BARANÓW SANDOMIERSKI

BARCIANY

BARDO ŚLĄSKIE

BĄKOWA GÓRA

BESIEKIERY

BĘDZIN

BIERUTÓW

BIESTRZYKÓW

BOBOLICE

BOBROWNIKI

BODZENTYN

BOLESTRASZYCE

BOLKÓW

BORYSŁAWICE ZAMKOWE

BROCHÓW

BRODNICA

BRZEG

BUKOWIEC

BYDLIN

BYSTRZYCA KŁODZKA

CHĘCINY

CHOJNICA

CHOJNIK

CIECHANÓW

CIESZÓW

CIESZYN

CZARNY BÓR

CZERNA

CZERNINA

CZERSK

CZĘSTOCHOWA

CZOCHA

CZORSZTYN

ĆMIELÓW

DĄBROWA

DĄBRÓWNO

DRZEWICA

DZIAŁDOWO

DZIERZGOŃ

FREDROPOL (KORMANICE)

GDAŃSK

GIŻYCKO

GLIWICE

GŁOGÓW

GNIEW

GNIEWOSZÓW Z.SZCZERBA

GOLUB-DOBRZYŃ

GOŁAŃCZ

GOLCZEWO

GOŁUCHÓW

GOŚCISZÓW

GÓRA

GRODZIEC

GRÓDEK

GRUDZIĄDZ

GRZĘDY

GRZMIĄCA z.ROGOWIEC

HOMOLE

IŁŻA

INOWŁÓDZ

JANOWICE WIELKIE z.BOLCZÓW

JANOWIEC

JAWOR

JEZIORO GÓRECKIE

KAMIENIEC ZĄBKOWICKI

KAMIENNA GÓRA

KARPNIKI

KAZIMIERZ DOLNY

KĘTRZYN

KĘTRZYN - KOŚCIÓŁ

KIELCE

KLICZKÓW

KŁODZKO

KOŁO

KONARY

KONIN-GOSŁAWICE

KORZKIEW

KOWALEWO POMORSKIE

KOŹMIN WLKP.

KÓRNIK

KRAKÓW

KRAPKOWICE

KRAPKOWICE - OTMĘT

KRASICZYN

KRĘPCEWO

KRUSZWICA

KRZYŻNA GÓRA

KRZYŻTOPÓR

KSIĄŻ WIELKI

KUROZWĘKI

KWIDZYN

LEGNICA

LIDZBARK WARMIŃSKI

LIPA

LUBIN

LUTOMIERSK

ŁAGÓW

ŁĘCZYCA

ŁOWICZ

MAJKOWICE

MALBORK

MAŁA NIESZAWKA

MIĘDZYLESIE

MIĘDZYRZECZ

MIRÓW

MOKRSKO

MOSZNA

MSTÓW

MUSZYNA

MYŚLENICE

NAMYSŁÓW

NIDZICA

NIEDZICA

NIEMCZA

NIEMODLIN

NIEPOŁOMICE

NOWA RUDA

NOWY SĄCZ

NOWY WIŚNICZ

ODRZYKOŃ

OGRODZIENIEC (PODZAMCZE)

OJCÓW

OLEŚNICA

OLSZTYN (JURA)

OLSZTYN (WARMIA)

