uż w okresie średniowiecznym w górnej części wsi zwanej Ober-Steine funkcjonowało niewielkie założenie obronne. Prawdopodobnie była to wzniesiona przez zamożne rycerstwo wieża mieszkalna, jednak ze względu na brak czytelnych pozostałości tej budowli i deficyt przekazów źródłowych dziś wiadomo o niej bardzo niewiele. Niewykluczone, że relikty tej gotyckiej warowni kryją się w piwnicach późniejszego pałacu i w przyziemiach budynku bramnego, choć nigdy nie prowadzono tutaj badań mogących potwierdzić takie przypuszczenie. Pierwszy znany dwór powstał w roku 1590 z inicjatywy Fabiana von Reichenbacha (zm. 1605), przedstawiciela rodu trzymającego majątek Scharfeneck od roku 1565, gdy ojciec Fabiana – Gregor von Reichenbach z linii Peterwitz-Quickersdorf wykupił go z rąk właściciela Nowej Rudy Heinricha von Stillfrieda (zm. 1615). W chwili oddania do użytku był to drugi największy tego typu zespół w
Hrabstwie KłodzkimHrabstwo Kłodzkie - dawny region historyczny w południowo-wschodniej części obecnego województwa dolnośląskiego i częściowo w dzisiejszych Czechach (okręg Broumova). Obejmował południowo-wschodnią Sudetów Środkowych i zachodnią część Sudetów Wschodnich. Jego centrum stanowiła Kotlina Kłodzka. , charakteryzujący się okazałym, trzykondygnacyjnym domem mieszkalnym nakrytym mansardowym dachem z naczółkami.
PAŁAC SCHARFENECK NA RYCINIE Z 1800 ROKU
R
eichenbachowie utracili posiadłość razem z częścią innych majątków w latach 20. XVII wieku w ramach sankcji nałożonych przez dwór cesarski za popieranie protestanckiej Rzeszy w toczącej się wówczas wojnie trzydziestoletniej. W 1661 Lehngut Scharfeneck otrzymał jako lenno starosta Hrabstwa Kłodzkiego
Johann Georg von Götzen (zm. 1679), właściciel Wambierzyc i fundator wambierzyckiego kościoła parafialnego. Podczas wojny trzydziestoletniej Johann służył z sukcesami w armii cesarskiej w stopniu rotmistrza, czemu zawdzięczał nie tylko możliwość nabycia na dogodnych warunkach położonych w Hrabstwie Kłodzkim dóbr ziemskich, ale również tytuł barona, a później hrabiego. Jako, że dwór w Sarnach miał pełnić funkcję siedziby rodowej von Götzenów, wkrótce przebudowano go w założenie pałacowe - dom czeladny przekształcono w skrzydło mieszkalne, a wieżę podwyższono i zwieńczono barokowym hełmem.
LITOGRAFIA T. BLATTERBAUERA Z LAT 80. XIX WIEKU
P
o śmierci Johanna Georga majątek przejął jego syn Johann Ernst (zm. 1707), a później wnuk - Johann Franz Anton Bonawentura (zm. 1738). Johann Franz na trwałe zapisał się w historii pałacu fundacją pięknej kaplicy pw. Św. Jana Nepomucena, której bogate zdobienia freskami poświęconymi świętemu męczennikowi przyniosły jej sławę daleko sięgającą poza granice ziemi kłodzkiej. W pierwszej połowie XVIII stulecia Götzenowie doprowadzili Scharfeneck do rozkwitu wzbogacając jego układ przestrzenny o barokowy pałac letni, wzniesiony w otoczeniu naturalistycznego zespołu parkowego zajmującego przeciwległy brzeg Włodzicy. Po śmierci ostatniego przedstawiciela śląskiej linii rodu Johanna Karla Josepha (zm. 1771) dobra odziedziczył gubernator Hrabstwa Kłodzkiego, pruski generał kawalerii Friedrich Wilhelm von Götzen (zm. 1794) z linii brandenburskiej. W 1866 roku w pałacu Scharfeneck przyszedł na świat jego wnuk
Gustav Adolf von Götzen (zm. 1910), późniejszy kolonialny gubernator
Niemieckiej Afryki WschodniejNiemiecka Afryka Wschodnia (niem.: Deutsch-Ostafrika) – niemiecka kolonia w środkowo-wschodniej Afryce obejmująca Tanganikę, Rwandę i Burundi. Obecnie większość tego obszaru należy do Tanzanii. Kolonia zajmowała obszar ok. 994 tys. km². .
