WIDOK NA ZAMEK KSIĄŻ OD WSCHODU, NA PIERWSZYM PLANIE POSĄGI ARTEMIDY I APOLLINA
ORAZ JEDEN Z LWÓW STRZEGĄCYCH WJAZDU NA DZIEDZINIEC HONOROWY

DZIEJE ZAMKU

ZWIEDZANIE

WARTO ZOBACZYĆ

W

edług z jednej z wielu barwnych le­gend od­no­szą­cych się do dzie­jów pia­stow­skie­go zam­ku Książ pierw­szą wa­row­nię w tym miej­scu wzniósł ry­cerz o imie­niu Fun­ken­stein lub Fun­kel­nde Stein (Iskrzą­cy Ka­mień). Jesz­cze ja­ko mło­dy chło­pak w 933 roku miał on po­da­ro­wać księ­ciu sak­soń­skie­mu Hen­ry­ko­wi Ptasz­ni­ko­wi wo­rek wy­ko­pa­ne­go w tu­tej­szym le­sie wę­gla, co ucie­szy­ło wła­dcę do te­go stop­nia, że w na­gro­dę na­dał mu god­ność szla­chec­ką. Na­ka­zał mu rów­nież po­wró­cić na Śląsk, od­na­leźć cen­ne miej­sce i zbu­do­wać w je­go są­siedz­twie obron­ny gród, aby z je­go po­mo­cą strzec od­tąd czar­ne­go skar­bu. Pierw­szy hi­sto­rycz­nie udo­ku­men­to­wa­ny za­pis źró­dło­wy do­ty­czą­cy wa­row­ni Fürst­en­berg wska­zu­je, że oko­ło 1290 ro­ku wzno­si ją lub roz­bu­do­wu­je syn Bo­le­sła­wa Ro­gat­ki, ksią­żę świd­ni­cko-ja­wor­ski Bol­ko I (zm. 1301). Go­tyc­ka bu­dow­la, po­sta­wio­na na skal­nym cy­plu w miej­scu znisz­czo­ne­go w 1263 przez kró­la cze­skie­go Prze­my­sła II drew­nia­ne­go gro­du, peł­ni po­cząt­ko­wo funk­cję straż­ni­cy gra­nicz­nej chro­nią­cej szlak han­dlo­wy wio­dą­cy z Pra­gi na zie­mie ślą­skie. Jej po­li­tycz­ne i mi­li­tar­ne zna­cze­nie wzra­sta u schył­ku XIII stu­le­cia, gdy Bol­ko prze­niósł tu­taj swój dwór z Lwów­ka Ślą­skie­go i od­tąd aż do ro­ku 1392 za­mek sku­pia je­den z dwóch, obok Świd­ni­cy, naj­waż­niej­szych w re­gio­nie ośrod­ków wła­dzy ksią­żę­cej.

ELEWACJA WSCHODNIA ZAMKU SPRZED DRUGIEJ WIELKIEJ PRZEBUDOWY, POCZTÓWKA Z POCZĄTKU XX WIEKU

WIDOK ZAMKU OD POŁUDNIA

Z

inicjatywy Bolka jego syna Ber­nar­da Świd­nic­kie­go (zm. 1326) za­mek włą­czo­ny zo­sta­je w sys­tem obron­ny gra­nic księ­stwa, do któ­re­go na­le­żą m.in. wa­row­nie w Ci­sach, Czar­nym Bo­rze, Cho­cia­no­wie, Za­gó­rzu, Ryb­ni­cy, Wle­niu oraz Ka­mien­nej Gó­rze. W ja­kimś stop­niu roz­bu­do­wu­je go wnuk fun­da­to­ra Bol­ko II Ma­ły, lecz ska­la tych prze­kształ­ceń po­zo­sta­je nam nie­zna­na. Po bez­po­tom­nej śmier­ci Bol­ka II w 1368 ro­ku do­bra ksią­żań­skie prze­cho­dzą pod pa­no­wa­nie wład­cy Czech Ka­ro­la IV Luk­sem­bur­czy­ka (zm. 1378) z za­strze­że­niem do­ży­wot­nie­go dys­po­no­wa­nia ma­jąt­kiem przez wdo­wę po księ­ciu Ag­niesz­kę von Hab­sburg. Gdy ta w 1392 ro­ku umie­ra, Książ na mo­cy trak­ta­tu suk­ce­syj­ne­go sta­je się włas­no­ścią kró­la cze­skie­go Wa­cła­wa IV Luk­sem­bur­czy­ka (zm. 1419), któ­ry prze­ka­zu­je je w len­no ry­ce­rzom ślą­skim. Z rąk kró­lew­skich do­me­nę tę w 1401 ro­ku wy­ku­pu­je Jan z Cho­tě­míc (zm. po 1442). Po nim sche­dę obej­mu­je syn, Jan Młod­szy (zm. 1447), a na­stęp­nie naj­star­sza z có­rek Ja­na, któ­ra po­ślu­bia­jąc Her­ma­na Czet­trit­za (zm. 1454) wno­si w wia­nie za­mek wraz z przy­na­leż­ny­mi mu ma­jąt­ka­mi ziem­ski­mi. Pod­czas wo­jen hu­syc­kichWojny husyckie – wojny religijne toczone na terenie Czech i Śląska w latach 1419–1436, będące wynikiem krucjat organizowanych przez cesarza Zygmunta Luksemburskiego przy poparciu papiestwa. Czet­tritz ko­rzy­sta z za­mę­tu po­li­tycz­ne­go i z osła­bie­nia wła­dzy cen­tral­nej trud­niąc się roz­bo­jem, za co spo­ty­ka go eks­ko­mu­ni­ka ze stro­ny bi­sku­pa wro­cław­skie­go.

BUDYNEK BRAMNY I WYRASTAJĄCE ZA NIM OFICYNY

P

o śmierci Hermana Czettritza Książ obej­mu­je je­go syn Hans Czet­tritz. W ro­ku 1463, praw­do­po­dob­nie si­łą, za­mek zaj­mu­je król Czech Je­rzy z Po­die­bra­dów (zm. 1471), a na­stęp­nie osa­dza w nim jed­ne­go ze swo­ich wy­so­kich ofi­ce­rów na­zwi­skiem Bir­ka von Nas­si­del. Ten wkrót­ce sprze­da­je wa­row­nię lub prze­ka­zu­je ją w dzier­ża­wę bra­ciom Nick­la­so­wi i Han­so­wi von Schel­len­dorf, któ­rzy ja­ko stron­ni­cy wład­ców cze­skich w 1477 sku­tecz­nie do­wo­dzą je­go obro­ną pod­czas oblę­że­nia przez woj­ska kró­la Wę­gier Ma­cie­ja Kor­wi­na i sprzy­mie­rzo­ne z nim od­dzia­ły wy­sta­wio­ne przez mia­sto Wro­cław. Wę­grzy zdo­by­wa­ją Książ do­pie­ro w 1482 ro­ku, po czym je­go sta­ro­stą zo­sta­je do­wód­ca od­dzia­łów kró­lew­skich Ge­org von Stein (zm. 1497), któ­ry wy­dat­nie przy­czy­nia się do zmia­ny cha­rak­te­ru zam­ku i je­go wy­stro­ju. W wy­ni­ku pro­wa­dzo­nych tu­taj w la­tach 1483-90 prac po­wsta­je m.in. po­łu­dnio­we skrzy­dło, zwa­ne na cześć wład­cy Wę­gier Skrzy­dłem Ma­cie­ja.

FRAGMENT ELEWACJI POŁUDNIOWEJ ZAMKU, NIEOTYNKOWANA CZĘŚĆ ZE SZKIELETOWYM PODDASZEM TO WŁAŚNIE SKRZYDŁO MACIEJA

PLAN ZAMKIU ŚREDNIOWIECZNEGO (KOLOR CZARNY) NA TLE PÓŹNIEJSZEJ ZABUDOWY ZAMKU KSIĄŻ

DZIEDZINIEC BEZ NAZWY POWSTAŁY PODCZAS XX-WIECZNEJ ROZBUDOWY ZAMKU,
PO LEWEJ WIDZIMY MURY XIII-WIECZNE, PO PRAWEJ ZABUDOWA Z XX WIEKU
W DOLNEJ CZĘŚCI FOTOGRAFII PRAWDOPODOBNIE POZOSTAŁOŚCI ŚREDNIOWIECZNEGO MOSTU PROWADZĄCEGO DO ZAMKU

W

latach 1482-84 i 1490-91 starostą na zam­ku jest Frie­drich von Ho­berg z Do­bro­ci­na. Po śmier­ci Ma­cie­ja Kor­wi­na w 1491 ro­ku ma­ją­tek ksią­żań­ski prze­cho­dzi w rę­ce kró­la cze­skie­go Wła­dy­sła­wa Ja­giel­loń­czy­ka zwa­ne­go kró­lem do­brzeZe względu na słabość charakteru i gnuśność, zyskał od Węgrów przydomek Dobzse (w tłumaczeniu z polskiego na łacinę rex bene – „król dobrze”, od nadużywania tego słowa) (zm. 1516), w imie­niu któ­re­go za­rzą­dza nim nie­ja­ki Hans Vol­ger. W ro­ku 1497 wa­row­nia wraz z przy­na­leż­ny­mi do­bra­mi sta­je się wła­sno­ścią pry­wat­ną kan­cle­rza Jo­han­na von Schel­len­berg (zm. 1508), co szczę­śli­we­go na­byw­cę kosz­to­wa­ło 10 000 kop gro­szy pra­skichGrosz praski – srebrna moneta czeska wprowadzona przez Wacława II w 1300 r. Była bita do 1547 r. Stała się najpopularniejszą monetą obiegową i przeliczeniową w średniowiecznej, środkowej Europie. Waga grosza wynosiła 3,78 g, co odpowiadało 12 denarom małym i stanowiło 1/60 obrachunkowej jednostki – kopy. Początkowo zawierał 3,527 g czystego srebra, sto lat później już tylko ok. 2 g, a na początku XVI w. 1,255 g. wpła­co­nych do kró­lew­skie­go skarb­ca. Syn i spad­ko­bier­ca Jo­han­na, Ge­org von Schel­len­berg (zm. 1526) w 1503 prze­ka­zu­je oko­licz­ne zie­mie Pe­te­ro­wi von Haug­witz, otrzy­mu­jąc w za­mian Głub­czy­ce. Pięć lat póź­niej do­bra te dzie­dzi­czy Jo­hann von Haug­witz, a że nie jest on za­in­te­re­so­wa­ny zam­kiem, w czerw­cu 1509 sprze­da­je go wraz z Ro­gow­cem, Ra­do­snem i Świe­bo­dzi­ca­mi za­rząd­cy księ­stwa świd­nic­kie­go Kon­ra­do­wi I von Ho­berg z Roz­to­ki (zm. 1520), rów­nież za kwo­tę 10 000 kop gro­szy pra­skich. Od­tąd, przez po­nad 430 lat, Książ peł­ni funk­cję głów­nej sie­dzi­by ro­du von Ho(ch)­berg, jed­nej z naj­bo­gat­szych i naj­bar­dziej wpły­wo­wych ro­dzin ślą­skich, a póź­niej nie­miec­kich.

