RUINA ZAMKU DRAHIM

arow­ny za­mek Dra­him wznie­sio­ny zos­tał przez ry­cer­ski za­kon jo­an­ni­tów w la­tach 1360-66 na ko­rze­niu znisz­czo­ne­go po­nad dwieś­cie lat wcześ­niej śred­nio­wiecz­ne­go gro­du sło­wiań­skie­go ple­mie­nia Dra­wian. Sta­no­wią­cy ko­mu­ni­ka­cyj­ny po­most na wro­gie dla szpi­tal­ni­ków Po­mo­rze zes­pół wa­row­ny zos­tał w 1366 ro­ku sto­li­cą ba­li­wa­tu (wcho­dzą­ce­go w skład prze­o­ra­tu okrę­gu ad­mi­nis­tra­cyj­ne­go więk­sze­go od ko­man­do­rii), lecz już dwa la­ta póź­niej w wy­ni­ku mi­li­tar­nej klę­ski mar­gra­bie­go Bran­den­bur­gii Ot­to­na Le­ni­we­go przy­łą­czo­ny zos­tał do Pol­ski wraz z Czap­lin­kiem i ca­łą ko­man­do­rią. Zmia­ny po­li­tycz­ne nie mia­ły za­sad­ni­cze­go wpły­wu na osad­nic­two za­kon­ne na te­ry­to­rium No­wej Mar­chii; sym­pa­ty­zu­ją­cy z ksią­żę­ta­mi nie­miec­ki­mi i Krzy­ża­ka­mi jo­an­ni­ci stra­ci­li wpraw­dzie for­mal­nie wszyst­kie swo­je zam­ki, w rze­czy­wis­toś­ci na­dal je jed­nak u­żyt­ko­wa­li - już jed­nak nie ja­ko właś­ci­cie­le, a je­dy­nie len­ni­cy kró­la pol­skie­go. Jed­ną z tych wa­row­ni, któ­re ot­rzy­ma­ły wów­czas sta­tus len­na by­ła rów­nież twier­dza Dra­him.

ZAMEK NA RYCINIE Z 1846 ROKU

omi­mo przy­na­leż­noś­ci zam­ku do Ko­ro­ny jo­an­ni­ci za wszel­ką ce­nę sta­ra­li się u­nie­za­leż­nić od pol­skie­go na­miest­ni­ka, pro­wa­dząc włas­ną po­li­ty­kę, nie­jed­no­krot­nie skie­ro­wa­ną prze­ciw Pol­sce i so­jusz­ni­cze­mu jej Po­mo­rzu. Po śmier­ci kró­la Ka­zi­mie­rza Wiel­kie­go wy­buchł kon­flikt po­mię­dzy Za­ko­nem a księ­ciem po­mor­skim War­cis­ła­wem VII, któ­ry w 1376 na­je­chał No­wą Mar­chię, zdo­by­wa­jąc zam­ki w Cza­plin­ku i Mach­li­nach. Po ob­ję­ciu tro­nu przez Lud­wi­ka Wę­gier­skie­go szpi­tal­ni­cy u­mie­jęt­nie wy­ko­rzys­ta­li os­ła­bie­nie za­in­te­re­so­wa­nia stro­ny pol­skiej spra­wa­mi Po­mo­rza i w wy­ni­ku po­now­ne­go przy­mie­rza z Bran­den­bur­gią o­raz za­ko­nem krzy­żac­kim roz­po­czę­li włas­ne, nie­za­leż­ne rzą­dy na zie­mi draw­skiej (fał­szo­wa­li też na du­żą ska­lę mo­ne­ty księstw po­mor­skich, śląs­kich, pol­skie a na­wet krzy­żac­kie). Skie­ro­wa­na prze­ciw­ko Pol­sce po­li­ty­ka nie­miec­kich za­ko­nów skut­ko­wa­ła kar­nym na­jaz­dem Wła­dys­ła­wa Ja­gieł­ły w 1407 ro­ku, pod­czas któ­re­go po trzy­dnio­wym ob­lę­że­niu woj­ska pol­skie zdo­by­ły za­mek, wień­cząc w ten spo­sób 50-let­ni ok­res pa­nu­ją­cych w nim za­kon­nych po­rząd­ków. Wy­da­rze­nie to o­pi­sał Jan Dłu­gosz: Aby przy­własz­cze­nie zam­ku w Dra­hi­miu, za­ję­te­go przez jo­an­ni­tów nie na­bra­ło mo­cy, a rze­czo­ny nie prze­szedł na włas­ność jak za­mek w San­to­ku, oder­wa­ny przez tych sa­mych ry­ce­rzy od Kró­les­twa Pol­skie­go, Wła­dys­ław Ja­gieł­ło przy­był z od­sie­czą. Do ko­men­dan­ta rze­czo­ne­go za­ko­nu wys­łał pos­łów, któ­rzy po­da­li ul­ti­ma­tum: za­mek pod­da się kró­lo­wi Wła­dys­ła­wo­wi Kró­les­twa Pol­skie­go lub od­da hołd Kró­les­twu i kró­lo­wi. Po od­rzu­ce­niu obu wa­run­ków To­masz z Węg­le­szy­na zwa­ny Koz­ło­ro­gi her­bu Je­li­ta, kasz­te­lan san­do­mier­ski i ka­pi­tan Wiel­ko­pol­ski, wys­ła­ny zos­tał przez kró­la w ce­lu zdo­by­cia rze­czo­ne­go zam­ku. Dzia­ła­jąc z roz­ka­zu kró­la w cią­gu czte­rech dni po bez­sku­tecz­nej o­bro­nie jo­an­ni­tów si­łą swe­go woj­ska zdo­był za­mek, któ­ry od te­go cza­su w po­słu­szeń­stwie i pod pa­no­wa­niem Kró­les­twa Pol­skie­go po­zos­ta­je.