OLSZTYNEK

OŁAWA

OŁDRZYCHOWICE KŁODZKIE

OPOCZNO

OPOLE GÓRKA

OPOLE OSTRÓWEK

OPORÓW

OSSOLIN

OSTRĘŻNIK

OSTRÓDA

OSTRÓW LEDNICKI

OTMUCHÓW

PABIANICE

PANKÓW

PASTUCHÓW

PIESKOWA SKAŁA

PIOTRKÓW TRYBUNALSKI

PIOTRKÓW-BYKI

PIOTROWICE ŚWIDNICKIE

PŁAKOWICE

PŁOCK

PŁONINA

PŁOTY

PODZAMCZE z.OGRODZIENIEC

PODZAMCZE PIEKOSZOWSKIE

POKRZYWNO

POŁCZYN-ZDRÓJ

POZNAŃ

PRABUTY

PROCHOWICE

PROSZÓWKA z.GRYF

PRZEMYŚL

PRZEWODZISZOWICE

PSZCZYNA

PTKANÓW

PYZDRY

RABSZTYN

RACIĄŻEK

RADŁÓWKA

RADOM

RADZIKI DUŻE

RADZYŃ CHEŁMIŃSKI

RAJSKO

RAKOWICE WIELKIE

RATNO DOLNE

RAWA MAZOWIECKA

RESKO

ROGÓW OPOLSKI

ROŻNÓW ZAMEK DOLNY

ROŻNÓW ZAMEK GÓRNY

RYBNICA

RYBNICA LEŚNA

RYCZÓW

RYDZYNA

RYTWIANY

RZĄSINY

SANDOMIERZ

SANOK

SIEDLĘCIN

SIEDLISKO

SIERADZ

SIERAKÓW

SIEWIERZ

SMOLEŃ

SOBKÓW

SOBOTA

SOCHACZEW

SOSNOWIEC

SREBRNA GÓRA

STARA KAMIENICA

STARE DRAWSKO

STARY SĄCZ

STRZELCE OPOLSKIE

SULEJÓW

SZAMOTUŁY

SZCZECIN

SZTUM

SZUBIN

SZYDŁÓW

SZYMBARK

ŚCINAWKA GÓRNA

ŚWIDWIN

ŚWIEBODZIN

ŚWIECIE n.WISŁĄ

ŚWIECIE k.LEŚNEJ

ŚWINY

TORUŃ

TORUŃ z.DYBÓW

TUCZNO

TYNIEC

UDÓRZ

UJAZD k.TOMASZOWA

UJAZD KRZYŻTOPÓR

UNIEJÓW

URAZ

WAŁBRZYCH z.KSIĄŻ

WAŁBRZYCH z.STARY KSIĄŻ

WAŁBRZYCH z.NOWY DWÓR

WARSZAWA z.KRÓLEWSKI

WARSZAWA z.UJAZDOWSKI

WĄBRZEŹNO

WENECJA

WĘGIERKA

WĘGORZEWO

WIELICZKA

WIELKA WIEŚ

WIERZBNA

WITKÓW

WLEŃ

WOJNOWICE

WOJSŁAWICE

WROCŁAW

WROCŁAW LEŚNICA

WYSZYNA

ZAGÓRZ

ZAGÓRZE ŚLĄSKIE

ZAŁUŻ

ZĄBKOWICE ŚLĄSKIE

ZBĄSZYŃ

ZŁOTORIA k.TORUNIA

ŹRÓDŁA

ŻAGAŃ

ŻARY

ŻELAZNO

ŻMIGRÓD

BOBROWNIKI, WIDOK RUIN OD STRONY PÓŁNOCNEJ

HISTORIA

W

pobliżu wsi Bobrowniki praw­do­po­do­bnie już w pier­wszej po­ło­wie XIV stu­le­cia fun­kcjo­no­wa­ło bli­żej nie­zna­ne dre­wnia­ne za­ło­że­nie o­bron­ne, cze­go do­wo­dzić ma­ją pis­ma wy­sta­wia­ne tu­taj przez księ­cia do­brzyc­kie­go i łę­czyc­kie­go Wła­dy­sła­wa Sie­mo­wi­to­wi­ca zwa­ne­go Gar­ba­czem (+1351/52), wśród nich a­kta lo­ka­cyj­ne dla miast Ry­pin o­raz Lip­no. Do cza­sów współ­czes­nych za­cho­wa­ło się kil­ka­naś­cie do­ku­men­tów syg­no­wa­nych w tej lo­ka­li­za­cji, co mo­że wska­zy­wać, że na prze­ło­mie czwar­tej i pią­tej de­ka­dy XIV wie­ku w Bo­bro­wni­kach mie­ści­ło się cen­trum a­dmi­nis­tra­cyj­ne re­gio­nu two­rzą­ce wraz z ist­nie­ją­cą w tym miej­scu już wcześ­niej ko­mo­rą cel­ną i prze­pra­wą na Wiś­le jed­no z naj­waż­niej­szych ge­opo­li­tycz­nie pun­któw na ma­pie księ­stwa. Przy­pusz­czal­nie po śmier­ci Wła­dy­sła­wa Gar­ba­cza wa­row­nia tra­fi­ła pod bez­po­śre­dni za­rząd Ka­zi­mie­rza Wiel­kie­go (+1370), bę­dąc jesz­cze za je­go ży­cia ty­po­wa­ną do prze­ka­za­nia Kaź­ko­wi Słup­skie­mu (+1377), wnu­ko­wi kró­la wska­zy­wa­ne­mu przez nie­go na swe­go bez­po­śre­dnie­go na­stęp­cę. Tak się jed­nak nie sta­ło, bo­wiem po o­ba­le­niu te­sta­men­tu ka­zi­mie­rzow­skie­go tron pol­ski ob­jął Lud­wik Wę­gier­ski (+1382), któ­ry w 1377 ro­ku na­dał zie­mię do­brzyń­ską ziemia dobrzyńska - jednostka terytorialna w dawnej Polsce, obejmująca tereny dzisiejszego województwa kujawsko-pomorskiego, na północny wschód od Włocławka wraz z zam­kiem w Bo­bro­wni­kach w len­no Wła­dy­sła­wo­wi Opol­czy­ko­wi (+1401). Ten pro­wa­dzą­cy wro­gą wo­bec Pol­ski po­li­ty­kę i bę­dą­cy w kon­fli­kcie z kró­lem Wła­dy­sła­wem Ja­gieł­łą wła­dca w ro­ku 1391 za­sta­wił do­brzyń­skie za­ko­no­wi krzy­żac­kie­mu. Do­pro­wa­dzi­ło to do zbroj­nej in­ter­wen­cji wojsk pol­skich i oblę­że­nia za­mku, obro­nio­ne­go przez Wła­dy­sła­wa Bo­rzy­ma Sza­re­go i pod­le­ga­ją­cy mu od­dział głów­nie dzię­ki po­sił­kom krzy­żac­kim. W tym cza­sie wa­row­nia po­sia­da­ła już ja­kieś mu­ro­wa­ne u­moc­nie­nia, jed­nak roz­pla­no­wa­nie, sto­pień ro­zwo­ju i ska­la tych in­we­sty­cji po­zo­sta­ją nie­zna­ne.