WIDOK ZAMKU OD PÓŁNOCNEGO WSCHODU

S

yn Konrada, Christoph von Hoberg (zm. ra­nio­ny pio­ru­nem w 1535) prze­kształ­ca do­bra ksią­żań­skie w za­staw dzie­dzicz­ny po­więk­sza­jąc je o kil­ka oko­licz­nych wsi oraz za­mek Grod­no. Z je­go ini­cja­ty­wy pro­wa­dzo­na jest rów­nież pierw­sza du­ża prze­bu­do­wa wa­row­ni, któ­rą kon­ty­nu­uje syn Chris­to­pha i Eu­fem­mi de do­mo von Löb­en (zm. 1568), Kon­rad II von Ho­berg (zm. 1565). Po spła­cie przez Kon­ra­da III von Ho­berg (zm. 1613) dłu­gów len­nych w wy­so­ko­ści 72 000 ta­la­rów ce­sarz Ru­dolf II Hab­sburg w 1605 ofi­cjal­nie po­twier­dza kup­no Ksią­ża ja­ko wol­nej wła­sno­ści dzie­dzicz­nej ro­du. Z tam­te­go okre­su po­cho­dzi pierw­szy do­kład­ny opis wa­row­ni spo­rzą­dzo­ny przez ce­sar­ską ko­mi­sję sza­cun­ko­wą. Do­wia­du­je­my się z nie­go, że za­mek gór­ny skła­dał się z kwa­dra­to­wej wie­ży, nad­bu­do­wa­nej czę­ścią ośmio­bocz­ną z dwo­ma ze­ga­ra­mi, do któ­rej przy­le­gał dwu­skrzy­dło­wy pa­łac z iz­bą go­ścin­ną i sy­pial­nią. Na oto­czo­nym wa­ła­mi oraz fo­są pod­zam­czu mie­ści­ły się za­bu­do­wa­nia go­spo­dar­cze: staj­nie, bro­war, kuź­nia, dom bed­na­rza i dwie łaź­nie. W czę­ści po­łu­dnio­wej, przy mu­rach, sta­ła okrą­gła wie­ża z lo­chem wię­zien­nym.

KSIĄŻ W 1694 ROKU WG E. ZIVIERA

WIDOK Z TEJ SAMEJ PERSPEKTYWY (OD POŁUDNIA), STAN WSPÓŁCZESNY

KARTUSZ HERBOWY RODU HOCHBERG VON PLESS PRZY WEJŚCIU DO ZAMKU KSIĄŻ

DOBRA VON HOCHBERGÓW NA ŚLĄSKU, PIĘKNA MAPA Z 1717 ROKU

P

odczas wojny trzydziestoletniej (1618-48) za­mek kil­ku­krot­nie zdo­by­wa­ją, plą­dru­ją i de­wa­stu­ją woj­ska sa­skie, szwedz­kie i ce­sar­skie. Przez pe­wien czas peł­ni on funk­cję kwa­te­ry głów­nej cze­sko-au­striac­kie­go ge­ne­ra­ła Al­brech­ta von Wal­len­stein (zm. 1634). Po pod­pi­sa­niu tra­kta­tu west­fal­skie­goPokój westfalski – wielostronny układ kończący wojnę trzydziestoletnią (1618–1648), zawarty 24 października 1648 między Świętym Cesarstwem Rzymskim i Francją oraz jej sojusznikami w Münster oraz między Habsburgami a Szwecją w Osnabrücku. Jeden z najbardziej znaczących traktatów międzynarodowych w historii nowożytnej Europy. i po­wro­cie z So­ko­łow­ska Han­sa Hein­ri­cha I (zm. 1671) oraz je­go żo­ny He­le­ne de do­mo von Gell­horn (zm. 1661) na­stę­pu­je roz­biór­ka czę­ści for­ty­fi­ka­cji zam­ko­wych, któ­rych miej­sce zaj­mu­ją ta­ra­sy ogro­do­we urzą­dzo­ne w sty­lu fran­cu­skim. Hans Hein­rich I za­pi­su­je się zło­ty­mi li­te­ra­mi w hi­sto­rii ro­du von Ho­berg uzy­sku­jąc dla nie­go w ro­ku 1650 ty­tuł ba­ro­na, zaś w 1666 - hra­bie­go dzie­dzicz­ne­go. W mar­cu 1683 ro­dzi­na włą­czo­na zo­sta­je w po­czet hra­biów Rze­szy Nie­miec­kiej, a pierw­szym wła­ści­cie­lem Ksią­ża, ja­ki mo­że po­chwa­lić się tak wy­so­ką ran­gą spo­łecz­ną, jest Hans Hein­rich II (zm. 1698). Za je­go cza­sów wnę­trza oraz ele­wa­cje zam­ku otrzy­mu­ją wy­strój ba­ro­ko­wy, roz­bu­do­wa­ne zo­sta­je też skrzy­dło po­łu­dnio­we, któ­re od­tąd łą­czy się z wie­żą głów­ną.

WIDOK ZAMKU OD POŁUDNIA, 1719

ELEWACJA WSCHODNIA, FRIEDRICH BERNHARD WERNER "SCENOGRAPHIA URBIUM SILESIAE"

W

1705 roku rezydencję w Książu na własność otrzy­muje Ernst Ma­xi­mi­lian (zm. 1742), by w la­tach 1718-34 prze­kształ­cić ją w oka­za­łą ary­sto­kra­tycz­ną sie­dzi­bę pa­ła­co­wą god­ną ty­tu­łów no­szo­nych przez von Hoch­ber­gów. W tym ce­lu za­trud­nia on zna­ko­mi­te­go świd­nic­kie­go bu­dow­ni­cze­go Fe­li­xa Ham­mer­schmid­ta, pod kie­run­kiem któ­re­go gru­pa wy­bit­nych ar­ty­stów z rzeź­bia­rzem Fe­li­xem Schef­fe­rem, ka­mie­nia­rzem Han­sem Szwib­sem, sztu­ka­to­rem Ra­mel­lim i mar­mo­ry­za­to­rem Igna­cym Pro­vi­so­re wzno­szą i wspa­nia­le de­ko­ru­ją pię­cio­kon­dyg­na­cyj­ny gmach w po­łu­dnio­wej czę­ści zam­ku oraz bu­dy­nek czte­ro­kon­dyg­na­cyj­ny w je­go czę­ści wschod­niej. W ry­za­li­cie na­kry­te­go man­sar­do­wym da­chem skrzy­dła wschod­nie­go cen­tral­ne miej­sce zaj­mu­je kom­na­ta zwa­na Sa­lą Ma­ksy­mi­lia­na. Oprócz tej naj­więk­szej, naj­bar­dziej eks­po­no­wa­nej sa­li Książ otrzy­mu­je w tym cza­sie rów­nież in­ne pięk­nie de­ko­ro­wa­ne po­miesz­cze­nia: Sa­lę Kon­ra­da, Sa­lon Bia­ły, Zie­lo­ny, Chiń­ski, Ba­ro­ko­wy, wy­twor­ny Sa­lon Gier i re­pre­zen­ta­cyj­ny hall z mar­mu­ro­wy­mi scho­da­mi. Pierw­szej wiel­kiej prze­bu­do­wie zam­ku to­wa­rzy­szy wy­ty­cze­nie Dzie­dziń­ca Ho­no­ro­we­go i osi wjaz­do­wej z bu­dyn­kiem bram­nym, cią­giem ofi­cyn oraz mo­stem flan­ko­wa­nym rzeź­ba­mi lwów trzy­ma­ją­cych kar­tu­sze her­bo­we, a tak­że usta­wio­ny­mi wzdłuż ota­cza­jących dzie­dzi­niec ba­lu­strad ka­mien­ny­mi la­tar­nia­mi i fi­gu­ra­mi sty­li­zo­wa­ny­mi na po­sta­cie ale­go­rycz­ne. Na To­po­lo­wym Wzgó­rzu po­wsta­je pa­wi­lon let­ni, któ­ry w XIX wie­ku prze­kształ­co­ny zo­sta­nie w mau­zo­le­um ro­do­we.

KSIĄŻ PO PIERWSZEJ WIELKIEJ PRZEBUDOWIE, FRIEDRICH BERNHARD WERNER "TOPOGRAPHIA SEU COMPENDIUM SILESIAE 1744-68"

P

o śmierci Ernsta Maximiliana posiadłości ksią­żań­skie prze­cho­dzą na wła­sność Hein­ri­cha Lud­wi­ga. Gdy ten w 1755 ro­ku umie­ra bez­po­tom­nie, je­go ma­ją­tek otrzy­mu­je Hans Hein­rich IV (zm. 1758), a na­stęp­nie je­go syn Hans Hein­rich V (zm. 1782), któ­ry na mo­cy ak­tu kró­lew­skie­go z 1772 ro­ku uzy­sku­je dla Ksią­ża sta­tus ma­jo­ra­tu (Fi­dei­ko­mis) wpro­wa­dza­ją­cy za­kaz po­dzia­łu ma­jąt­ku obej­mu­ją­ce­go łącz­nie 4 mia­sta i 34 wsie, a tak­że przy­wi­lej dzie­dzi­cze­nia go za­wsze przez naj­star­sze­go mę­skie­go spad­ko­bier­cę. Hans Hein­rich VI (zm. 1833) idąc w śla­dy oj­ca kon­ty­nu­uje zmia­ny w wy­stro­ju re­zy­den­cji i jej oto­cze­nia, m.in. na wzgó­rzu po prze­ciw­le­głej stro­nie po­to­ku Peł­czy­ca wzno­si sztucz­ne ru­iny ro­man­tycz­ne­go zam­ku z let­nią go­spo­dą i ga­le­rią eks­po­nu­ją­cą pa­miąt­ki ro­do­we. Na dzie­dziń­cu Al­te Burg od­by­wa­ją się uro­czy­sto­ści ro­dzin­ne, a na­wet „zma­ga­nia ry­cer­skie” na wzór śred­nio­wiecz­ny, wśród nich uro­czy­sty tur­niej zor­ga­ni­zo­wa­ny w 1800 ro­ku na oko­licz­ność wi­zy­ty w Ksią­żu kró­la Fry­de­ry­ka Wil­hel­ma III i je­go mał­żon­ki Lu­izy Pru­skiej. Ubra­ni w XVI-wiecz­ne zbro­je uczest­ni­cy te­go wi­do­wi­ska kru­szą praw­dzi­we ko­pie, a je­go zwy­cięz­cy - pa­no­wie Czet­tritz, Malt­zahn, Tschir­schky i Tem­sky, otrzy­mu­ją w na­gro­dę od mo­nar­chi­ni me­da­le z wi­ze­run­kiem kró­lew­skiej pa­ry.