WIDOK NA REZYDENCJĘ SCHARFENECK OD PÓŁNOCNEGO ZACHODU, 1911
ELEWACJA WSCHODNIA PAŁACU, 1929
W
1876 roku majątek Scharfeneck kupił radca handlowy Henrik Schneider z Jugowic, a następnie przekazał go swemu synowi Maxowi Schneiderowi. W latach 1917-37 pałac wraz z folwarkiem należał do Rudolfa Röβlera, by po jego śmierci stać się własnością Eleonore Lilly Poppler de domo Röβler (zm. 1940) i jej męża Franza Popplera, profesora nauk rolniczych. W tym czasie lata świetności rezydencja miała już dawno za sobą, jednak wciąż użytkowana była zgodnie z pierwotnym przeznaczeniem, a jej stan techniczny był co najmniej zadowalający. Pomimo, że w czasie drugiej wojny światowej majątek nie ucierpiał od działań zbrojnych, to obecność armii czerwonej i aktywność polskich szabrowników spowodowały, że jego wyposażenie rozkradziono, a wnętrza uległy dewastacji.
PAŁAC W LATACH 30. XX WIEKU
J
uż polskie Sarny zostały włączone do majątku zarządzanego przez miejscowy PGR: część rezydencjalną przeznaczono na mieszkania komunalne, a dawny folwark zamieniono w ośrodek hodowlany. Przyniosło to oczywiście opłakane skutki dla obydwu tych miejsc
(1)(2)(3), choć jeszcze gorsze czasy dla zamku nadeszły wraz z likwidacją Państwowych Gospodarstw Rolnych w 1989 roku, gdy utracił on formalnego właściciela, a tym samym pozbawiony został jakiejkolwiek, nawet najbardziej podłej ochrony. W krótkim czasie rozkradziono pozostałości dekoracyjnego wystroju i wyposażenia, runęły belki stropowe zalewane wodą z przeciekającego dachu, a w pięknej kaplicy, w atmosferze barokowego zacisza mieszkańcy składowali stare rowery, zepsute urządzenia AGD i inne graty. Gdy wydawało się, że Sarny podzielą los wielu innych dolnośląskich pałaców i dworów, jakie po wojnie z winy nowej władzy upadły i nigdy się nie podniosły, znalazł się prywatny inwestor, który w 2013 roku kupił ruinę z zamiarem jej rewitalizacji i odtąd powoli, lecz konsekwentnie przywraca temu miejscu dawno utracony blask.
SARNY W 2008 ROKU, PO LEWEJ RUINA ZABYTKOWEGO SPICHRZA
W 2010 roku przez pewien czas cała Polska żyła zaskakującą wiadomością, jakoby o przejęcie dworu Sarny starała się brytyjska fundacja Save Britain’s Heritage. Organizacja ta złożona z grupy architektów, historyków i dziennikarzy aktywnie działa w celu ratowania i ochrony zabytków europejskich, jednak to – co najbardziej przykuwało uwagę mediów - to osoba jej patrona, którą jest
książę Walii Karol, syn królowej Elżbiety II. Do sprzedaży majątku fundacji nigdy nie doszło, jednak wbrew sceptycznym opiniom doszukującym się w tej informacji taniej i nieprawdziwej sensacji, Karol poważnie interesował się Ścinawką. W tym celu nawet spotkał się z polskim ministrem kultury, który obiecał przekazać obiekt za symboliczną kwotę w zamian za jego rewitalizację. Podlegająca Ministerstwu Rolnictwa Agencja Nieruchomości Rolnych wystawiła jednak Sarny na przetarg, co spowodowało, że Anglicy wycofali się, ponieważ pierwotna umowa z nimi nie zakładała takiej formy nabycia majątku. Sam pomysł kupna w Polsce, a później rewitalizacji jednej z dawnych rezydencji, narodził się po wydaniu przygotowanego przez polskich i brytyjskich konserwatorów raportu o dolnośląskich zabytkach, którego tytuł oddaje najlepiej ich stan i kondycję: Silesia: The Land of Dying Country Houses (Śląsk: kraina umierających pałaców).