PANORAMA RUIN OD ZACHODU

D

oceniając strategiczne położenie wa­ro­wni Krzy­ża­cy przy­stą­pi­li do or­ga­ni­za­cji w tym mie­jscu wój­to­stwa, przy­pu­szcza­lnie też do­ko­na­li jej roz­bu­do­wy, a być mo­że na­wet wznie­śli no­we za­ło­że­nie o­par­te na pod­wa­li­nach za­mku pia­stow­skie­go. Bo­bro­wni­ki ró­wnież sko­rzy­sta­ły na o­bec­no­ści pa­nów za­kon­nych, bo­wiem za cza­sów u­rzę­do­wa­nia wój­ta Gott­frie­da von Hot­zfel­da o­sa­da o­trzy­ma­ła sta­tus mia­sta i od­tąd przez kró­tki czas fun­kcjo­no­wa­ła ja­ko Stadt Be­be­ren. Nie po­go­dzo­ny z utra­tą tych te­re­nów Ja­gieł­ło dą­żył je­dnak do ich od­zy­ska­nia, co uda­ło mu się w 1405 ro­ku, gdy na pod­sta­wie pod­pi­sa­ne­go w Ra­cią­żku trak­ta­tu po­ko­jo­we­go po zwró­ce­niu przez stro­nę pol­ską Krzy­ża­kom sum za­staw­nych zie­mia do­brzyń­ska wró­ci­ła do Kró­le­stwa. Za­mek prze­zna­czo­no na sie­dzi­bę sta­ro­stów kró­lew­skichStarosta - Od XIV wieku do rozbiorów starosta był urzędnikiem królewskim w Królestwie Polskim i Wielkim Księstwie Litewskim. Wyróżniano kilka rodzajów tego urzędu: • Starosta generalny był namiestnikiem prowincji lub ziemi, na przykład ruski, podolski, wielkopolski • Starosta grodowy nadzorował w powiecie administrację skarbową, policyjną oraz sądy, stał na czele sądu grodzkiego, miał prawo miecza (to znaczy egzekucji wszystkich wyroków sądowych na terenie powiatu). • Starosta niegrodowy był dzierżawcą (tenutariuszem) dóbr królewskich. , a pier­wszym na u­rzę­dzie ca­pi­ta­neus Do­bri­nien­sis mia­no­wa­ny zo­stał War­cis­ław Go­tar­to­wic z ro­du Li­sów. Za­le­dwie czte­ry la­ta po ob­sa­dze­niu Bo­bro­wnik woj­skiem pol­skim pań­stwo za­kon­ne wszczę­ło wo­jnę z Ja­gieł­łą zaj­muj­ąc do­brzyń­skie mia­sta i twier­dze, w tym wa­ro­wnię bo­bro­wni­cką. Sy­tu­ację o­blę­żo­nej za­ło­gi sta­rał się je­szcze ra­to­wać ar­cy­bis­kup gnie­źnień­ski Mi­ko­łaj Ku­row­ski, któ­ry po wy­ne­go­cjo­wa­niu je­dne­go dnia ro­zej­mu o­bie­cał od­siecz w si­le pięć­dzie­się­ciu zbroj­nych, lecz wo­bec bier­nej po­sta­wy księ­cia ma­zo­wie­ckie­go i bis­ku­pa płoc­kie­go nie był w sta­nie jej zre­ali­zo­wać i za­mek padł po u­szko­dze­niu czę­ści mu­rów przez ar­ty­le­rię krzy­ża­cką. De­cy­zja o ka­pi­tu­la­cji spo­tka­ła się z de­za­pro­ba­tą Wła­dy­sła­wa Ja­gieł­ły, który w ra­mach ka­ry za brak mę­stwa roz­ka­zał o­sa­dzić sta­ro­stę i po­zo­sta­łych do­wód­ców w wie­ży za­mku chę­ciń­skie­go. Wszy­scy jed­nak zo­sta­li wkrót­ce wy­pu­szcze­ni na wol­ność, a cią­żą­cą na nich hań­bę zmy­li wal­cząc na po­lach Grun­wal­du.