WIZERUNEK ZAMKU NA RYCINIE KONSTANCJI HRABINY RACZYŃSKIEJ Z 1843 ROKU, E. RACZYŃSKI WSPOMNIENIA WIELKOPOLSKI

o wy­pę­dze­niu jo­an­ni­tów za­mek peł­nił funk­cję sie­dzi­by pol­skie­go sta­ros­twa gro­do­we­go. Zwy­cięs­two Po­la­ków w woj­nie trzy­nas­to­let­niej os­ła­bi­ło dą­że­nia Za­ko­nu do po­łą­cze­nia się z No­wą Mar­chią, a tym sa­mym spad­ła wy­raź­nie stra­te­gicz­na ro­la wa­row­ni, któ­ra przez nas­tęp­ne dwa stu­le­cia we względ­nym spo­ko­ju u­żyt­ko­wa­na by­ła ja­ko sie­dzi­ba dra­him­skie­go o­krę­gu ad­mi­nis­tra­cyj­ne­go. W 1657 ro­ku król Pol­ski Jan Ka­zi­mierz na mo­cy trak­ta­tu byd­gos­kie­go od­dał Dra­him w zas­taw za 120 ty­się­cy ta­la­rów reń­skich e­lek­to­ro­wi bran­den­bur­skie­mu. Jed­nak­że ów­czes­ny sta­ros­ta dra­him­ski het­man Sta­nis­ław Re­we­ra Po­toc­ki zig­no­ro­wał de­cyz­ję kró­lew­ską i wa­row­ni nie od­dał. Bran­den­bur­czy­cy o­de­bra­li ją si­łą do­pie­ro po śmier­ci Po­toc­kie­go w ro­ku 1668 i wła­da­li nią aż do pierw­sze­go roz­bio­ru Pol­ski. Po­żar z ro­ku 1758 roz­po­czął ok­res u­pad­ku daw­nej za­kon­nej sie­dzi­by. Jesz­cze pod ko­niec XVIII stu­le­cia mieś­ci­ły się w niej biu­ra prus­kie­go po­dat­ko­we­go u­rzę­du ziem­skie­go, ale już w 1784 ro­ku część znisz­czo­nych mu­rów ro­ze­bra­no z przez­na­cze­niem na ma­te­riał do bu­do­wy sto­ją­ce­go nie­o­po­dal koś­cio­ła, co os­ta­tecz­nie prze­są­dzi­ło o lo­sie zam­ku. W okre­sie mię­dzy­wo­jen­nym na je­go te­re­nie pro­wa­dzo­no drob­ne pra­ce pre­wen­cyj­ne po­le­ga­ją­ce na ła­ta­niu wyrw i wzmoc­nie­niu mu­rów ob­wo­do­wych. Sze­rzej za­kro­jo­ne dzia­ła­nia, po­łą­czo­ne z ba­da­nia­mi ar­che­o­lo­gicz­ny­mi i za­bez­pie­cze­niem za­byt­ku w trwa­łej for­mie, mia­ły miej­sce w la­tach 1963-1968. Obiekt nie zos­tał wte­dy jed­nak od­po­wied­nio za­gos­po­da­ro­wa­ny i z upły­wem cza­su co­raz bar­dziej nisz­czał. W la­tach 90. u­bieg­łe­go stu­le­cia ku­pił go pry­wat­ny przed­się­bior­ca, któ­ry ru­i­nę za­gos­po­da­ro­wał na po­trze­by ru­chu tu­rys­tycz­ne­go.