ZASADNICZA CZĘŚĆ ZESPOŁU DWORSKIEGO Z PAŁACEM, WIEŻĄ I KAPLICĄ
BAROKOWY PAŁAC LETNI, WIDOK OD POŁUDNIOWEGO ZACHODU
enesansowy dwór von Reichenbachów z 1590 roku zbudowany został na łagodnym wzniesieniu górującym ponad doliną rzeki Włodzicy. Był to murowany z kamienia oraz cegły trzykondygnacyjny gmach z poddaszem i dwutraktowym układem wnętrz, z których sale na parterze kryte były sklepieniami krzyżowymi, wyższe zaś nakrywały stropy. Wjazd na teren zespołu dworskiego prowadził od południa przez zdobiony kamiennymi portalami budynek bramny, zachowany do czasów współczesnych w zmienionej w XIX wieku, gotyzującej formie. Dominantę pałacu stanowi nadbudowana w 1730 roku z XVI-wiecznej klatki schodowej i nakryta barokowym hełmem ośmioboczna wieża. W okresie późniejszym gmach był wielokrotnie przebudowywany, między innymi w 1762 roku wzniesiono dwukondygnacyjne skrzydło mieszkalne, a w XIX stuleciu zlikwidowano renesansowe szczyty i dostawiono charakterystyczny portyk balkonowy z tarasem, który obecnie zajmuje kawiarnia. Elewacje murów zewnętrznych oryginalnie posiadały zdobienie w formie obramowań okiennych i sgraffit imitujących boniowanie. Zabudowę rezydencjalno-gospodarczą w XVIII wieku uzupełniał otoczony parkiem barokowy pałac letni i budynki dworskie, wśród nich interesujący spichlerz z dwoma renesansowymi szczytami, którego ściany również pokrywały dekoracje sgraffitowe.
PLAN DWORU W ŚCINAWCE: 1. PAŁAC, 2. KAPLICA, 3. KRYTY GANEK Z PRZEJŚCIEM NA DZIEDZINIEC GOSPODARCZY, 4. WIEŻA
SKLEPIONE PRZYZIEMIE PAŁACU
P
o 1722 roku wzniesiono eliptyczną kaplicę p.w. św. Jana Nepomucena, którą połączono z dworem za pośrednictwem
łącznika poprowadzonego na wysokości pierwszego piętra. Biorąc pod uwagę formę i wielkość, kaplica w Sarnach jest właściwie kościołem i w przeszłości często właśnie tak była definiowana. Taką przynależność sugeruje też kompozycja wieży głównej, ukształtowana na początku XVIII wieku w ten sposób, aby budowla ta przypominała dzwonnicę kościelną. Wnętrza kaplicy kryją bardzo bogaty wystrój malarski wykonany przez pochodzącego z Kłodzka Johanna Franza Hoffmana, przedstawiający osiem scen z życia i męczeńskiej śmierci św. Jana Nepomucena, rozmieszczonych
w glifach okiennych na iluzjonistycznych gwoździach i wstążkach, a także wizerunki św. Apoloni i patronki von Götzenów - św. Barbary. Centralną część świątyni zajmuje ołtarz z bardzo rzadkim wizerunkiem martwego świętego, ponad którym widnieje kartusz z medalionem i napisem DIVU[S] IOANNE[S] NEPOMU[K] SA[N]CTU[S]. Cenne barokowe stiuki i freski restaurowano w latach 70. XX wieku, dzięki czemu – pomimo wykorzystywania kaplicy w przeszłości do celów gospodarczych - w dobrym stanie zachowały się one do czasów współczesnych.
inicjatywy właścicieli pałacu w 2014 roku założono Fundację Odbudowy Dworu Sarny, której celem statutowym jest rewitalizacja zespołu pałacowego oraz aktywność kulturalna związana z ochroną zabytków i upowszechnieniem zagadnień związanych z historyczną sztuką. W ciągu pierwszych kilku lat działalności odbudowano dach
spichlerza, w budynku pałacowym częściowo zrekonstruowano powalone stropy, zainstalowano nowy hełm na barokowej wieży i starannie wyremontowano
dom bramny, gdzie otwarto stylową kawiarnię. W trakcie działań ratunkowych odkryto fragmenty polichromii ściennych pokrywających pomieszczenia drugiego piętra pałacu, a także relikty dekoracji sgraffitowej zdobiące wnętrze XVII-wiecznego spichlerza. Po zakończeniu remontu, którego przewidywany czas trwania inwestorzy szacują ostrożnie na dwie dekady, w planach jest otwarcie w tym miejscu hotelu wraz z niewielkim muzeum i towarzyszącym mu ośrodkiem kultury ukierunkowanym na promocję muzyki dawnej, jakiej szczególnym miłośnikiem jest jeden z właścicieli dworu. W południowej części zespołu dworskiego, oddzielonej od części renesansowej korytem rzeki Włodzicy, stoi w towarzystwie starych dębów barokowy Pałac Letni, w którym obecnie funkcjonuje pensjonat. Obiekt ten nie jest własnością fundacji.
W PAŁACOWEJ KAWIARNI
Do zwiedzania udostępniono dziedziniec, kaplicę oraz jedno z pomieszczeń w przyziemiach pałacu (status z 2021 roku). Wstęp wolny.
Wejście z psem na teren pałacu nie powinno stanowić problemu, o ile piesek będzie na smyczy.
Strefa wolna od zakazu lotów rekreacyjnych. W pobliżu dworu znajduje się wiele prywatnych budynków, warto więc zwrócić uwagę, czy nie naruszamy prywatności mieszkających tam osób.