ZAMEK W 1627 ROKU, RYSUNEK A. BOOTA

P

o objęciu zamku przez załogę krzyżacką, co na­stą­pi­ło w dniu 28 sier­pnia 1409 ro­ku, osa­dzo­no w nim wój­ta Bo­emun­da Bren­de­la i do­ko­na­no nie­zbęd­nych na­praw wy­ło­mu spo­wo­do­wa­ne­go wcze­śniej­szym o­strza­łem. W rę­kach za­ko­nu Bo­bro­wni­ki znaj­do­wa­ły się jed­nak ty­lko do ro­ku 1410, a for­mal­nie rok dłu­żej, gdy na mo­cy po­sta­no­wień pier­wsze­go po­ko­ju to­ruń­skie­go wró­ci­ły w gra­ni­ce Kró­le­stwa Pol­skie­go. Po­la­cy do­ce­ni­li wa­lo­ry o­bron­ne wa­ro­wni po­dej­mu­jąc się jej mo­der­ni­za­cji, w wy­ni­ku któ­rej za­mek o­trzy­mał do­da­tko­wą, ze­wnę­trzną li­nię mu­rów, ufor­ty­fi­ko­wa­ne przed­bra­mie o­raz na­ro­żne ba­szty przy­sto­so­wa­ne do wy­ko­rzy­sta­nia bro­ni pal­nej. Po­mi­mo ko­szto­wnych in­we­sty­cji Bo­bro­wni­ki przez dwa ko­lej­ne stu­le­cia nie o­de­gra­ły żad­nej mi­li­tar­nej ro­li słu­żąc prze­de wszy­stkim za sie­dzi­bę u­rzę­dów sta­ro­ściń­skich i miej­sce, gdzie o­dby­wa­ły się są­dy grodz­kie. Po za­koń­cze­niu wo­jny trzy­na­sto­le­tniejWojna trzynastoletnia – stoczona w latach 1454–1466 wojna między państwem zakonu krzyżackiego a Koroną Królestwa Polskiego, rozpoczęta na skutek poparcia przez Polskę powstania Związku Pruskiego przeciwko zakonowi krzyżackiemu, zakończona zwycięstwem Królestwa Polskiego i II pokojem toruńskim. , pod­czas któ­rej za­mek wy­ko­rzy­sty­wa­no do prze­trzy­my­wa­nia poj­ma­nych ry­ce­rzy krzy­żac­kich, na­stą­pi­ło prze­su­nię­cie gra­nic Kró­le­stwa Pol­skie­go, tym sa­mym po­zba­wio­ny on zo­stał stra­te­gicz­ne­go zna­cze­nia sta­jąc się ty­po­wym o­środ­kiem a­dmi­ni­stra­cyj­nym. Utra­ta pod­sta­wo­wych fun­kcji mi­li­tar­nych i za­nie­dba­nia w bie­żą­cym u­trzy­ma­niu wa­ro­wni do­pro­wa­dzi­ły do znacz­ne­go po­gor­sze­nia się jej sta­nu tech­nicz­ne­go, o czym świad­czyć mo­że po­cho­dzą­ca z po­ło­wy XVI stu­le­cia in­for­ma­cja, że nie ma na­wet mo­stu do za­mku. Wpra­wdzie z ini­cja­ty­wy sta­ro­sty Mi­cha­ła Dzia­łyń­skie­go (+1576) po 1570 ro­ku po­czy­nio­no pe­wne na­kła­dy na re­mont bu­do­wli, jed­nak nie by­ły one du­że, a efekt prac nie po­wstrzy­mał na dłu­go de­gra­da­cji mu­rów. W ro­ku 1616 Mi­chał Dzia­łyń­ski (+1618), bra­ta­nek wy­mie­nio­ne­go wcze­śniej Mi­cha­ła, po­no­wnie pod­jął się pró­by mo­der­ni­za­cji sie­dzi­by kan­ce­la­rii i ar­chi­wum grodz­kie­go po­przez na­pra­wę za­bu­do­wy we­wnę­trznej oraz u­sy­pa­nie wa­łów chro­nią­cych za­mek przed pod­my­wa­niem w wy­ni­ku czę­stych wy­le­wów Wis­ły.