WIDOK ZAMKU Z RUIN STAREGO KSIĄŻA, AKWAFORTA G. D. BERGERA Z 1796

RZADKA PANORAMA ZAMKU OD PÓŁNOCY, FRIEDRICH GOTTLOB ENDLER 1808

D

zięki małżeństwu Henryka VI z Anną Emi­lie von An­halt Ko­then-Pless (zm. 1830) ma­ją­tek Hoch­ber­gów po­więk­sza się o księ­stwo pszczyń­skie, oni sa­mi zaś wkrót­ce przyj­mu­ją ty­tu­la­tu­rę ksią­żąt Hoch­berg von Pless. Pod­czas gdy syn Hein­richa VI i An­ny, Hans Hein­rich X (zm. 1855) do­pro­wa­dza do prze­kształ­ce­nia ma­jo­ra­tu ksią­żań­skie­go do ran­gi fre­ie Stand­esherr­sa­chaft Furst­en­stein - wol­ne­go pań­stwa sta­no­we­go, a tak­że bie­rze czyn­ny udział w ży­ciu po­li­tycz­nym peł­niąc m.in. funk­cję pre­zy­den­ta pru­skiej Iz­by Pa­nów i mar­szał­ka Sej­mu Ślą­skie­go, je­go mał­żon­ka Ida de do­mo von Ste­chow-Kot­zen (zm. 1843) udzie­la się ak­tyw­nie ja­ko or­ga­ni­za­tor­ka ak­cji cha­ry­ta­tyw­nych ukie­run­ko­wa­nych na po­lep­sze­nie wa­run­ków ży­cia oko­licz­nej lud­no­ści. Na jej cześć w la­tach 50. XIX wie­ku utwo­rzo­na zo­sta­je fun­da­cja Ida-Stif­tung, któ­rej nad­rzęd­nym ce­lem po­zo­sta­je dzia­łal­ność do­bro­czyn­na.

KSIĄŻ WIDZIANY Z PUNKTU WIDOKOWEGO PO DRUGIEJ STRONIE WĄWOZU PEŁCZNICY, CARL THEODOR MATTIS 1827

WIDOK OD STRONY OFICYN, 1839

P

o śmierci Heinricha X dobra pszczyń­skie i ksią­żań­skie zgod­nie z pra­wem ma­jo­ra­tu obej­mu­je Hans Hein­rich XI (zm. 1907), ge­ne­rał ka­wa­le­rii i Wiel­ki Łow­czy Ce­sar­stwa, uzna­wa­ny za naj­wy­bit­niej­szą po­stać w dzie­jach ro­dzi­ny von Hoch­berg. Dwu­krot­nie żo­na­ty, naj­pierw z Ma­rie von Kleist (zm. 1883), póź­niej z Ma­thil­de Ur­su­lą zu Do­hna-Schlo­bit­ten auf Kan­then (zm. 1943), więk­szość swo­je­go ży­cia po­świę­ca na re­ali­za­cję trzech pa­sji: po­li­ty­ki, ło­wiec­twa i dzia­łal­no­ści cha­ry­ta­tyw­nej. Ja­ko Wiel­ki Łow­czy od­gry­wa istot­ną ro­lę w roz­wo­ju sy­gna­li­sty­ki my­śliw­skiej, po­pu­la­ry­zu­je uży­wa­nie ro­gu my­śliw­skie­go zwa­ne­go od­tąd ples­sów­ką, sys­te­ma­ty­zu­je rów­nież i pu­bli­ku­je zbiór wszyst­kich zna­nych sy­gna­łów ło­wiec­kich. Znacz­nie bar­dziej po­ży­tecz­na od próż­nych i okrut­nych po­lo­wań jest do­bro­czyn­na aktyw­ność księ­cia, z ini­cja­ty­wy któ­re­go dla pra­cow­ni­ków ksią­żę­cych ko­pal­ni oraz ich dzie­ci otwie­ra­ne są szko­ły, or­ga­ni­zo­wa­ne kur­sy wie­czo­ro­we, po­wsta­ją przed­szko­la, ka­sy po­grze­bo­we, szpi­tal­ne, eme­ry­tal­ne i ren­to­we, fun­do­wa­ne są bi­blio­te­ki. War­to od­no­to­wać, że po­cząw­szy od 1900 ro­ku każ­dy pra­cow­nik po­zo­sta­ją­cy w ksią­żę­cej służ­bie od co naj­mniej 25 lat otrzy­mu­je uro­czy­ście srebr­ny ze­ga­rek z de­dy­ka­cją (tłum.): Za 25-let­nią wier­ną służ­bę, ksią­żę von Pless, przy czym mo­że on zde­cy­do­wać, czy chce ode­brać pre­zent, czy je­go rów­no­war­tość w go­tów­ce.

LITOGRAFIE CARLA THEODORA MATTISA Z 1. POŁOWY XIX WIEKU

ZAMEK KSIĄŻ WIDZIANY Z WIEŻY STAREGO KSIĄŻA, GRAFIKA THEODORA SACHSE Z POŁOWY XIX WIEKU

LITOGRAFIA ERNSTA WILHELMA KNIPPELA Z 1850 ROKU, PO LEWEJ RUINY STAREGO KSIĄŻA

ZAMEK NA LITOGRAFII LUDWIGA EDUARDA LÜTKE, RZADKI WIDOK OD ZACHODU, OKOŁO 1850

LITOGRAFIA H. SCHMIDTA Z TEKI ALBRECHTA DUNCKERA, OKOŁO 1880

R

ok 1891 przynosi najgłośniejsze bez wątpienia mał­żeń­stwo w dzie­jach zam­ku. Spad­ko­bier­ca dóbr - 30-let­ni Hans Hein­rich XV von Hoch­berg (zm. 1938) że­ni się z 18-let­nią Ma­ry The­re­se Corn­wal­lis West z ro­du De­la­warr, zwa­ną piesz­czo­tli­wie Dai­sy (Sto­krot­ka). Ich ślub, zor­ga­ni­zo­wa­ny w dniu 8 grud­nia w ko­ście­le pw. św. Mał­go­rza­ty w West­min­ste­rze, sta­je się głów­nym wy­da­rze­niem to­wa­rzy­skim Lon­dy­nu, a bło­go­sła­wień­stwa mło­dej pa­rze udzie­la sa­ma kró­lo­wa Wi­kto­ria. Wkrót­ce po po­wro­cie z pa­ry­skiej po­dró­ży po­ślub­nej Hen­ryk wraz z Dai­sy uda­ją się do Pszczy­ny, któ­ra jed­nak nie przy­pa­dła do gu­stu mło­dej księż­nej, a stąd do­pie­ro w lip­cu ro­ku na­stęp­ne­go przy­jeż­dża­ją do Ksią­ża. W prze­ci­wień­stwie do ba­ro­ko­wej re­zy­den­cji w Pszczy­nie ro­do­wa sie­dzi­ba Hoch­ber­gów i jej oto­cze­nie za­chwy­ci­ły Dai­sy, cze­mu ta da­je wy­raz w pro­wa­dzo­nych przez sie­bie pa­mięt­ni­kach: Za­mek Książ jest pięk­nie po­ło­żo­ny: wień­czy ska­łę na wy­so­ko­ści po­wy­żej 200 stóp na po­łu­dnio­wy za­chód i pół­noc i do­mi­nu­je nad ogrom­nym ob­sza­rem wiej­skim z la­sa­mi, je­zio­ra­mi i sze­ro­ki­mi po­ła­cia­mi rów­nin, któ­re bled­ną w po­rów­na­niu z od­le­gły­mi ślą­ski­mi gó­ra­mi. Wie­le z po­koi, w jed­nej czę­ści do­mu, znaj­du­je się fak­tycz­nie w ska­le i aby dojść do tej czę­ści zam­ku, na­le­ży przejść przez ka­mien­ny most, któ­ry łą­czy rze­kę pły­ną­cą da­le­ko w dół po­ni­żej dna głę­bo­kie­go wą­wo­zu. Wszyst­kie dro­gi do zam­ku stop­nio­wo wzno­szą­ce i zbli­ża­ją­ce z każ­de­go kie­run­ku, to sta­le zwie­ra­ją­ca się per­spe­kty­wa za­chwy­ca­ją­cej cu­dow­no­ści. Za­mek jest usy­tu­owa­ny w po­bli­żu za­chod­niej gra­ni­cy Ślą­ska, gdzie sty­ka się z tym, co by­ło sta­rą cze­ską gra­ni­cą w ma­low­ni­czej gór­skiej kra­inie zwa­nej w Niem­czech ja­ko Su­de­ten­ge­bir­ge […].

WIDOKI KSIĄŻA NA POCZTÓWKACH Z POCZĄTKU XX WIEKU

KSIĄŻ - WIZJA PRZYSZŁOŚCI, POCZTÓWKA Z 1906 ROKU

W

e wrześniu 1906 roku na Śląsku trwają wiel­kie ma­ne­wry ar­mii nie­miec­kiej, w któ­rych oprócz na­czel­nych władz woj­sko­wych bie­rze udział rów­nież Wil­helm II oraz za­pro­sze­ni go­ście. Ce­sarz wi­zy­tu­je wó­wczas kil­ka ma­jąt­ków ziem­skich, wśród nich Książ, gdzie to­wa­rzy­szą mu m.in. sio­stra Zo­fia von Ho­hen­zol­lern - przy­szła kró­lo­wa Gre­cji, na­stęp­czy­ni tro­nu Ru­mu­nii Ma­rie Alex­an­dra Vic­to­ria von Sach­sen-Co­burg (w przy­szło­ści re­zy­den­tka słynn­e­go „zam­ku Dra­ku­li” w Bran), nad­pre­zy­dent Ślą­ska Ro­bert von Zed­litz-Trutzsch­ler i wie­lu wy­so­kich ran­gą do­wód­ców woj­sko­wych z An­glii oraz Nie­miec. Bę­dą­cy w bli­skich re­la­cjach z von Hoch­ber­ga­mi Wil­helm wie­lo­krot­nie od­wie­dza ich wał­brzy­ską sie­dzi­bę, do­kąd za­wsze przy­wo­zi ze so­bą du­żą świ­tę, co nie mia­ło zna­cze­nia, bo Książ miał wiel­kość mia­sta. Ce­sarz i je­go świ­ta do­sta­wa­li ca­łe skrzy­dło dla sie­bie. Ja oczy­wi­ście wi­ta­łam go w drzwiach, za­pro­szo­ne to­wa­rzy­stwo gro­ma­dzi­ło się w ho­lu w dwóch rzę­dach: ko­bie­ty po jed­nej stro­nie, a męż­czy­źni po dru­giej, jak w Bi­blii - ow­ce i ko­zły. Ce­sarz wi­tał się z każ­dym wdzięcz­nie lub szorst­ko, w za­leż­no­ści od te­go, kto to był, i szedł pro­sto do swo­ich po­koi. Śnia­da­nie jadł w swo­im po­ko­ju i scho­dził na dół do­pie­ro na lunch i obiad. […] Nie cier­pia­łam tych po­sił­ków. Ety­kie­ta w cza­sie wi­zy­ty ce­sa­rza by­ła wy­jąt­ko­wo uciąż­li­wa.