RUINA ZAMKU OD STRONY JEZIORA ŻERDNO, FOTOGRAFIA Z PRZEŁOMU XIX I XX WIEKU

DRAHIM W LATACH 60. XX WIEKU

a miej­sce lo­ka­cji zam­ku wy­bra­no le­żą­ce na wąs­kim, 60-met­ro­wym przes­my­ku po­mię­dzy je­zio­ra­mi Draw­sko i Żer­dno znisz­czo­ne wczes­no­śred­nio­wiecz­ne gro­dzis­ko, któ­re na ten cel zos­ta­ło sztucz­nie pod­wyż­szo­ne. Zbu­do­wa­ny w fun­da­men­to­wej częś­ci z po­tęż­nych gła­zów gra­ni­to­wych, a w częś­ci na­ziem­nej z ceg­ły ob­wód mu­rów two­rzył zbli­żo­ny do kwad­ra­tu czwo­ro­bok o wy­mia­rach 41x46 met­rów. W częś­ci po­łud­nio­wej wa­row­ni znaj­do­wa­ło się naj­star­sze, dwu lub trzy­kon­dyg­na­cyj­ne skrzyd­ło o wy­mia­rach 37,5x11 o­raz wy­so­koś­ci 9 met­rów z gos­po­dar­czo-wię­zien­nym przy­zie­miem i kom­na­ta­mi miesz­kal­ny­mi na wyż­szych pięt­rach. Za­mek nie miał wie­ży. Wjazd na wy­bru­ko­wa­ny ka­mie­nia­mi dzie­dzi­niec u­sy­tu­o­wa­no w kur­ty­nie pół­noc­nej przez wy­su­nię­tą po­za li­co mu­rów basz­tę bram­ną. W fa­zie śred­nio­wiecz­nej na dzie­dziń­cu znaj­do­wa­ło się ko­lis­te po­id­ło dla ko­ni i ocem­bro­wa­na ka­mien­ny­mi gła­za­mi stud­nia o śred­ni­cy o­ko­ło 180 cm. Zam­ko­we wzgó­rze od­cię­te by­ło od resz­ty lą­du dwie­ma fo­sa­mi o­bie­ga­ją­cy­mi je od pół­no­cy i po­łud­nia o­raz wspom­nia­ny­mi wcześ­niej je­zio­ra­mi, któ­re sta­no­wi­ły na­tu­ral­ną przesz­ko­dę od stro­ny wschod­niej i od za­cho­du. Cie­ka­wos­tką jest fakt, że sto­ki zam­ko­we­go wznie­sie­nia od stro­ny je­zior wy­ło­żo­no ka­mien­nym bru­kiem, co mia­ło na ce­lu za­po­bie­ga­nie e­ro­zji e­le­men­tów for­ty­fi­ka­cyj­nych twier­dzy. Most łą­czą­cy te­ren po­ło­żo­ne­go w pół­noc­nej częś­ci zes­po­łu gos­po­dar­cze­go przed­zam­cza z zam­kiem wy­so­kim wy­ko­na­no z drew­na i wspar­to na gru­bych, pio­no­wo us­ta­wio­nych słu­pach.

PLAN ZAMKU Z XV WIEKU WG Z. RADACKIEGO

óź­niej­sze roz­bu­do­wy i mo­der­ni­za­cje zam­ku po­le­ga­ły prze­de wszyst­kim na po­więk­sze­niu przes­trze­ni miesz­kal­nej przez do­da­nie dwóch bu­dyn­ków: usy­tu­o­wa­ne­go od za­cho­du jed­no­pięt­ro­we­go i kry­te­go trzci­ną tzw. do­mu sta­ros­ty o­raz po­sta­wio­ne­go we wschod­niej częś­ci dzie­dziń­ca gma­chu zwa­ne­go do­mem po­moc­ni­ka sta­ros­ty. Obyd­wa wspom­nia­ne do­my nie przy­le­ga­ły bez­poś­red­nio do mu­rów ob­wo­do­wych; od tych dzie­li­ła je 2-met­ro­wa przes­trzeń, dzię­ki cze­mu zys­ki­wa­ły o­ne do­dat­ko­we świat­ło (mu­ry zew­nętrz­ne nie po­sia­da­ły okien). W okre­sie póź­niej­szym skrom­na za­bu­do­wa dzie­dziń­ca po­więk­szy­ła się m.in. o drwal­nie i war­tow­nię, a zew­nętrz­ny ob­wód wzbo­ga­co­no dwie­ma drew­nia­ny­mi wie­życz­ka­mi. Waż­na z punk­tu wi­dze­nia ob­ron­noś­ci roz­bu­do­wa zam­ko­wych u­moc­nień mia­ła miej­sce w wie­ku XVI. Pa­mię­ta­ją­ce cza­sy śred­nio­wie­cza for­ty­fi­ka­cje przek­ształ­co­no wów­czas na u­moc­nie­nia ty­pu no­wo­żyt­ne­go for­mu­jąc o­ta­cza­ją­ce wznie­sie­nie ziem­ne wa­ły, któ­re na na­ro­żach wzmoc­nio­no pół­ko­lis­ty­mi bas­te­ja­mi. W po­ło­wie XVII stu­le­cia o­pra­co­wa­no pro­jek­ty o­pa­sa­nia wa­row­ni for­ty­fi­ka­cja­mi bas­tio­no­wy­mi, praw­do­po­dob­nie nie zos­ta­ły o­ne jed­nak nig­dy zre­a­li­zo­wa­ne.