RUINY ZAMKU W BOBROWNIKACH NA AKWARELI NAPOLEONA ORDY, PRZED 1883

WOJCIECH GERSON RUINY ZAMKU BOBROWNIKI NAD WISŁĄ, 2. POŁOWA XIX WIEKU

P

odczas wojny Polski ze Szwecją o ujście Wi­sły za­mek nie po­sia­dał już da­chu, a część ze­wnę­trzne­go o­bwo­du mu­rów była zbu­rzo­na, co uwi­do­cznio­ne zo­sta­ło na ry­ci­nie wy­ko­na­nej w 1627 ro­ku przez me­dia­to­ra w tym kon­fli­kcie, se­kre­ta­rza po­sel­stwa ho­len­der­skie­go Abra­ha­ma Boota (+1636). W ro­ku 1629 wa­ro­wnia by­ła już w tak złym sta­nie, że za­miesz­ki­wa­ła w niej je­dy­nie służ­ba, sta­ro­sta zaś re­zy­do­wał w bu­dyn­ku fol­war­ku zam­ko­we­go. Pil­na po­trze­ba spra­wne­go fun­kcjo­no­wa­nia sie­dzi­by ad­mi­ni­stra­cji grodz­kiej zna­la­zła od­zwier­cie­dle­nie w uchwa­le sej­mu szla­chec­kie­go z 1641 ro­ku, de­cy­zją któ­re­go mia­ła o­na na koszt o­by­wa­te­li zie­mi do­brzyń­skiej zo­stać od­bu­do­wa­na. In­we­sty­cji tej jed­nak nie u­da­ło się zre­ali­zo­wać, a do o­sta­tecz­ne­go u­pad­ku zam­ku przy­czy­ni­li się Szwe­dzi pa­ląc go w 1656 ro­ku wraz z prze­cho­wy­wa­ny­mi tu­taj ma­te­ria­ła­mi grodz­ki­mi i ar­chi­wum są­do­wym. Wkró­tce po wyj­ściu wojsk szwedz­kich z Pol­ski do­ko­na­no nie­wiel­kich na­praw mu­rów i da­chów w czę­ści bu­dyn­ków, dzię­ki cze­mu gmach jesz­cze przez ja­kiś czas był za­miesz­ka­ny i użyt­ko­wa­ny. Z bra­ku od­po­wie­dnich środ­ków fi­nan­so­wych je­go zły stan tech­ni­czny na­dal się po­głę­biał i w ro­ku 1765 opi­su­je się go ja­ko częś­cio­wo jesz­cze w mu­rach sto­ją­cy, lecz wiel­ką czę­ścią po­oba­la­nych. W 1776 ro­ku kan­ce­la­rię grodz­ką prze­nie­sio­no do Lip­na, za­my­ka­jąc w ten spo­sób li­czą­cą nie­mal 400 lat his­to­rię fun­kcjo­no­wa­nia zam­ku, któ­ry od­tąd był już tyl­ko o­pusz­czo­ną ru­iną, gdzie mu­ry sa­me po­ry­so­wa­ne do pół o­pad­łe sto­ją. De­cy­zją Rzą­du Kró­le­stwa Kon­gre­so­we­go na po­czą­tku XIX wie­ku ro­ze­bra­no część u­moc­nień i za­bu­do­wań zam­ko­wych ce­lem po­zy­ska­nia ma­te­ria­łu bu­do­wla­ne­go. Na prze­strze­ni ko­lej­nych dzie­się­cio­le­ci o­biekt u­le­gał szyb­kiej e­ro­zji. Wkró­tce po ro­ze­bra­niu mu­rów wy­so­ki po­ziom Wis­ły do­pro­wa­dził do jej wy­stą­pie­nia z głów­ne­go ko­ry­ta i roz­la­nie się po o­ko­licz­nych pol­de­rach od­ci­na­jąc dro­gę do ru­in, któ­re od­tąd aż do lat 80. XX wie­ku znaj­do­wa­ły się na wy­spie. Pier­wsze ba­da­nia ar­che­olo­gicz­no-ar­chi­tek­to­nicz­ne prze­pro­wa­dzo­ne zo­sta­ły tu­taj w la­tach 70., a de­ka­dę póź­niej wy­ko­na­no sze­ro­ko za­kro­jo­ne pra­ce ma­ją­ce na ce­lu za­bez­pie­cze­nie mu­rów i ich częś­cio­wą re­kon­stru­kcję.