DZIEDZINIEC HONOROWY TUŻ PRZED ROZPOCZĘCIEM DRUGIEJ WIELKIEJ PRZEBUDOWY ZAMKU (1907) I WIDOK WSPÓŁCZESNY

P

o śmierci seniora rodu Hansa Heinricha XI w sier­pniu 1907 ro­ku Książ sta­je się sce­no­gra­fią pa­rad­nych uro­czy­sto­ści po­grze­bo­wych, któ­rych prze­bieg i cha­rak­ter Dai­sy rów­nież opi­sa­ła w swo­ich pa­mięt­ni­kach: Za trum­ną szli­śmy upo­rząd­ko­wa­nym szy­kiem po czwo­ro w sze­re­gu. To by­ło pięk­nie zor­ga­ni­zo­wa­ne, wzdłuż ca­łej alei stał szpa­ler gór­ni­ków w mun­du­rach ga­lo­wych, a za trum­ną szli leś­ni­cy. Oni tak­że pod­nie­śli ją na ka­ra­wan i wnie­śli do kry­pty, a my szli­śmy za ni­mi: Ma­thil­de z Han­sem, na­stęp­cą tro­nu i ciot­ką An­ną Reuss. Na­stęp­nie Lu­lu z wuj­kiem Bol­kiem i ja z księ­ciem Schle­swig-Hol­stein. Pod ko­niec ce­re­mo­nii za­brzmiał no­stal­gicz­ny sy­gnał my­śliw­ski 'Po­lo­wa­nie skoń­czo­ne' z ur­wa­ną pod ko­niec me­lo­dią i był to naj­bar­dziej wzru­sza­ją­cy mo­ment. Va­ter tak bar­dzo lu­bił po­lo­wa­nia.

W KUCHNI ZAMKOWEJ, LATA 20. XX WIEKU

STANGRET HOCHBERGÓW NA DRODZE Z ZAMKOWEJ STADNINY OGIERÓW, LATA 20. XX WIEKU

NIŻSZA (POKOJÓWKI, PRACZKI, POMYWACZKI, POMOC DOMOWA) ORAZ ŚREDNIA (KAMERDYNERZY, LOKAJE KSIĘCIA)
SŁUŻBA NA ZAMKU VON HOCHBERGÓW W KSIĄŻU

ŻONA I CÓRKA LOUISA HARDOUINA - SZEFA KUCHNI HOCHBERGÓW, FOTOGRAFIA WYKONANA PRZED WEJŚCIEM GŁÓWNYM DO ZAMKU

Z

okazji 400-lecia posiadania zam­ku przez ród von Hoch­berg, w dniu 11 czer­wca 1909 od­by­wa się w Ksią­żu wiel­ka uro­czy­stość, w któ­rej prócz człon­ków ro­dzi­ny udział bio­rą sta­ro­sto­wie i przed­sta­wi­cie­le władz pro­win­cji ślą­skiej. Świę­tu­ją rów­nież pra­co­wni­cy z przed­się­biorstw na­le­żą­cych do ksią­żąt von Pless i urzęd­ni­cy dóbr ksią­żań­skich - oczy­wi­ście nie na sa­lo­nach, gdzie wstę­pu ni­gdy nie mie­li, lecz w przy­go­to­wa­nej spe­cjal­nie na ten cel go­spo­dzie i do­mu strze­lec­kim. W dniu po­prze­dza­ją­cym kul­mi­na­cyj­ny dzień ob­cho­dów ma miej­sce uro­czy­sty kon­cert, a wie­czo­rem za­mek za­le­wa­ją bla­skiem ty­sią­ce sztucz­nych ogni: Po póź­nym obie­dzie wpół do dzie­wią­tej ca­łe miej­sce zo­sta­ło roz­świe­tlo­ne, a ognie ben­gal­skie pa­li­ły się na Al­te Bur­gu i na Rie­sen­grab. Na­stęp­nie 800 gór­ni­ków szło, nio­sąc po­chod­nie, a po­nie­waż ma­sze­ro­wa­li jak żoł­nie­rze, był to pięk­ny wi­dok.

W

tym czasie prowadzone są już na zam­ku pra­ce bu­dow­la­ne, roz­po­czę­te w ro­ku po­przed­nim z ini­cja­ty­wy Han­sa Hein­ri­cha XV w ra­mach tak zwa­nej dru­giej wiel­kiej prze­bu­do­wy. W jej wy­ni­ku re­zy­den­cja otrzy­mu­je skrzy­dło pół­noc­ne i mo­nu­men­tal­ne skrzy­dło za­chod­nie utrzy­ma­ne w sty­lu re­ne­san­so­wym i flan­ko­wa­ne dwie­ma cy­lin­drycz­ny­mi wie­ża­mi: po­łu­dnio­wą zwa­ną wie­żą Je­rze­go i pół­noc­ną wie­żą Bia­łą. Wie­żę go­tyc­ką wień­czy ku­li­sty hełm z la­tar­nią, dzię­ki cze­mu jej wy­so­kość osią­ga te­raz 47 me­trów. Zre­kon­stru­owa­ne zo­sta­ją sta­re zam­ko­we ta­ra­sy, a tak­że po­wsta­ją no­we, któ­re ozdo­bio­no ma­łą ar­chi­tek­tu­rą w for­mie za­byt­ko­wych fon­tann, ażu­ro­wych al­tan i ku­tych ba­lu­strad. No­wy wy­strój otrzy­mu­ją apar­ta­men­ty miesz­kal­ne wła­ści­cie­li oraz naj­bliż­sze oto­cze­nie re­zy­den­cji, gdzie zbu­do­wa­no ga­ra­że i do­my dla służ­by. W ne­ore­ne­san­so­wym skrzy­dle pół­noc­nym po­wsta­je (choć ni­gdy nie zo­sta­nie ukoń­czo­na) wiel­ka kom­na­ta o po­wierzch­ni 300 me­trów kwa­dra­to­wych; na zam­ku po­ja­wia się elek­trycz­ność i ka­na­li­za­cja, z no­wi­nek wy­mie­nić na­le­ży też sa­lę ki­no­wą usy­tu­owa­ną w miej­scu daw­nej ka­pli­cy zam­ko­wej.

WIZUALIZACJA ZAMKU PO ROZBUDOWIE (TEN PROJEKT NIGDY NIE WSZEDŁ W ŻYCIE)

Z

akrojone na ogromną skalę prace bu­dow­la­ne wy­ma­ga­ją wy­ty­cze­nia no­wych dróg i bu­do­wę ko­lej­ki li­no­wej nie­zbęd­nych dla trans­por­tu cięż­kich ma­te­ria­łów bu­dow­la­nych, a ich łącz­ny koszt po­chła­nia ol­brzy­mią kwo­tę 8 mi­lio­nów ma­rek, prze­kra­cza­ją­cą aż 10-krot­nie pla­no­wa­ny ko­szto­rys. De­cy­zja Han­sa Hein­ri­cha XV o roz­bu­do­wie zam­ku spo­ty­ka się z kry­ty­ką je­go żo­ny, w opi­nii któ­rej jest to zbęd­na i zbyt dro­ga in­we­sty­cja: Mój mąż wpadł na sza­lo­ny po­mysł po­więk­sze­nia i czę­ścio­wej prze­bu­do­wy Ksią­ża. […] Kie­dy roz­po­czę­to pra­ce, po­wie­dzia­no Han­so­wi, że na­wet kie­dy pra­co­wać bę­dzie przez ca­ły czas stu lu­dzi, to nie zo­sta­ną one za­koń­czo­ne prę­dzej, jak za 6-7 lat. W sier­pniu 1914 ro­ku prze­bu­do­wę pra­wie za­koń­czo­no. Był to ka­mień młyń­ski u szyi mę­ża, od kie­dy to się roz­po­czę­ło. Ni­gdy nie lu­bi­łam te­go po­my­słu i mia­łam złe prze­czu­cia.

ZAMEK PODCZAS DRUGIEJ WIELKIEJ PRZEBUDOWY, 1908-22

WNUKI KSIĘŻNEJ DAISY, OD LEWEJ: BOLKO VI, BEATRICE (OFICJALNIE CÓRKA HANSA HEINRICHA XV), HEDWIG
BEATRICE (W ŚRODKU) BYŁA OSTATNIĄ POTOMKINIĄ RODU VON HOCHBERG URODZONĄ NA ZAMKU KSIĄŻ

BOLKO, BEATRICE I HEDWIG NA FOTOGRAFII Z LAT 40. XX WIEKU

BOLKO VI (ZM. 2022)

BEATRICE (ZM. 2021)

HEDWIG

Z

ałamanie światowej koniunktury spowo­do­wa­ne dłu­go­trwa­łą woj­ną, bę­dą­ce jej kon­se­kwen­cją zmia­ny ge­o­po­li­tycz­ne w Eu­ro­pie Środ­ko­wej, ale rów­nież wy­staw­ny tryb ży­cia Han­sa XV i je­go ro­dzi­ny sta­ją się przy­czy­ną upad­ku po­tę­gi eko­no­micz­nej ro­du von Hoch­berg, któ­re­go pierw­sze symp­to­my wi­docz­ne są już na po­cząt­ku lat 20. XX wie­ku. Waż­ną ce­zu­rą w dzie­jach Ksią­ża sta­je się bez wąt­pie­nia roz­pad mał­żeń­stwa Han­sa i Dai­sy, usank­cjo­no­wa­ny roz­wo­dem w 1922 ro­ku i emi­gra­cją księ­cia do Fran­cji. W ce­lu pod­re­pe­ro­wa­nia fi­nan­sów Dai­sy de­cy­du­je się udo­stęp­nić za­mek sze­ro­kiej pu­blicz­no­ści, co spo­ty­ka się z wiel­kim za­in­te­re­so­wa­niem ze stro­ny spo­łe­czeń­stwa, o czym świad­czy licz­ba 80 000 zwie­dza­ją­cych go osób rocz­nie. Po­głę­bio­na świa­to­wym kry­zy­sem utra­ta ryn­ków na wę­giel i stal po­tę­guje pro­ble­my eko­no­micz­ne Hoch­ber­gów i na­si­la ich zo­bo­wią­za­nia fi­skal­ne, w kon­se­kwen­cji cze­go w 1936 pań­stwo pol­skie roz­ta­cza nad­zór są­do­wy nad dy­rek­cją gór­no­ślą­skie­go ma­jąt­ku Han­sa Hein­ri­cha XV, a rok póź­niej sejm wpro­wa­dza usta­wę o znie­sie­niu fi­dei­ko­mi­su pszczyń­skie­go i prze­ję­ciu la­sów oraz grun­tów or­nych przez skarb pań­stwa. Pszczyń­skie dłu­gi o war­to­ści nie­mal 8 mi­lio­nów ma­rek wy­ma­zu­je do­pie­ro prze­ka­za­nie wła­dzom pro­win­cji ślą­skiej zam­ku Książ, co for­mal­nie na­stą­pi­ło w li­sto­pa­dzie 1944, już po śmier­ci Dai­sy.