Fundacja Odbudowy Dworu Sarny
Ścinawka Górna 40e, 57-410 Ścinawka Górna
tel. 74 814 34 16
e-mail: zarzad@zameksarny.pl
WIDOK ZESPOŁU DWORSKIEGO OD STRONY POŁUDNIOWEJ
NA "MAŁYM DZIEDZIŃCU" POMIĘDZY BUDYNKIEM BRAMNYM A KAPLICĄ
DOJAZD
Ś
cinawka Górna leży przy drodze wojewódzkiej 386 łączącej Kłodzko z przejściem granicznym prowadzącym do czeskiego Broumova. Pałac zajmuje północną część osady stojąc na skraju trzech górotworów - rozpoczynają się tutaj Góry Kamienne, a kończą Góry Sowie. W pobliżu zaś, na rzece Ścinawce, zaczynają się Góry Stołowe. Jadąc w kierunku granicy gmach doskonale widoczny jest z prawej strony. Do wsi najłatwiej dojechać można komunikacją PKS z Nowej Rudy, nieco trudniej z Kłodzka i Radkowa, skąd kursuje zaledwie kilka autobusów dziennie. (mapa zamków województwa)
Samochód parkujemy przy budynku bramnym.
Przy budynku bramnym zainstalowano stojaki na rowery. Jeżeli chcielibyście wjechać na dziedziniec, to możliwe jest to tylko
od strony północnej (przeciwnej niż brama główna). Od południa na przeszkodzie staną wąskie i strome schody.
LITERATURA
1. J. Lamparska: Zamkowe tajemnice, Asia Press 2009
2. R. Łuczyński: Zamki, dwory i pałace w Sudetach, Wspólnota Akademicka 2008
3. M. Perzyński: Dolnośląskie zamki, dwory i pałace, WDW 2012
4. M. Perzyński: Zamki, twierdze i pałace Dolnego Śląska i Opolszczyzny, WDW 2006
ZESPÓŁ SARNY WIDZIANY OD ZACHODU...
...I OD STRONY WSCHODNIEJ
W pobliżu:
Ścinawka Średnia - wieża mieszkalno obronna z XIV w., ob. dwór renesansowy XVIw., 4 km
Nowa Ruda - dwór obronny z XIV w., ob. barokowy pałac, 6 km
Ścinawka Dolna - renesansowy dwór z XVI w., 8 km Ratno Dolne - ruina zamku szlacheckiego z XVI w., 10 km
Szalejów - ufortyfikowany kościół pw. św. Jerzego z XV w., 19 km Kłodzko - twierdza z XVII-XVIII w., 21 km
Srebrna Góra - twierdza z XVIII w., 21 km
Stary Wielisław - ufortyfikowany kościół pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej z XV w., 26 km Bardo Śląskie - relikty zamku książęcego z XIV w., 28 km
Rudnica - ruina dworu obronnego z XVI w., 28 km
Stoszowice - zamek szlachecki z XIII/XIV w., przebudowany w XVII w., 28 km Żelazno - gotycka wieża mieszkalno-obronna z XV w., 28 km
WARTO ZOBACZYĆ:
W położonych 12 kilometrów na południe od Ścinawki Wambierzycach wspaniałą barokową bazylikę Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny wzniesioną w latach 1715-23 przez właściciela dworu Sarny Johanna Franza von Götzena. Kościół zbudowano na murach świątyni ufundowanej zaledwie dwadzieścia lat wcześniej przez hrabiego Daniela von Ostenberga z Ratna Dolnego, która jednak szybko zaczęła się walić i została rozebrana. Do bazyliki, nazywanej dolnośląską Jerozolimą, prowadzą charakterystyczne
monumentalne schody o trzech ciągach i pięćdziesięciu siedmiu stopniach, symbolizujących sumę lat Chrystusa w chwili śmierci, wieku Maryi w chwili poczęcia oraz ilości chórów anielskich. Ze szczytu schodów roztacza się malowniczy widok na ustawione na sąsiednim wzgórzu liczne stacje kalwarii.
Podzielony na trzy części kościół wznosi się na wysokość 52 metry, co w połączeniu z usytuowaniem go ponad poziom okolicznej zabudowy sprawia, że wygląda on jak okazały pałac. Jego fasada ozdobiona została bogatą dekoracją w formie figur świętych oraz scen koronacji Maryi przez Trójcę Świętą, pod którą znajduje się herb cesarstwa Habsburgów. Utrzymane w duchu baroku wnętrze świątyni zdobią malowidła, obrazy i rzeźby, spośród których na szczególną uwagę zasługują dzieła Karola Sebastiana Flackera: ambona i
ołtarz główny z cudowną figurką Matki Boskiej.