BOBROWNIKI NA RYSUNKU J. OLSZEWSKIEGO Z 1903 ROKU

FOTOGRAFIA ARCHIWALNA Z LAT 30. XX WIEKU

ARCHITEKTURA

Z

amek zbudowano na wyniesionym ponad po­ziom o­ta­cza­ją­ce­go te­re­nu, sztu­cznie u­sy­pa­nym ko­pcu zie­mnym, w bez­po­śre­dnim są­siedz­twie pra­we­go brze­gu Wi­sły. Je­go mu­ry ze­wnę­trzne o­raz co­ko­ły bu­dyn­ków mie­szkal­nych wy­ko­na­ne zo­sta­ły z ka­mie­nia wzmo­cnio­ne­go za­pra­wą ka­mien­ną, na­to­miast przy wzno­sze­niu ścian we­wnę­trznych i wie­ży pod­sta­wo­wym bu­dul­cem by­ła ce­gła. Star­sza część za­ło­że­nia mia­ła plan kwa­dra­tu o bo­ku ok. 46 metrów i oto­czo­na by­ła wzmo­cnio­nym przy­po­ra­mi mu­rem, któ­re­go gru­bość miej­sca­mi o­sią­ga­ła gru­bość 3,5 me­tra. Za­sad­ni­czą cześć za­bu­do­wy we­wnę­trznej sta­no­wił mu­ro­wa­ny dom mie­szkal­ny o wy­mia­rach 15x46 me­trów, wy­peł­nia­ją­cy ca­łą dłu­gość kur­ty­ny za­chod­niej . Był to gmach pod­pi­wni­czo­ny, trzy­kon­dy­gna­cy­jny z je­dno­trak­to­wym u­kła­dem wnętrz oraz da­chem dwu­spa­do­wym za­koń­czo­nym na fron­tach trój­kąt­ny­mi szczy­ta­mi. Na po­zio­mie piw­nic je­go wnę­trze dzie­li­ło się na trzy po­mie­szcze­nia i za­pe­wne po­dział ten po­wta­rzał się ta­kże na wyż­szych kon­dy­gna­cjach. Od stro­ny pół­noc­nej dom mie­szka­lny są­sia­do­wał z wy­su­nię­tą nie­co przed li­co mu­rów wie­żą, wy­sta­wio­ną na pla­nie pro­sto­ką­ta o bo­kach 10,5x11,5 me­tra, w któ­rej przy­zie­miu u­miesz­czo­no dwie wą­skie fur­ty i prze­jazd bra­mny o sze­ro­ko­ści ok. 3 me­trów. Do­mi­nan­tę za­mku sta­no­wi­ła wie­ża głó­wna wznie­sio­na we wscho­dnim na­roż­ni­ku dzie­dziń­ca, w dol­nych par­tiach kwa­dra­to­wa, wy­żej cy­lin­dry­czna. Za­bu­do­wę we­wnę­trzną wa­ro­wni u­zu­peł­niał wą­ski mu­ro­wa­ny gmach u­sy­tu­owa­ny wzdłuż po­łu­dnio­wej kur­ty­ny mu­rów, po­mię­dzy wie­żą a do­mem za­cho­dnim, a ta­kże sku­pio­ne we wscho­dniej czę­ści placu bu­dyn­ki drew­nia­ne o prze­zna­cze­niu go­spo­dar­czym. Ob­wód ze­wnę­trzny za­mku być mo­że po­sia­dał do­da­tko­we u­moc­nie­nia, np. w for­mie czę­sto­ko­łu.