KSIĄŻ W LATACH 30. XX WIEKU

K

siężna zmuszona jednak jest wy­pro­wa­dzić się z zam­ku już w ro­ku 1940, gdy ten zaj­mu­ją wro­go na­sta­wio­ne do niej wła­dze hi­tle­row­skie. Przy­czy­ną nie­chę­ci na­zi­stów jest nie tyl­ko an­giel­skie po­cho­dze­nie wła­ści­ciel­ki Ksią­ża, ale rów­nież de­cy­zje jej dwóch sy­nów, któ­rzy bio­rą udział w woj­nie wal­cząc w pol­skich i an­giel­skich si­łach zbroj­nych. Po kon­fi­ska­cie dóbr wpierw urzę­du­je na zam­ku wro­cław­ska Dy­rek­cja Ko­lei Pań­stwo­wych i prze­cho­wy­wa­ne są zbio­ry Kró­lew­skiej Bi­blio­te­ki Pru­skiej z Ber­li­na. W ro­ku 1943 do Ksią­ża wcho­dzi pa­ra­mi­li­tar­na or­ga­ni­za­cja Tod­taUtworzona w 1938 w Niemczech organizacja, której zadaniem była budowa obiektów wojskowych, kierowana początkowo przez Fritza Todta a po jego śmierci w 1942 przez Alberta Speera. Tworzyły ją zarówno prywatne firmy budowlane, jak i przedsiębiorstwa państwowe. Organisation Todt zatrudniała początkowo Niemców niezdolnych do służby wojskowej oraz przedpoborowych, którzy podlegali obowiązkowi pracy w organizacji. W latach II wojny światowej zatrudniano przymusowo także robotników i inżynierów z krajów okupowanych., by wkrót­ce roz­po­cząć adap­ta­cję je­go wnętrz na po­trze­by szta­bu woj­sko­we­go, praw­do­po­dob­nie jed­nej z kwa­ter Adol­fa Hi­tle­ra. Po­prze­dzo­ne wy­wie­zie­niem stąd bo­ga­tych zbio­rów bi­blio­tecz­nych, dzieł sztu­ki, me­bli oraz in­nych war­to­ścio­wych przed­mio­tów, a na­stęp­nie re­ali­zo­wa­ne przy wy­ko­rzy­sta­niu więź­niów z fi­lii obo­zu kon­cen­tra­cyj­ne­go Gross-Ro­sen pra­ce okre­śla­my dziś mia­nem trze­ciej wiel­kiej prze­bu­do­wy zam­ku. W jej wy­ni­ku znisz­cze­niu ule­ga więk­szość ele­men­tów de­ko­ra­cyj­nych wnętrz, któ­rych cha­rak­ter jest od­tąd asce­tycz­ny, wręcz ko­sza­ro­wy. Na dzie­dziń­cu ho­no­ro­wym wy­ko­pa­ny zo­sta­je ogrom­ny szyb win­do­wy o głę­bo­ko­ści 40 me­trów, a pod zam­kiem drą­żo­ne są tu­ne­le i pod­ziem­ny schron.

WIDOK ZAMKU Z LOTU PTAKA NA FOTOGRAFIACH Z LAT 30. (WYŻEJ) I 50. XX WIEKU,
NA FOTOGRAFII POWOJENNEJ ZAUWAŻYĆ MOŻNA OGROMNY DÓŁ WYKOPANY PRZEZ HITLEROWCÓW NA DZIEDZIŃCU HONOROWYM

O

rganizacja Todta opuszcza zamek w po­śpie­chu wio­sną 1945 ro­ku nie ukoń­czy­wszy ro­bót, któ­rych roz­mach oka­zał się znacz­nie więk­szy od pier­wot­nie pla­no­wa­ne­go. Już dzień po ewa­ku­acji Niem­ców do Ksią­ża wcho­dzą od­dzia­ły so­wiec­kie: Oko­ło go­dzi­ny pięt­na­stej wkro­czy­ło Woj­sko Ra­dzie­ckie zbli­ża­ją­ce się od stro­ny Peł­czni­cy. By­ła to pie­cho­ta! Czoł­gu żad­ne­go nie wi­dzie­li­śmy. Wciąż ży­ją świad­ko­wie, któ­rzy mo­gą to po­świad­czyć. Sta­nę­li­śmy przed gru­pą uzbro­jo­nych żoł­nie­rzy ra­dziec­kich. Prze­ma­wiał do nas w ję­zy­ku nie­miec­kim mło­dy ofi­cer w ran­dze po­rucz­ni­ka. Na­to­miast w Stad­ni­nie Ko­ni, Orts­grup­pen­lei­ter na­zwi­skiem An­der­sek, ze stra­chu przed Ro­sja­na­mi, za­strze­lił żo­nę, tro­je swo­ich ma­łych dzie­ci i sam sie­bie. So­wie­ci oku­pu­ją za­mek do sier­pnia 1946 ro­ku, w tym cza­sie wy­wo­żąc w głąb ZSRR li­czą­ce około 64 000 wo­lu­mi­nów cen­ne zbio­ry Bi­blio­te­ki Ma­jo­rac­kiej. Ich obec­ność przy­no­si fa­tal­ne skut­ki nie tyl­ko dla wy­po­sa­że­nia zam­ko­we­go księ­go­zbio­ru, ale tak­że dla wnętrz daw­nej sie­dzi­by von Hoch­ber­gów i jej naj­bliż­sze­go oto­cze­nia. Obiekt ten bo­wiem - po­dob­nie jak więk­szość re­zy­den­cji wiel­ko­pań­skich w Pru­sach Wschod­nich i na Ślą­sku - trak­to­wa­ny jest przez Ro­sjan ja­ko wro­ga kla­so­wo i na­ro­do­wo­ścio­wo, nie­war­ta po­sza­no­wa­nia spu­ści­zna nie­miec­ka. Ofia­rą ta­kie­go po­strze­ga­nia sta­je się rów­nież Al­te Burg, czy­li sztucz­ne ru­iny Sta­re­go Ksią­ża, spa­lo­ne przez żoł­nie­rzy so­wiec­kich w dniu 19 ma­ja 1945 ro­ku.

ZDEWASTOWANY ZAMEK NA FOTOGRAFII Z LAT 50. XX WIEKU

L

atem 1946 rezydencję przej­mu­je Dy­rek­cja Prze­my­słu Wę­glo­we­go w Wał­brzy­chu, któ­ra przy wej­ściu głów­nym wy­sta­wia uzbro­jo­ne war­ty. W prak­ty­ce jed­nak do zam­ku do­stać się mo­że każ­dy, co wy­ko­rzy­stu­ją sza­brow­ni­cy wy­no­sząc stąd wszyst­ko, co przed­sta­wia ja­ką­kol­wiek war­tość ma­ter­ial­ną. W in­for­ma­cjach pra­so­wych z tam­tych cza­sów moż­na zna­leźć wzmian­ki na te­mat sprze­daw­ców ofe­ru­ją­cych na oko­licz­nych jar­mar­kach uni­ka­to­we za­byt­ki sztu­ki chiń­skiej czy sta­re pia­stow­skie mo­ne­ty, nie­chyb­nie po­cho­dzą­ce z Ksią­ża. Pierw­sze, choć jesz­cze bar­dzo ogra­ni­czo­ne pod wzglę­dem na­kła­du środ­ków, pra­ce za­bez­pie­cza­ją­ce na zam­ku roz­po­czy­na w ro­ku 1956 Wo­je­wódz­ki Kon­ser­wa­tor Za­byt­ków. Dwa la­ta póź­niej Książ wpi­sa­ny zo­sta­je do re­je­stru za­byt­ków, a w ro­ku 1960 si­ła­mi spro­wa­dzo­nych z By­to­mia sa­pe­rów roz­po­czy­na się roz­mi­no­wy­wa­nie pod­ziem­nych ko­ry­ta­rzy i ich pe­ne­tra­cja. Po­cząw­szy od 1965 ro­ku – w ra­mach kom­plek­so­wych kam­pa­nii re­mon­to­wych – ad­mi­ni­stra­tor zam­ku suk­ce­syw­nie za­bez­pie­cza mu­ry i więź­bę da­cho­wą, od­twa­rza po­sadz­ki, re­stau­ru­je sto­lar­kę drzwio­wą i okien­ną, mo­zol­nie też przy­wra­ca ko­lej­nym po­miesz­cze­niom stan choć w czę­ści od­da­ją­cy du­cha re­zy­den­cji sprzed cza­sów na­zi­stow­skich. W grud­niu 2014 nad Sa­lą Mak­sy­mi­lia­na wy­bu­cha po­żar za­pró­szo­ny przez pra­cow­ni­ków fir­my wy­ko­nu­ją­cej pra­ce re­mon­to­we na da­chu. Tym ra­zem ska­la znisz­czeń nie jest na szczę­ście du­ża i skut­ki po­ża­ru da­je się usu­nąć w cią­gu kil­ku ko­lej­nych mie­się­cy.