REKONSTRUKCJA ZAMKU Z XVII WIEKU Z (PRZYPUSZCZALNIE) NIE ZREALIZOWANYM OBRYSEM BASTIONOWYM, Z. RADACKI

czysz­czo­na z dzi­kiej roś­lin­noś­ci i za­bez­pie­czo­na przed dal­szym roz­kła­dem ru­i­na za­cho­wa­ła pe­łen ob­wód po­tęż­nych mu­rów zew­nętrz­nych, nad któ­ry­mi gó­ru­ją resz­tki ścian głów­ne­go do­mu zam­ko­we­go. Obec­nie na­le­ży o­na do oj­ca zna­ne­go dzien­ni­ka­rza mo­to­ry­za­cyj­ne­go, właś­ci­cie­la Mu­ze­um Mo­to­ry­za­cji i Tech­ni­ki w Ot­rę­bu­sach, p. Zbig­nie­wa Mi­ki­ciu­ka, i w okre­sie let­nim ot­war­ta jest dla ru­chu tu­rys­tycz­ne­go. Na zam­ku znaj­du­je się nie­wiel­ka wys­ta­wa his­to­rycz­na, jed­nak z uwa­gi na dłu­go­let­nią nie­o­bec­ność w je­go mu­rach, a co się z tym wią­że, brak o­rien­ta­cji w ak­tu­al­nej o­fer­cie, nie jes­tem tu­taj w sta­nie na­pi­sać nic wię­cej. Za­miesz­czo­ne po­ni­żej fo­to­gra­fie przed­sta­wia­ją stan ru­in w 2004 roku i są mocno zdezaktualizowane.

Zamek Joannitów - Drahim
78-552 Stare Drawsko
tel. 504 150 817
e-mail: drahim(at)drahim.pl

Godziny otwarcia / Ceny biletów

NIEZBYT ODLEGŁE W CZASIE, LECZ JUŻ ARCHIWALNE I MOCNO ZDEZAKTUALIZOWANE FOTOGRAFIE
PREZENTUJĄCE STAN ZABUDOWY I WYPOSAŻENIE ZAMKU DRAHIM W 2004 ROKU

ui­na sto­i na wąs­kim przes­my­ku po­mię­dzy dwo­ma je­zio­ra­mi, tuż przy dro­dze nr 163 łą­czą­cej Cza­pli­nek z Poł­czy­nem. W Sta­rym Draw­sku za­trzy­mu­ją się au­to­bu­sy PKS z Wał­cza, Ko­sza­li­na, a na­wet z Poz­na­nia (przys­ta­nek tuż o­bok zam­ku). U pod­nó­ża wa­row­ni mieś­ci się par­king, przy któ­rym funk­cjo­nu­je przy­droż­ny punkt ga­stro­no­micz­ny.

1. G. J. Brzustowicz: Czasy Wedlów, ASz 2003
2. B. Guerquin: Zamki w Polsce, Arkady 1984
3. I. T. Kaczyńscy: Zamki w Polsce północnej i środkowej, Muza SA 1999
4. L. Kajzer, J. Salm, S. Kołodziejski: Leksykon zamków w Polsce, Arkady 2001

W pobliżu:
Połczyn Zdrój - zamek rycerski XIVw., przebudowany, 24 km
Złocieniec - relikty zamku rycerskiego XIVw., 24 km
Mirosławiec - relikty zamku rycerskiego XIVw., 34 km
Stare Dębno - relikty zamku rycerskiego XIVw., 34 km
Szczecinek - zamek książęcy XIVw., przebudowany, 44 km

tekst: 2004
fotografie: 2004
© Jacek Bednarek