WIDOK OD WSCHODU NA ZAMEK W PYZDRACH, PO LEWEJ STRONIE DAWNY KLASZTOR FRANCISZKANÓW

achowa­ny dziś w pos­ta­ci szcząt­ko­wej za­mek zbu­do­wa­ny zos­tał z fun­da­cji Ka­zi­mie­rza Wiel­kie­go w la­tach 30. XIV wie­ku, wraz z mu­ra­mi miej­ski­mi sta­wia­ny­mi pod­czas od­bu­do­wy mias­ta po na­jeź­dzie krzy­żac­kim z ro­ku 1331. Po­cząt­ko­wo był on kró­lew­ską re­zy­den­cją o wy­so­kim zna­cze­niu stra­te­gicz­nym, co pot­wier­dza­ły częs­te wi­zy­ty su­we­re­nów i roz­gry­wa­ne tu wy­da­rze­nia o cha­rak­te­rze mię­dzy­na­ro­do­wym. W 1382, u schył­ku pa­no­wa­nia Lud­wi­ka An­de­ga­weń­skie­go, wa­row­nię za­ję­ły od­dzia­ły wę­gier­skie ja­ko zas­taw na rzecz Zyg­mun­ta Luk­sem­bur­czy­ka, zię­cia kró­lew­skie­go i kan­dy­da­ta na tron kra­kow­ski. W ro­ku nas­tęp­nym woj­ska te zmu­szo­ne zos­tały sta­wić czo­ła ob­lę­że­niu ry­cer­stwa pol­skie­go - stron­ni­ków księ­cia ma­zo­wiec­kie­go Zie­mo­wi­ta IV, któ­ry ko­rzys­ta­jąc z pa­nu­ją­cej w Wiel­ko­pol­sce lo­kal­nej woj­ny do­mo­wej Grzy­ma­li­tów z Na­łę­cza­mi, za­bie­ga­jąc o ko­ro­nę kró­lew­ską na­je­chał Pyz­dry i zdo­był je po ho­no­ro­wej ka­pi­tu­la­cji o­broń­ców zam­ku. Wy­da­rze­nie to okreś­la­ne jest ja­ko pierw­sze na zie­miach pol­skich ob­lę­że­nie przy u­ży­ciu ar­ma­ty. Tak pi­sał o nim kro­ni­­karz Jan z Czarn­ko­wa: [...] Zda­rzy­ło się, nim mias­to zos­ta­ło od­da­ne zie­mia­nom, że pe­wien pusz­karz Bar­to­sza wy­rzu­cił z po­wietrz­nej pisz­cze­li (de aero pi­xi­de) ka­mień do bra­my miej­skiej, któ­ry prze­biw­szy dwa jej zam­knię­cia, ude­rzył w przy­glą­da­ją­ce­go się te­mu, a sto­ją­ce­go na uli­cy po dru­giej stro­nie bra­my, ple­ba­na z Bie­cho­wa, z tak wiel­ką si­łą, iż od te­go u­de­rze­nia padł on i na­tych­miast wy­zio­nął du­cha [...].

REKONSTRUKCJA ZAMKU ŚEDNIOWIECZNEGO WG B. ŻELAWSKIEJ

la­tach póź­niej­szych kró­lew­ski za­mek peł­nił prze­de wszyst­kim funk­cję sie­dzi­by lo­kal­nych u­rzę­dów sta­roś­ciń­skich. W tym cza­sie do­cze­kał się on jed­nej grun­tow­nej res­tau­ra­cji prze­pro­wa­dzo­nej w trze­ciej de­ka­dzie XVII stu­le­cia z ini­cja­ty­wy sta­ros­ty pyz­drskie­go Ada­ma Czarn­kow­skie­go. Wie­lo­krot­nie prze­bu­do­wy­wa­ny, znisz­czo­ny zos­tał przez Szwe­dów w po­ło­wie XVII wie­ku i nig­dy już nie od­zys­kał daw­nej świet­noś­ci. U schył­ku XVIII wie­ku wła­dze prus­kie prze­pro­wa­dzi­ły sze­ro­ko za­kro­jo­ny re­mont daw­nej wa­row­ni, a nas­tęp­nie za­a­dap­to­wa­ły ją na pot­rze­by za­kła­du kar­ne­go. W po­ło­wie nas­tęp­ne­go stu­le­cia, po prze­nie­sie­niu wię­zie­nia do Sie­ra­dza, obiekt od­da­no w rę­ce pry­wat­ne - od­tąd mieś­ci­ły się tu­taj lo­ka­le miesz­kal­ne i po­miesz­cze­nia ma­ga­zy­no­we, a w częś­ci pół­noc­nej zes­po­łu na śred­nio­wiecz­nych fun­da­men­tach pos­ta­wio­no spichrz, przy któ­rym na po­cząt­ku XX wie­ku za­ins­ta­lo­wa­no młyn mo­to­ro­wy.