KSIĄŻ W LATACH 70. XX WIEKU I OBECNIE

DZIEJE ZAMKU

ZWIEDZANIE

WARTO ZOBACZYĆ

K

siążański kompleks pałacowo-zamkowy na­le­ży do naj­więk­szych w Pol­sce hi­sto­rycz­nych obiek­tów re­zy­den­cjal­nych, pod wzglę­dem ku­ba­tu­ry ustę­pu­jąc je­dy­nie po­krzy­żac­kie­mu Mal­bor­ko­wi i zam­ko­wi kró­lew­skie­mu na Wa­we­lu. Usy­tu­owa­ny na ska­li­stym ur­wi­sku, z trzech stron oto­czo­ny głę­bo­kim, za­le­sio­nym ja­rem, gó­ru­je ma­je­sta­tycz­nie nad ca­łą oko­li­cą spra­wia­jąc za­iste ba­śnio­we wra­że­nie. Dzię­ki pro­wa­dzo­nej od kil­ku de­kad i wciąż kon­ty­nu­owa­nej re­no­wa­cji zde­wa­sto­wa­ny w la­tach 40. XX wie­ku gmach w znacz­nej czę­ści od­zy­skał blask po­zwa­la­ją­cy wy­obra­zić so­bie, jak pre­zen­to­wał się w okre­sie naj­więk­szej świet­no­ści ro­du von Hoch­berg, gdy od­wie­dza­ły go ko­ro­no­wa­ne gło­wy i wiel­cy po­li­ty­cy. Dziś sie­dzi­bę ma­ją tu­taj: mu­ze­um, cen­trum kon­fe­ren­cyj­ne, re­stau­ra­cja oraz ho­tel.

PIĘKNA BAROKOWA BRAMA PRZY ALEI RODZINY HOCHBERG

OFICYNY ZAMKOWE I BUDYNEK BRAMNY, WIDOK OD STRONY DZIEDZIŃCA HONOROWEGO

N

a zamku eksponowane są zre­kon­stru­owa­ne sa­lo­ny re­pre­zen­ta­cyj­ne i apar­ta­men­ty miesz­kal­ne daw­nych wła­ści­cie­li, po­cho­dzą­ce z wał­brzy­skich fa­bryk wy­ro­by ce­ra­micz­ne oraz por­ce­la­na, a tak­że przed­mio­ty pre­zen­to­wa­ne pod­czas licz­nie or­ga­ni­zo­wa­nych eks­po­zy­cji cza­so­wych. Od kil­ku lat po­dzi­wiać moż­na rów­nież 38 obra­zów zwią­za­nych z hi­sto­rią re­zy­den­cji lub pa­sja­mi je­go go­spo­da­rzy, po­cho­dzą­cych z daw­nej ko­lek­cji Han­sa Hein­ri­cha XV. Łącz­nie za­mek kry­je oko­ło 400 po­miesz­czeń o cał­ko­wi­tej ku­ba­tu­rze 125 ty­się­cy me­trów sze­ścien­nych, z któ­rych dziś użyt­ko­wa­na jest tyl­ko część do wy­so­ko­ści 4. kon­dyg­na­cji. Wiel­ką atrak­cją po­zo­sta­je wi­dok z per­spek­ty­wy wie­ży głów­nej, skąd ma­low­ni­czo pre­zen­tu­je się naj­bliż­sze oto­cze­nie re­zy­den­cji z ba­ro­ko­wą za­bu­do­wą pod­zam­cza i ta­ra­sa­mi zam­ko­wy­mi, a tak­że po­ło­żo­ną w czę­ści wschod­niej kom­plek­su stad­ni­ną ogie­rów. Pa­trząc na wschód znaj­dzie­my na ho­ry­zon­cie gar­ba­ty za­rys Ślę­ży, a kie­ru­jąc wzrok nie­co bar­dziej na po­łu­dnie do­strze­że­my Gó­ry So­wie.

NA KORYTARZACH ZAMKU KSIĄŻ

N

ajbardziej reprezentacyjnym pomieszczeniem Książa jest ba­ro­ko­wa, dwu­kon­dyg­na­cyj­na Sa­la Mak­sy­mi­lia­na, na­zwa­na na cześć Ern­sta Mak­sy­mi­lia­na von Hoch­berg, za cza­sów któ­re­go wznie­sio­no i urzą­dzo­no wschod­nią część re­zy­den­cji (la­ta 1718-34). Jest to je­dy­ne po­miesz­cze­nie w zam­ku wier­nie zre­kon­stru­owa­ne na wzór de­ko­ra­cji i wy­stro­ju ist­nie­ją­ce­go przed dru­gą woj­ną świa­to­wą. Ota­cza je dwa­na­ście stiu­ko­wych ko­lumn, w gło­wi­cach któ­rych umiesz­czo­no me­da­lio­ny z pła­sko­rzeź­ba­mi przed­sta­wia­ją­cy­mi amor­ka o sce­ne­rii cha­rak­te­ry­stycz­nej dla każ­de­go mie­sią­ca ro­ku. Głów­ny mo­tyw de­ko­ra­cyj­ny sta­no­wią tu dwa usy­tu­owa­ne sy­me­trycz­nie wzglę­dem sie­bie mar­mu­ro­we ko­min­ki ozdo­bio­ne wa­zo­na­mi, rzeź­ba­mi put­tów i po­sta­cia­mi mi­to­lo­gicz­ny­mi, a tak­że za­wie­szo­ne nad ni­mi lu­stra roz­pra­sza­ją­ce wpa­da­ją­ce do sa­li świa­tło. Wy­ło­żo­ne sztucz­nym mar­mu­rem ścia­ny uro­zma­ica­ją pła­sko­rzeź­by por­ta­lo­we przed­sta­wia­ją­ce sce­ny mi­to­lo­gicz­ne, a tak­że prze­zna­czo­ne dla dwor­skiej ka­pe­li trzy bal­ko­ni­ki, któ­re umiesz­czo­no w czę­ści za­chod­niej kom­na­ty.

SALA MAKSYMILIANA

C

entralną część sufitu zajmuje ba­ro­ko­wy pla­fon z pięk­nym ma­lo­wi­dłem An­to­nie­go Fe­lik­sa Schef­fle­ra na­wią­zu­ją­cym te­ma­tycz­nie do mi­to­lo­gii grec­kiej. Je­go bo­ha­te­ra­mi są Pe­gaz i Pal­las Ate­na oto­czo­ne przez dzie­więć muz - opie­ku­nek na­uki i sztu­ki, przed­sta­wio­nych z przy­na­leż­ny­mi im atry­bu­ta­mi. Za­wie­szo­ne w sa­li ży­ran­do­le i klin­kie­ty wy­rzeź­bio­no z drew­na li­po­we­go, a na­stęp­nie po­zło­co­no, a jej po­sadz­kę wy­ko­­ z dwu­barw­ne­go mar­mu­ru. W prze­szło­ści Sa­la Mak­sy­mi­lia­na słu­ży­ła przyj­mo­wa­niu waż­nych go­ści: ary­sto­kra­tów, po­li­ty­ków, ar­ty­stów; od­by­wa­ły się w niej ba­le i głów­ne uro­czy­sto­ści ro­dzin­ne.

SALA MAKSYMILIANA - PLAFON

O

d północy z Salą Maksymiliana są­sia­du­je utrzy­ma­ny w sty­lu ro­ko­ko Sa­lon Zie­lo­ny. Je­go su­fit po­kry­ty jest kun­sztow­ną sztu­ka­te­rią, któ­rej głów­na wstę­ga znaj­du­je swo­je lu­strza­ne od­bi­cie w par­kie­cie. Daw­niej po­miesz­cze­nie to zdo­bi­ły por­tre­ty przod­ków i ma­lo­wi­dła ale­go­rycz­ne, współ­cze­śnie je­dy­nym ory­gi­nal­nym ele­men­tem po­zo­sta­je wy­ko­na­ny z czer­wo­ne­go mar­mu­ru ba­ro­ko­wy ko­mi­nek z kar­tu­szem. Od po­łu­dnia do Sa­li Mak­sy­mi­lia­na przy­le­ga Sa­lon Bia­ły, daw­niej na­zy­wa­ny Czer­wo­nym od wy­ście­ła­nych na ścia­nach czer­wo­nych dra­pe­rii, znisz­czo­nych pod ko­niec dru­giej woj­ny świa­to­wej. Pre­zen­to­wa­ne tu­taj me­ble by­ły wpraw­dzie wła­sno­ścią Dai­sy von Pless, nie sta­no­wią one jed­nak ory­gi­nal­ne­go wy­po­sa­że­nia zam­ku, lecz przy­wie­zio­no je do Ksią­ża z na­le­żą­ce­go do von Hoch­ber­gów Grand Ho­te­lu w Szczaw­nie Zdro­ju.

SALON ZIELONY

SALON BIAŁY

K

ierując się na zachód wchodzimy do Salonu Chiń­skie­go, któ­re­go na­zwa wy­wo­dzi się od po­kry­wa­ją­cych ścia­ny współ­cze­snych tka­nin przed­sta­wia­ją­cych czę­sto spo­ty­ka­ne w sztu­ce orien­tu mo­ty­wy pta­ków i drzew kwit­ną­cej wi­śni. We wnę­trzach kom­naty uwa­gę przy­ku­wa wy­ko­na­ny z czer­wo­ne­go mar­mu­ru ba­ro­ko­wy ko­mi­nek oraz me­ble re­pre­zen­tu­ją­ce trzy sty­le w sztu­ce: kla­sy­cyzm, em­pi­re i neo­ro­ko­ko. Z Sa­lo­nu Chiń­skie­go uda­je­my się do Po­ko­ju Gier wy­ło­żo­ne­go tka­ni­na­mi ścien­ny­mi z mo­ty­wa­mi tań­czą­cych i gra­ją­cych po­sta­ci, któ­re­go wy­po­sa­że­nie sta­no­wią me­ble wy­ko­na­ne pra­co­chłon­ny­mi tech­ni­ka­mi in­tar­sji i in­kru­sta­cji. Od za­cho­du są­sia­du­je z nim Sa­lon Wło­ski na­kry­ty XVIII-wiecz­nym pla­fo­nem o te­ma­ty­ce mi­to­lo­gicz­nej. Ścia­ny sa­lo­nu przed la­ty ozdo­bio­ne by­ły por­tre­ta­mi przed­sta­wi­cie­li ro­du von Hoch­berg, obec­nie po­kry­wa je współ­cze­sna tka­ni­na lnia­na. Hi­sto­rycz­ne są na­to­miast me­ble, wśród nich stół z mar­mu­ro­wym bla­tem, po­cho­dzą­cy z XIX wie­ku fo­tel z ta­pi­cer­ką pe­tit point i XVIII-wiecz­na dę­bo­wa skrzy­nia po­dróż­na.

