|
WIDOK OD WSCHODU NA ZAMEK W PYZDRACH, PO LEWEJ STRONIE DAWNY KLASZTOR FRANCISZKANÓW
|
|
achowany dziś w postaci szczątkowej zamek zbudowany został z fundacji Kazimierza Wielkiego w latach 30. XIV wieku, wraz z murami miejskimi stawianymi podczas odbudowy miasta po najeździe krzyżackim z roku 1331. Początkowo był on królewską rezydencją o wysokim znaczeniu strategicznym, co potwierdzały częste wizyty suwerenów i rozgrywane tu wydarzenia o charakterze międzynarodowym. W 1382, u schyłku panowania Ludwika Andegaweńskiego, warownię zajęły oddziały węgierskie jako zastaw na rzecz Zygmunta Luksemburczyka, zięcia królewskiego i kandydata na tron krakowski. W roku następnym wojska te zmuszone zostały stawić czoła oblężeniu rycerstwa polskiego - stronników księcia mazowieckiego Ziemowita IV, który korzystając z panującej w Wielkopolsce lokalnej wojny domowej Grzymalitów z Nałęczami, zabiegając o koronę królewską najechał Pyzdry i zdobył je po honorowej kapitulacji obrońców zamku. Wydarzenie to określane jest jako pierwsze na ziemiach polskich oblężenie przy użyciu armaty. Tak pisał o nim kronikarz Jan z Czarnkowa: [...] Zdarzyło się, nim miasto zostało oddane ziemianom, że pewien puszkarz Bartosza wyrzucił z powietrznej piszczeli (de aero pixide) kamień do bramy miejskiej, który przebiwszy dwa jej zamknięcia, uderzył w przyglądającego się temu, a stojącego na ulicy po drugiej stronie bramy, plebana z Biechowa, z tak wielką siłą, iż od tego uderzenia padł on i natychmiast wyzionął ducha [...].
|
|
REKONSTRUKCJA ZAMKU ŚEDNIOWIECZNEGO WG B. ŻELAWSKIEJ
|
latach późniejszych królewski zamek pełnił przede wszystkim funkcję siedziby lokalnych urzędów starościńskich. W tym czasie doczekał się on jednej gruntownej restauracji przeprowadzonej w trzeciej dekadzie XVII stulecia z inicjatywy starosty pyzdrskiego Adama Czarnkowskiego. Wielokrotnie przebudowywany, zniszczony został przez Szwedów w połowie XVII wieku i nigdy już nie odzyskał dawnej świetności. U schyłku XVIII wieku władze pruskie przeprowadziły szeroko zakrojony remont dawnej warowni, a następnie zaadaptowały ją na potrzeby zakładu karnego. W połowie następnego stulecia, po przeniesieniu więzienia do Sieradza, obiekt oddano w ręce prywatne - odtąd mieściły się tutaj lokale mieszkalne i pomieszczenia magazynowe, a w części północnej zespołu na średniowiecznych fundamentach postawiono spichrz, przy którym na początku XX wieku zainstalowano młyn motorowy.
|
|
ZAMEK W PYZDRACH NA RYSUNKU J. OLSZEWSKIEGO Z 1902 ROKU
|
Nazwa miasta wywodzi się przypuszczalnie od łacińskiego słowa pistrinum oznaczającego młyn poruszany stąpaniem. W przeszłości ulegała ona częstym zmianom w zależności od sytuacji geopolitycznej i języka, jakiego oficjalnie używano - w dokumentach pojawiły się m.in. takie określenia jak: Pyzder, Pizdri czy Peisern. Jedna z legend miejskich wspomina o księciu piastowskim, który zmęczony polowaniem przysiadł na chwilę przy źródełku obok lipy. Napił się wody ze źródełka, a ta tak mu posmakowała, że zachęcał innych słowami pij zdrój. W XIX wieku miasteczko położone było w najdalej wysuniętym na zachód cypelku zaboru rosyjskiego i podobno znalazło się w jego zasięgu tylko dlatego, że carowi bardzo spodobała się jego nazwa.
|
|
WIDOK ZE WSCHODNIEGO BRZEGU WARTY, FOTOGRAFIA Z 1917 ROKU
|
espół warowny wzniesiono we wschodniej części organizmu miejskiego w obrębie murów miejskich, na skarpie ponad doliną Warty. Był to typowy zamek miejski - jedyne dojście do niego wiodło przez miasto, od którego oddzielały go urządzenia obronne o nieznanej dziś konstrukcji. Stanowił on regularne założenie zbudowane na planie prostokąta z czteroizbowym domem mieszkalnym przy kurtynie wschodniej. Obok tego domu w obrębie murów znajdował się drugi murowany budynek, w połowie XVI wieku już pusty, a także niewielka wieża, prawdopodobnie pełniąca funkcję ustępu. Pozostała zabudowa dziedzińca była drewniana. Nie wiadomo, czy zamek posiadał wieżę główną.
|
PLAN MIASTA ŚREDNIOWIECZNEGO: 1. BRAMA KALISKA, 2. BRAMA POZNAŃSKA, 3. BRAMA TORUŃSKA, 4. ZAMEK KRÓLEWSKI,
5. KOŚCIÓŁ I KLASZTOR FRANCISZKANÓW, 6. KOŚCIÓŁ PARAFIALNY
|
zachowanej w obrębie dawnego zespołu zamkowego grupie budynków niewiele jest śladów średniowiecza - przeważa tutaj zabudowa sprzed kilkudziesięciu - stu lat. Dominuje w niej mocno przekształcony ceglany dom, dawniej spichrz, wzniesiony na murach gotyckich, oraz przypora w jednym z narożników. Obecnie w zabudowaniach tych mieści się zakład produkcyjny oraz (prawdopodobnie) prywatne lokale mieszkalne. Po sąsiedzku, w skrzydle wschodnim klasztoru pofranciszkańskiego funkcjonuje Muzeum Regionalne, gdzie zobaczyć można m.in. przedmioty stanowiące dawne wyposażenie zamku królewskiego.
|
NIEMAL WSPÓŁCZESNA ZABUDOWA WZNIESIONA NA FUNDAMENTACH DAWNEGO ZAMKU KRÓLEWSKIEGO
|
iasto położone jest około 70 km na południowy-wschód od Poznania, przy drodze wojewódzkiej nr 442 łączącej Wrześnię z Kaliszem. Dojazd PKS-em z kierunku: Kalisz, Konin, Gniezno, Poznań lub transportem własnym. Zamek stoi przy - a jakże - ul. Zamkowej, około 300 metrów na wschód od Rynku. Można obejrzeć go z bliska, jednak fotografującym będzie brakować perspektywy. Dogodniejsze widoki, nie tylko na zespół zamkowy, ale także na stojące w jego sądziedztwie klasztor i farę, zapewnia wizyta na wschodnim brzegu rzeki, skąd rozpościera się malownicza panorama. Aby się tam dostać, należy odnaleźć most, przekroczyć go i tuż za nim skręcić w prawo w przydrożny parking, a następnie minąć go i kierować się drogą gruntową w stronę Warty.
(mapa zamków)
|
W pobliżu:
Jarocin - relikty zamku szlacheckiego XVIw., tzw. Skarbczyk, 32 km
|
tekst: 2007
fotografie: 2007
© Jacek Bednarek
|
|