REKONSTRUKCJA ZAMKU XV-WIECZNEGO WG JANA SALMA, WIDOK OD PÓŁNOCY

REKONSTRUKCJA ZAMKU XV-WIECZNEGO WG J. SŁAWIŃSKIEGO, WIDOK OD POŁUDNIA

P

o 1410 roku zamek oto­czo­no dru­gim ob­wo­dem mu­rów ze­wnę­trznych, od­su­nię­tym od star­szej li­nii u­moc­nień o 12 me­trów, rów­nież wzmoc­nio­nych przy­po­ra­mi. W tej spo­sób po­wsta­ło mię­dzy­mu­rze prze­cię­te od pół­noc­ne­go-za­cho­du szy­ją bra­mną łą­czą­cą wie­żę wja­zdo­wą z przed­bra­miem. Mu­ry ze­wnę­trzne do­dat­ko­wo u­for­ty­fi­ko­wa­no sta­wia­jąc w ich na­ro­żach nie­wiel­kie ba­szty przy­sto­so­wa­ne do u­ży­cia bro­ni pal­nej, a ca­łość o­to­czo­no fo­są za­si­la­ną wo­da­mi Wi­sły. Pro­wa­dzo­ne w póź­niej­szych la­tach mo­der­ni­za­cje wy­mu­szo­ne by­ły ad­mi­ni­stra­cy­jną fun­kcją za­mku i nie mia­ły cha­ra­kte­ru mi­li­tar­ne­go. Praw­do­po­do­bnie w XVI wie­ku wznie­sio­no no­we bu­dyn­ki lub po­wię­kszo­no ist­nie­ją­ce, zmniej­sza­jąc ob­szar dzie­dziń­ca, któ­ry wy­bru­ko­wa­no.

PLAN I WIDOK RUIN ZAMKU W BOBROWNIKACH: 1. MUR WEWNĘTRZNY, 2. ZACHODNI BUDYNEK MIESZKALNY, 3. WIEŻA BRAMNA, 4. WIEŻA GŁÓWNA, 5. BUDYNEK POŁUDNIOWY, 6. MUR ZEWNĘTRZNY, 7. PRZYPORA, 8. MIĘDZYMURZE, 9. SZYJA BRAMNA, 10. BASZTY NAROŻNE

STAN OBECNY

O

becny wygląd ruin jest wynikiem da­le­ko idą­cych re­kon­stru­kcji, ja­kim pod­da­ny był o­biekt w po­ło­wie lat o­siem­dzie­sią­tych. Pra­ce te obej­mo­wa­ły o­bni­że­nie dzie­dziń­ca do je­go his­to­ry­czne­go po­zio­mu, od­kry­cie dol­nych par­tii mu­rów, czę­ścio­we od­gru­zo­wa­nie piw­nic, a ta­kże od­two­rze­nie fragmentów kur­tyn ze­wnę­trznych wraz z przy­po­ra­mi. Za­cho­wa­ne mu­ry za­bez­pie­czo­no przez spo­ino­wa­nie wyrw i pę­knięć, po­nad­to aby za­po­biec po­now­nym znisz­cze­niom, po­sze­rzo­no brzeg Wi­sły i wy­ko­na­no na niej be­to­no­wą o­stro­gę. Dzia­ła­nia kon­ser­wa­tor­skie po­zwo­li­ły u­trwa­lić za­byt­ko­wą sub­stan­cję i sztucz­nie wy­eks­po­no­wać cha­rak­te­ry­sty­czne e­le­men­ty za­mku w je­go his­to­ry­cznej for­mie. Dzię­ki te­mu dziś dos­trzec mo­­że­my wy­ra­źnie za­ry­so­wa­ny ciąg ob­wa­ro­wań we­wnę­trznych z ma­syw­ny­mi przy­po­ra­mi i nie­co mniej wi­do­czny ob­wód ze­wnę­trznych mu­rów kur­ty­no­wych z za­ry­sem szyi bram­nej o­raz re­li­kty ścian bu­dyn­ków miesz­kal­nych i ich po­dzia­łów wew­nę­trznych. Do­mi­nan­tą ru­in po­zo­sta­je wie­ża, któ­rej o­bec­na wy­so­kość w naj­wyż­szym miej­scu się­ga 11,8 me­tra.