SALON CHIŃSKI (ORIENTALNY)

POKÓJ GIER

SALON WŁOSKI

K

ondygnację powyżej piano nobileKondygnacja mieszcząca pomieszczenia o charakterze reprezentacyjnym. zaj­mu­ją Apar­ta­men­ty Księż­nej: Sy­pial­nia i Sa­lon Mu­zycz­ny, oraz Apar­ta­men­ty Księ­cia ciąg­ną­ce się nie­mal przez ca­łą dłu­gość zam­ku w je­go pół­noc­nej czę­ści. Na­le­ży do nich m.in. wy­po­sa­żo­na w ne­o­ro­ko­ko­we ło­że i XVII-wiecz­ne me­ble Sy­pial­nia Hein­ri­cha XI, Sa­lo­nik Drez­deń­ski zdo­bio­ny pej­za­ża­mi Gór Wał­brzy­skich au­tor­stwa Ge­or­ga Mar­chal­la (nad­wor­ne­go ma­la­rza ce­sa­rza Wil­hel­ma II), ne­o­kla­sy­cy­stycz­ny Ga­bi­net Księ­cia, oraz po­wsta­ła w wy­ni­ku za­bu­do­wa­nia ta­ra­su nad Sa­lą Mak­sy­mi­lia­na Sa­la Zło­ta. Ta ostat­nia przy­cią­ga uwa­gę m.in. dzię­ki ukry­tym w po­dło­dze me­cha­ni­zmom umo­żli­wia­ją­cym opusz­cza­nie ży­ran­do­li za­wie­szo­nych w Sa­li Mak­sy­mi­lia­na na czas ich kon­ser­wa­cji i czy­szcze­nia. Wszyst­kie po­miesz­cze­nia w tej czę­ści zam­ku zo­sta­ły zre­kon­stru­owa­ne wła­ści­wie od ze­ra, a ich wy­po­sa­że­nie znacz­nie róż­ni się od te­go, ja­kie moż­na by­ło spot­kać przed 1940 ro­kiem.

JEDEN Z APARTAMENTÓW KSIĘŻNEJ DAISY NA POCZĄTKU XX WIEKU

SALON MUZYCZNY

SALA ZŁOTA

S

ala Złota stanowi wschodni łącz­nik po­mię­dzy pół­noc­ną, a po­łu­dnio­wą czę­ścią re­zy­den­cji na jej trze­ciej kon­dyg­na­cji. Od po­łu­dnia są­sia­du­je z nią nie­daw­no od­da­na do użyt­ku Sa­la Grodź­ca, gdzie głów­nym mo­ty­wem de­ko­ra­cyj­nym są ma­lo­wa­ne wi­do­ki ru­in zam­ku Gro­dziec przed je­go od­bu­do­wą (w XIX wie­ku rów­nież na­le­żał on do Hoch­ber­gów). W wy­su­nię­tej naj­da­lej na za­chód czę­ści skrzy­dła re­ne­san­so­we­go znaj­du­je się Sa­la Ko­min­ko­wa, bę­dą­ca przed la­ty naj­więk­szą i naj­bar­dziej wy­staw­ną ja­dal­nią ksią­żę­cą, któ­ra za­chwy­ca­ła go­ści wspa­nia­łym ba­ro­ko­wym stro­pem przed­sta­wia­ją­cym obra­zy o te­ma­ty­ce mi­to­lo­gicz­nej. Strop ten prze­trwał okres dru­giej woj­ny świa­to­wej, lecz po jej za­koń­cze­niu zo­stał zde­mon­to­wa­ny, a na­stęp­nie wy­wie­zio­ny do zam­ku w No­wym Wi­śni­czu i dziś z ory­gi­nal­nej de­ko­ra­cji daw­nej ja­dal­ni za­cho­wał się je­dy­nie rzeź­bio­ny ko­mi­nek. Stąd prze­cho­dzi­my do roz­cią­gnię­tej nie­mal na ca­łej dłu­go­ści skrzy­dła za­chod­nie­go ogrom­nej Sa­li Ba­lo­wej, któ­rej jed­nak ni­gdy nie ukoń­czo­no ze wzglę­du na pro­ble­my fi­nan­so­we Hoch­ber­gów. Za cza­sów hi­tle­row­skich obni­żo­no ją i prze­kształ­co­no w sty­lu ne­o­kla­sy­cy­stycz­nym ty­po­wym dla ar­chi­tek­tu­ry III Rze­szy.

SALA KOMINKOWA W LATACH 30. XX WIEKU I OBECNIE

SALA BALOWA

G

otycki i renesansowy okres funk­cjo­no­wa­nia zam­ku re­pre­zen­tu­ją po­miesz­cze­nia sku­pio­ne wo­kół tzw. Czar­ne­go Dzie­dziń­ca. Spo­śród nich naj­bar­dziej wy­staw­ną by­ła Sa­la Kon­ra­da, kom­na­ta ba­lo­wa pa­mię­ta­ją­ca cza­sy pierw­szych Hoch­ber­gów, któ­ra jesz­cze przed ostat­nią woj­ną świa­to­wą za­chwy­ca­ła bo­ga­tym wy­po­sa­że­niem i wspa­nia­łym ba­ro­ko­wym wy­stro­jem. Dziś jej opra­wa po­zo­sta­je su­ro­wa, a wra­żeń ar­ty­stycz­nych do­star­cza tu­taj ga­le­ria pięk­nych obra­zów.

SALA KONRADA PRZED II WOJNĄ ŚWIATOWĄ I OBECNIE

Z

Sali Konrada prowadzi przejście do re­ne­san­so­we­go Ho­lu My­śliw­skie­go i da­lej do Sa­li Ry­cer­skiej, po­wsta­łej przy­pusz­czal­nie w 1580 ro­ku. Pier­wot­nie peł­ni­ła ona funk­cję zbro­jow­ni, a póź­niej miej­sca, gdzie Hoch­ber­go­wie pre­zen­to­wa­li swo­je bo­ga­te zbio­ry bro­ni bia­łej i zbroi ry­cer­skich. Obec­nie kom­na­ta ta po­zo­sta­je pu­sta, a jej prze­wod­ni mo­tyw de­ko­ra­cyj­ny sta­no­wi po­li­chro­mia w for­mie wi­ci ro­ślin­nej. Póź­no­go­tyc­kie po­cho­dze­nie po­sia­da rów­nież Sa­la Krzy­wa, daw­niej na­kry­ta wspa­nia­łym skle­pie­niem sie­cio­wym z bo­ga­tą de­ko­ra­cją ma­lar­ską, któ­re w la­tach 40. XX wie­ku Niem­cy z or­ga­ni­za­cji Tod­ta zde­mon­to­wa­li i wy­rzu­ci­li za mu­ry zam­ko­we do wą­wo­zu rze­ki Peł­czni­cy.

HOL MYŚLIWSKI

SALA KRZYWA

R

ezydencję w Książu otacza dwanaście wie­lo­po­zio­mo­wych ta­ra­sów utrzy­ma­nych w sty­lu fran­cu­skim, któ­re urzą­dzo­no w miej­scu śre­dnio­wiecz­nych for­ty­fi­ka­cji zam­ko­wych. Przed II woj­ną świa­to­wą ob­sa­dza­no je dwa ra­zy do ro­ku wy­ko­rzy­stu­jąc do te­go 20 ty­się­cy ro­ślin po­cho­dzą­cych z ksią­żę­cych upraw i pal­miar­ni w Lu­bie­cho­wie. Na wschód i po­łud­nie od zam­ku roz­cią­ga się 125-hek­ta­ro­wy park z daw­nym pa­wi­lo­nem ogro­do­wym wznie­sio­nym w 1734 ro­ku i prze­kształ­co­nym w XIX wie­ku w mau­zo­le­um ro­do­we von Hoch­ber­gów. Ma­low­ni­czy ze­spół par­ko­wy prze­ci­na­ją dwie ale­je spa­ce­ro­we, wzdłuż któ­rych sto­ją za­byt­ko­we oka­zy sta­rych lip i kasz­ta­now­ców. Przy jed­nej z nich, zwa­nej Ale­ją Ro­dzi­ny Hoch­ber­gów po­dzi­wiać mo­że­my wspa­nia­łą ne­o­ba­ro­ko­wą bra­mę flan­ko­wa­ną rzeź­ba­mi dwóch sfink­sów trzy­ma­ją­cych na­czy­nia peł­ne kwia­tów i owo­ców. Bra­mę tę mi­nie­my kie­ru­jąc się z par­kin­gu głów­ne­go w stro­nę zam­ku lub z zam­ku do punk­tu wi­do­ko­we­go przy ska­le Grób Ol­brzy­ma.

PANORAMA ZAMKU Z PUNKTU WIDOKOWEGO "GRÓB OLBRZYMA"

JEDEN ZE SFINKSÓW PRZY BRAMIE PARKOWEJ

FRAGMENT KSIĄŻAŃSKIEGO PARKU KRAJOBRAZOWEGO Z ZAMKIEM KSIĄŻ I RUINAMI STAREGO KSIĄŻA (NA PIERWSZYM PLANIE)

Wstęp do zamku płatny (i to słono!) – w ce­nie au­dio­book. Do par­ku i na Dzie­dzi­niec Ho­no­ro­wy mo­że­my wejść bez­płat­nie. Na pod­ziem­ną tra­sę tu­ry­stycz­ną na­le­ży wy­ku­pić od­dziel­ny bi­let lub pa­kiet za­mek + tra­sa.

Zwiedzanie odbywa się w trybie indywidualnym, je­go tem­po mo­że być więc róż­ne (gru­py zor­ga­ni­zo­wa­ne na ży­cze­nie opro­wa­dza prze­wod­nik). Nam obej­rze­nie wszyst­kich po­miesz­czeń za­ję­ło ok. 2 go­dzin. Zwie­dza­nie pod­zie­mi zam­ko­wych trwa ok. 40 mi­nut (tu­taj opro­wa­dza prze­wod­nik).

Fotografowanie na potrzeby własne – bez­płatne

Ze zwierzętami nie można wejść nawet na Dzie­dzi­niec Ho­no­ro­wy.

Parking dla osób niepełnosprawnych znaj­du­je się tuż przy bu­dyn­ku bram­nym, obok par­kin­gu ho­te­lo­we­go. Więk­szość po­miesz­czeń zam­ko­wych uję­tych w tra­sie zwie­dza­nia (choć nie wszyst­kie) są do­stęp­ne dla osób z po­waż­ny­mi ogra­ni­cze­nia­mi ru­chu. Zwie­dza­nie jest mo­żli­we z ze­sta­wem au­dio­gui­de wy­ko­rzy­stu­ją­cym ję­zyk mi­go­wy.

Rejon Lotniczej Działalności, lecz bez szcze­gól­nych ogra­ni­czeń dla użyt­kow­ni­ków (do­ty­czy lo­tów re­kre­acyj­nych).