ZAMEK W PYZDRACH NA RYSUNKU J. OLSZEWSKIEGO Z 1902 ROKU

WIDOK ZE WSCHODNIEGO BRZEGU WARTY, FOTOGRAFIA Z 1917 ROKU

es­pół wa­row­ny wznie­sio­no we wschod­niej częś­ci or­ga­niz­mu miej­skie­go w ob­ręb­ie mu­rów miej­skich, na skar­pie po­nad do­li­ną War­ty. Był to ty­po­wy za­mek miej­ski - je­dy­ne doj­ście do nie­go wiod­ło przez mias­to, od któ­re­go od­dzie­la­ły go urzą­dze­nia ob­ron­ne o niez­na­nej dziś kon­struk­cji. Sta­no­wił on re­gu­lar­ne za­ło­że­nie zbu­do­wa­ne na pla­nie pros­to­ką­ta z czte­ro­iz­bo­wym do­mem miesz­kal­nym przy kur­ty­nie wschod­niej. Obok te­go do­mu w obrę­bie mu­rów znaj­do­wał się dru­gi mu­ro­wa­ny bu­dy­nek, w po­ło­wie XVI wieku już pus­ty, a tak­że nie­wiel­ka wie­ża, praw­do­po­dob­nie peł­nią­ca funk­cję us­tę­pu. Po­zos­ta­ła za­bu­do­wa dzie­dziń­ca by­ła drew­nia­na. Nie wia­do­mo, czy za­mek po­sia­dał wie­żę głów­ną.

PLAN MIASTA ŚREDNIOWIECZNEGO: 1. BRAMA KALISKA, 2. BRAMA POZNAŃSKA, 3. BRAMA TORUŃSKA, 4. ZAMEK KRÓLEWSKI,
5. KOŚCIÓŁ I KLASZTOR FRANCISZKANÓW, 6. KOŚCIÓŁ PARAFIALNY

za­cho­wa­nej w ob­ręb­ie daw­ne­go zes­po­łu zam­ko­we­go gru­pie bu­dyn­ków nie­wie­le jest śla­dów śred­nio­wie­cza - prze­wa­ża tu­taj za­bu­do­wa sprzed kil­ku­dzie­się­ciu - stu lat. Do­mi­nu­je w niej moc­no przek­ształ­co­ny ce­gla­ny dom, daw­niej spichrz, wznie­sio­ny na mu­rach go­tyc­kich, oraz przy­po­ra w jed­nym z na­roż­ni­ków. Obec­nie w za­bu­do­wa­niach tych mieś­ci się za­kład pro­duk­cyj­ny o­raz (praw­do­po­dob­nie) pry­wat­ne lo­ka­le miesz­kal­ne. Po są­siedz­ku, w skrzyd­le wschod­nim klasz­to­ru po­fran­cisz­kań­skie­go funk­cjo­nu­je Mu­ze­um Re­gio­nal­ne, gdzie zo­ba­czyć moż­na m.in. przed­mio­ty sta­no­wią­ce daw­ne wy­po­sa­że­nie zam­ku kró­lew­skie­go.

NIEMAL WSPÓŁCZESNA ZABUDOWA WZNIESIONA NA FUNDAMENTACH DAWNEGO ZAMKU KRÓLEWSKIEGO

iasto po­ło­żo­ne jest oko­ło 70 km na po­łud­nio­wy-wschód od Poz­na­nia, przy dro­dze wo­je­wódz­kiej nr 442 łą­czą­cej Wrześ­nię z Ka­li­szem. Do­jazd PKS-em z kie­run­ku: Ka­lisz, Ko­nin, Gniez­no, Poz­nań lub tran­spor­tem włas­nym. Za­mek stoi przy - a jak­że - ul. Zam­ko­wej, oko­ło 300 met­rów na wschód od Ryn­ku. Moż­na o­bej­rzeć go z blis­ka, jed­nak fo­to­gra­fu­ją­cym bę­dzie bra­ko­wać per­spek­ty­­wy. Do­god­niej­sze wi­do­ki, nie tyl­ko na zes­pół zam­ko­wy, ale tak­że na sto­ją­ce w je­go są­dziedz­twie klasz­tor i fa­rę, za­pew­nia wi­zy­ta na wschod­nim brze­gu rze­ki, skąd roz­po­ście­ra się ma­low­ni­cza pa­no­ra­ma. Aby się tam dos­tać, na­le­ży od­na­leźć most, prze­kro­czyć go i tuż za nim skrę­cić w pra­wo w przyd­roż­ny par­king, a nas­tęp­nie mi­nąć go i kie­ro­wać się dro­gą grun­to­wą w stro­nę War­ty.
(ma­pa zam­ków)

W pobliżu:
Jarocin - relikty zamku szlacheckiego XVIw., tzw. Skarbczyk, 32 km

tekst: 2007
fotografie: 2007
© Jacek Bednarek