WIDOK RUIN OD ZACHODU, NA PIERWSZYM PLANIE PO PRAWEJ FRAGMENT CZĘŚCIOWO ZREKONSTRUOWANEJ PRZYPORY

POZOSTAŁOŚCI WIEŻY GŁÓWNEJ

O

d rekonstrukcji ruin zamkowych mi­nę­ły już jed­nak po­nad trzy de­ka­dy, co nie­ste­ty wi­dać po licz­bie u­byt­ków w li­cu mu­rów o­raz po licz­nie wy­stę­pu­ją­cym gru­zie ja­ko na­tu­ral­nej kon­se­kwen­cji ich szyb­kiej e­ro­zji. Aż nad­to za­uwa­żal­ny jest rów­nież brak gos­po­da­rza wa­row­ni, któ­ra pil­nie wy­ma­ga o­czysz­cze­nia z sa­mo­sie­jek, o­raz z o­grom­nej iloś­ci śmie­ci, ja­kie w szcze­gól­nie du­żej ma­sie za­le­ga­ją w jej piw­ni­cach, za­adap­to­wa­nych o­bec­nie na me­li­nę. O ile zwie­dza­nie ru­in w obrę­bie dzie­dziń­ca nie jest zwią­za­ne z wię­kszym ry­zy­kiem, to eks­plo­ra­cja mu­rów w miej­scach daw­nych bu­dyn­ków miesz­kal­nych mo­że być nie­bez­pie­czna nie tyl­ko ze wzglę­du na zna­czne róż­ni­ce wy­so­ko­ści, ale prze­de wszy­stkim z po­wo­du wy­sta­ją­cych z be­to­no­wych blo­ków frag­men­tów zbro­jeń, o któ­re ła­two się pot­knąć. Od 2017 ro­ku właś­ci­cie­lem za­mku jest Gmi­na Bo­bro­wni­ki.

ZAMEK W BOBROWNIKACH OD STRONY WISŁY

CZĘŚCIOWO ZREKONSTRUOWANE W LATACH 80. XX WIEKU MURY KURTYNOWE

DOJAZD

B

obrowniki położone są około 17 km na pół­noc od Włoc­ław­ka, po prze­ciw­nej stro­nie Wi­sły. Ja­dąc od stro­ny mia­sta, za rze­ką na­le­ży skrę­cić w ul. Grodz­ką, a na­stę­pnie po ok. 1,5 ki­lo­me­tra zje­chać ła­go­dnie w pra­wo w ul. Wi­to­szyń­ską. W No­wym Wi­to­szy­nie skrę­ca­my w le­wo na Win­du­gę i Rach­ci­nek, i da­lej pro­sto do Bo­bro­wnik. Ru­iny znaj­du­ją się nad rze­ką, na za­chód od Ry­nku, skąd do­jazd pro­wa­dzi ul. Koś­ciel­ną (kie­ru­nek Czer­ni­ko­wo), a póź­niej nie­utwar­dzo­ną ul. Zam­ko­wą. Sa­mo­chód par­ku­je­my na pla­cu w po­bli­żu bra­my. (ma­pa za­mków wo­je­wódz­twa)

LITERATURA

1. T. Graff: Kościół w Polsce wobec konfliktu z zakonem krzyżackim w XV wieku, Księgarnia Akademicka 2010
2. L. Kajzer, J. Salm, S. Kołodziejski: Leksykon zamków w Polsce, Arkady 2001
3. M. Krysiński, M. Trochonowicz: Zamek w Bobrownikach - problematyka techniczna i konserwatorska, 2013
4. S. Szybkowski: Elita ziemi dobrzyńskiej na przełomie XIV i XV wieku..., Średniowiecze Polskie... 3 (7) 2011
5. A. Wagner: Murowane budowle obronne w Polsce X-XVIIw., Bellona 2019

SAMOCHODY I MOTOCYKLE PARKUJEMY PRZY DAWNEJ BRAMIE, ROWERAMI WJEŻDŻAMY NA DZIEDZINIEC ;-)

W pobliżu:
Raciążek - ruina zamku biskupów kujawskich z XIVw., 17 km
Włocławek - relikty zamku biskupów kujawskich z XIVw., obecnie pałac biskupów włocławskich, 20 km

tekst: 2020
fotografie: 2017, 2019
© Jacek Bednarek