CZARNY DZIEDZINIEC (PO LEWEJ), DZIEDZINIEC BEZ NAZWY (PO PRAWEJ)

DOJAZD

K

siąż położony jest w granicach ad­mi­ni­stra­cyj­nych Wał­brzy­cha, ale znacz­nie bli­żej mu do od­da­lo­nych o 2 km Świe­bo­dzic. Obiekt przy­go­to­wa­ny jest do przy­ję­cia du­żej ilo­ści sa­mo­cho­dów, nie­mal pod sam za­mek kur­su­je rów­nież ko­mu­ni­ka­cja au­to­bu­so­wa li­nii 8 z Wał­brzy­cha. Oso­by po­dró­żu­ją­ce ko­le­ją po­win­ny wy­siąść na sta­cji Świe­bo­dzi­ce, a na­stęp­nie kie­ro­wać się na po­łu­dnio­wy za­chód ul. Ko­le­jo­wą do koń­ca, na­stęp­nie skrę­cić w pra­wo w ul. Świd­ni­cką, i wresz­cie w le­wo w ul. Wał­brzy­ską. U wy­lo­tu ul. Wał­brzy­skiej do­brze wi­docz­na jest już pięk­na bra­ma z rzeź­ba­mi lwów, za któ­rą roz­cią­ga się Ksią­żań­ski Park Kraj­obra­zo­wy. Stąd do zam­ku pro­wa­dzi ozna­ko­wa­ny szlak. (ma­pa zam­ków wo­je­wódz­twa)

Zamek obsługują dwa duże parkingi: Głów­ny (bez adre­su, wjazd z ul. Wro­cław­skiej, 900 m od zam­ku) oraz par­king przy stad­ni­nie (ul. Pia­stów Ślą­skich, 700 m od zam­ku). Par­ko­wa­nie płat­ne – 20 zł/dzień w 2022 ro­ku.

Rowery można wprowadzić na Dzie­dzi­niec Ho­no­ro­wy. Przed bu­dyn­kiem bram­nym, w po­bli­żu kas, za­mon­to­wa­no sto­ja­ki.

LITERATURA

1. M. Chorowska: Rezydencje średniowieczne na Śląsku, OFPWW 2003
2. D. Hochberg von Pless: Taniec na wulkanie 1873-1918, Arcana 2015
3. I. Kowalski: Dolnośląskie podróże z historią śladami ludzi niezwykłych, Fundacja Frankonia 2016
4. K. Jankowski, K. Kułaga: Zamek Książ, VIA NOVA 2001
5. L. Kajzer, J. Salm, S. Kołodziejski: Leksykon zamków w Polsce, Arkady 2001
6. J. Lamparska: Tajemnicze podziemia, ASIA Press 2000
7. R. M. Łuczyński: Zamki i pałace Dolnego Śląska, OWPW 1997
8. R. M. Łuczyński: Zamki, dwory i pałace w Sudetach, Wspólnota Akademicka 2008
9. M. Perzyński: Zamki, twierdze i pałace Dolnego Śląska i Opolszczyzny, WDW 2006
10. M. Świeży: Zamki, twierdze, warownie, Foto Art 2002
11. A. Wagner: Murowane budowle obronne w Polsce X-XVIIw., Bellona 2019

KTO RANO WSTAJE, TEN...NIE MUSI SIĘ MARTWIĆ O MIEJSCE PARKINGOWE :-)

W pobliżu:
Wałbrzych - ruina zamku Stary Książ, 3 km
Cieszów - ruina książęcego zamku Cisy z XIII/XIV w., 7 km (piechotą, rowerem), 12 km (samochodem)
Wałbrzych - relikty zamku Nowy Dwór z XIV w., 16 km
Świdnica - obwarowania miejskie z XV w. i relikty zamku, 18 km
Czarny Bór - ruina zamku książęcego z XIV w., 19 km
Zagórze Śląskie - ruina zamku książęcego z XIV w., 19 km
Kłaczyna - relikty zamku z XV w., 20 km
Bagieniec - zamek renesansowy z XVI w., w ruinie, 21 km
Grzędy - relikty zamku Konradów z XIV w., 23 km
Piotrowice Świdnickie - dwór obronny z XVI w., 24 km
Grzmiąca - ruina zamku książęcego Rogowiec z XIII w., 25 km
Pastuchów - wieża mieszkalno-obronna z XV/XVI w., 25 km
Rybnica Leśna - ruina zamku Radosno z XIV w., 25 km
Wierzbna - dwór obronny z XV w., przebudowany w pałac, w ruinie, 25 km
Bolków - ruina zamku książęcego z XIII w., 27 km
Panków - ruina zamku szlacheckiego z XV w., 27 km
Kamienna Góra - ruina zamku Grodztwo z XVI w., 27 km
Świny - ruina zamku rycerskiego z XIV w., 29 km

WARTO ZOBACZYĆ:

Znajdujące się w granicach kompleksu zam­ko­wo-par­ko­we­go Sta­do Ogie­rów Książ, za­ło­żo­ne w XIX wie­ku na miej­scu daw­ne­go fol­war­ku, a po prze­bu­do­wie do lat 30. XX wie­ku peł­nią­ce funk­cję staj­ni zam­ko­wych, w któ­rych in­wen­ta­rzu znaj­do­wa­ło się oko­ło 80 ko­ni po­wo­zo­wych i 30 po­cią­go­wych. W 1935 ro­ku prze­ję­ło je pań­stwo nie­miec­kie i po grun­tow­nej re­or­ga­ni­za­cji w ro­ku 1939 utwo­rzy­ło Sta­do Ogie­rów Fürst­en­stein, prze­no­sząc tu­taj ma­te­riał ho­do­wla­ny ze zli­kwi­do­wa­ne­go Sta­da Ogie­rów Lu­biąż. Po znisz­cze­niach okre­su dru­giej woj­ny świa­to­wej roz­po­czę­to sta­ra­nia w ce­lu od­two­rze­nia w Sta­dzie ho­do­wli ogie­rów ślą­skich, zaś od ro­ku 1997 funk­cjo­nu­je tu­taj rów­nież stad­ni­na dla kla­czy.

Obecnie miejsce to należy do Stada Ogierów w Sie­ra­ko­wie Wlkp., bę­dąc je­dy­nym w Pol­sce ośrod­kiem ho­do­wla­nym ko­ni ra­sy ślą­skiej. In­fra­struk­tu­ra Sta­da obej­mu­je staj­nie wznie­sio­ne z mu­ru pru­skie­go w ukła­dzie zam­knię­te­go czwo­ro­bo­ku imi­tu­ją­ce­go wa­row­ne pod­zam­cze, po­wo­zow­nię oraz zbu­do­wa­ną z drew­na mo­drze­wio­we­go kry­tą ujeż­dżal­nię, za­li­cza­ną do jed­nej z naj­pięk­niej­szych w Eu­ro­pie. Obec­nie żyje tu oko­ło 100 ogie­rów oraz 40 kla­czy ra­sy ślą­skiej, ale rów­nież peł­nej krwi an­giel­skiej, wiel­ko­pol­skiej, ma­ło­pol­skiej, an­glo­arab­skiej i zim­no­krwi­stej. Obiekt jest otwar­ty dla zwie­dza­ją­cych, któ­rzy mo­gą wejść do staj­ni, zwie­dzić ujeż­dżal­nię i eks­po­zy­cję daw­nych po­wo­zów, a tak­że sko­rzy­stać z jed­nej z wie­lu op­cji jaz­dy w sio­dle lub po­wo­zem.

Oddaloną od Książa o 2 kilometry Pal­miar­nię Lu­bie­chow­ską, zbu­do­wa­ną w la­tach 1911-1913 z po­le­ce­nia Han­sa Hein­ri­cha XV dla Dai­sy kosz­tem 7 mi­lio­nów ów­czes­nych ma­rek. Za­byt­ko­wa, me­ta­lo­wo-szkla­na kon­struk­cja sta­no­wi schro­nie­nie dla 250 ga­tun­ków ro­ślin po­cho­dzą­cych z cie­płych stref ge­o­gra­ficz­nych, m.in. bam­bu­sów, ole­an­dry, dra­ce­ny, arau­ka­rii, róż­nych ga­tun­ków kak­tu­sów i krze­wów cy­tru­so­wych, a tak­że pa­mię­ta­ją­cych cza­sy księż­nej palm dak­ty­lo­wych i krze­wów wi­no­ro­śli. Jej ścia­ny we­wnętrz­ne po­kry­te zo­sta­ły tu­fem wul­ka­nicz­nym po­cho­dzą­cym z Et­ny, któ­ry zo­stał tu­taj spro­wa­dzo­ny na spe­cjal­ne ży­cze­nie Han­sa Hein­ri­cha w ilo­ści wy­peł­nia­ją­cej sie­dem wa­go­nów ko­le­jo­wych!

Przy palmiarni założono ogród ja­poń­ski, ro­sa­rium i ogród owo­co­wo-wa­rzyw­ny. Znaj­du­je się tu­taj rów­nież je­dy­na w Pol­sce sta­ła wy­sta­wa bon­sai. Adres: Wał­brzych, ul. Wro­cław­ska 158.

Centrum Nauki i Sztuki Sta­ra Ko­pal­nia po­ło­żo­ne w za­chod­niej czę­ści Wał­brzy­cha, a więc dość da­le­ko od zam­ku Książ. Po­mi­mo te­go war­to tu przy­je­chać. Jest to pla­ców­ka mu­ze­al­na za­ło­żo­na w 2014 ro­ku na te­re­nie zam­knię­tej ko­pal­ni wę­gla ka­mien­ne­go Ju­lia, wpi­sa­na na li­stę Eu­ro­pej­skie­go Szla­ku Dzie­dzi­ctwa Prze­my­sło­we­go. Głów­ną atrak­cję sta­no­wi tu­taj Mu­ze­um Prze­my­słu i Tech­ni­ki, które udo­stęp­nia część obiek­tów daw­nej ko­pal­ni, wśród nich bu­dy­nek ma­szyn wy­cią­go­wych, wie­że szy­bów, szat­nię łań­cusz­ko­wą, war­szta­ty me­cha­nicz­ne, a tak­że pod­ziem­ny tu­nel od­sta­wy ka­mie­nia oraz eks­po­zy­cje stro­jów gór­ni­czych i wy­po­sa­że­nia.

W Starej Kopalni mieści się rów­nież Ga­le­ria Sztu­ki Współ­czes­nej i ple­ne­ro­wa wy­sta­wa ele­men­tów za­byt­ko­wych ma­szyn gór­ni­czych. Adres: Wał­brzych, ul. Pio­tra Wy­soc­kie­go 29.

tekst: 2023
fotografie: 2013, 2017, 2022
© Jacek Bednarek