwo­ro­bo­ku. Wznie­sio­na na pla­nie cy­lin­drycz­nym o śred­ni­cy oko­ło 10 me­trów basz­ta pół­noc­na by­ła cał­ko­wi­cie wy­su­nię­ta poza li­nię mu­rów i po­łą­czo­na z nimi w po­zio­mie przy­zie­mia oraz na dru­giej kon­dy­gna­cji krót­ką szy­ją z ko­ry­ta­rza­mi. W jej piw­ni­cach mie­ści­ło się naj­praw­do­po­dob­niej wię­zie­nie, na któ­re skła­da­ło się kil­ka ma­łych cel oświe­tlo­nych o­kien­ka­mi od stro­ny fosy, i kil­ka cel bez okien. W po­zio­mie pierw­sze­go pię­tra urzą­dzo­no za­kry­stię, po­łą­czo­ną ko­ry­ta­rzy­kiem z zam­ko­wą ka­pli­cą, na­to­miast na dru­giej kon­dy­gna­cji basz­ta mia­ła o­two­ry strzel­ni­cze przy­sto­so­wa­ne do ręcz­nej bro­ni pal­nej, umoż­li­wia­ją­ce ostrzał z flan­ki wzdłuż muru wschod­nie­go i pół­noc­ne­go. Dru­ga basz­ta, po­łu­dnio­wa, wy­bu­do­wa­na na pla­nie czwo­ro­bo­ku, wspar­ta by­ła ce­gla­ną skar­pą na­roż­ną, co mo­że na­su­wać przy­pusz­cze­nia, że pod­czas prac bu­dow­la­nych na­stą­pi­ły ja­kieś zmia­ny w jej pla­nach. Ten ele­ment for­ty­fi­ka­cji ni­gdy nie zo­stał ukoń­czo­ny.

PLAN ZAMKU Z XV WIEKU: 1. SKRZYDŁO WSCHODNIE, 2. SKRZYDŁO PÓŁNOCNE,
3. PRZEJAZD BRAMNY, 4. BASZTA CYLINDRYCZNA

DZIEJE ZAMKU

OPIS ZAMKU

STAN OBECNY

D

o cza­sów współ­cze­snych ze śre­dnio­wiecz­ne­go za­ło­że­nia w do­brym sta­nie za­cho­wał się czwo­ro­bok ce­gla­nych mu­rów ob­wo­do­wych, go­tyc­kie skrzy­dło wschod­nie z bra­mą wjaz­do­wą, głów­ne mury skrzy­dła pół­noc­ne­go oraz cy­lin­drycz­na na­roż­na basz­ta. Po­zo­sta­łe bu­dyn­ki na­le­żą­ce do za­byt­ko­we­go ze­spo­łu po­cho­dzą z okre­su póź­niej­sze­go. Fotografie na tej stronie pochodzą z 2007 roku, gdy obiekt "był w remoncie".

Zamek nie jest udostępniony do zwie­dza­nia. Moż­na go obej­rzeć z ze­wnątrz.

SKRZYDŁO PÓŁNOCNE Z OKRĄGŁĄ BASTEJĄ W CZĘŚCI PÓŁNOCNO-WSCHODNIEJ

OD WIELU LAT ZAMEK STOI OPUSZCZONY, A WŁAŚCICIELE UDAJĄ, ŻE GO REMONTUJĄ

DOJAZD

B

ar­cia­ny to du­ża wieś po­ło­żo­na 18 km na pół­noc od Kę­trzy­na i za­le­d­wie 8 km na po­łu­dnie od gra­ni­cy z ob­wo­dem Ka­li­nin­gradz­kim. Kur­su­ją tu­taj au­to­bu­sy z kie­run­ku Olsz­ty­na i Wę­go­rze­wa, naj­bliż­sza sta­cja ko­le­jo­wa znaj­du­je się w Kę­trzy­nie i Kor­szach (ok. 20 km). Bu­dy­nek stoi w po­łu­dnio­wej czę­ści o­sa­dy, w są­siedz­twie dro­gi wy­lo­to­wej na Kę­trzyn — ja­dąc w tym kie­run­ku ul. Ma­zur­ską przed o­stat­nim przy­stan­kiem au­to­bu­so­wym należy skrę­cić w pra­wo w ul. Wio­sen­ną i prze­je­chać jesz­cze o­ko­ło 200 me­trów.

LITERATURA

1. M. Haftka: Zamki krzyżackie w Polsce, 1999
2. M. Jackiewicz-Garniec, M. Garniec: Zamki państwa krzyżackiego w dawnych Prusach, Studio Arta 2009
3. L. Kajzer, J. Salm, S. Kołodziejski: Leksykon zamków w Polsce, Arkady 2001
4. P. Zaniewski: Szlakami zamków krzyżackich, Muza SA 2005

ZAMEK NA POCZTÓWCE Z 2008 ROKU, WIDOK OD POŁUDNIOWEGO WSCHODU

W pobliżu:
Kętrzyn - zamek prokuratorów krzyżackich z XIV w., 18 km
Kętrzyn - kościół obronny św. Jerzego z XIV-XVI w., 18 km
Węgorzewo - zamek krzyżacki z XIV w., przebudowany, 28 km
Reszel - zamek biskupów warmińskich z XIV w., 31 km
Bezławki - zamek krzyżacki z XIV w., obecnie kościół, 33 km

tekst: 2014
fotografie: 2007
© Jacek Bednarek