WIDOK OD POŁUDNIA NA MUZEUM ZAMEK OPALIŃSKICH

DZIEJE ZAMKU

OPIS ZAMKU

ZWIEDZANIE

N

ajstarsza wzmianka o miej­sco­wo­ści zwa­nej Zir­ckow po­cho­dzi z 1251 ro­ku, ja­ko mia­sto na­to­miast Sie­ra­ków wy­mie­nio­ny zo­stał po raz pierw­szy w do­ku­men­tach z ro­ku 1338. Przy­pusz­czal­nie w tym cza­sie funk­cjo­nu­je już w po­bli­żu bro­du na War­cie drew­nia­ny dwór lub wie­ża obron­na o nie­zna­nej kon­stru­kcji, wznie­sio­na za­pew­ne przez jed­ne­go z przed­sta­wi­cie­li Sie­ra­kow­skich her­bu Na­łęcz, któ­ra w dru­giej po­ło­wie XIV wie­ku zo­sta­je roz­bu­do­wa­na lub za­stą­pio­na go­tyc­ką mu­ro­wa­ną wa­row­nią. Za bu­dow­ni­cze­go zam­ku ucho­dzić mo­że Mać­ko Bor­ko­wic her­bu Na­pi­won (zm. 1360), wo­je­wo­da poz­nań­skiWojewoda - organ administracji państwowej w Polsce. W I Rzeczypospolitej wojewodowie należeli do grona urzędów senatorskich, jednak w zależności od terenów, z których pochodzili, mieli różne kompetencje. Urząd wojewody zaczął funkcjonować w czasach nowożytnych w Koronie, a częściowo na Litwie, jako zwierzchnik województwa i jego administracji, ale z iluzoryczną władzą. , lub je­go do­mnie­ma­na cór­ka Wich­na Uza­rzew­ska i Ob­rzy­cka zwa­na wo­je­wo­dzi­ną z Sie­ra­ko­wa (zm. ok. 1400).

ZAMEK WIDZIANY OD STRONY RZEKI WARTY

ZREKONSTRUOWANE SRZYDŁO POŁUDNIOWE, NA PIERWSZYM PLANIE STAW BĘDĄCY POZOSTAŁOŚCIĄ FOSY ZAMKOWEJ

N

a początku XV wieku wła­ści­cie­lem zam­ku po­zo­sta­je Do­bro­gost Sie­ra­kow­ski, syn Wierz­bię­ty, któ­ry od­zna­czy się ja­ko do­wo­dzą­cy cho­rą­gwią Na­łę­czów w bi­twie pod Grun­wal­dem, oraz o któ­rym wie­my, że w 1408 sąd na­ka­zał mu uwol­nić od rosz­czeń osób trze­cich stru­mień, zwa­ny Suł­ko­wa Stru­ga, po­ło­żo­ny mię­dzy dzie­dzi­na­mi Gó­ra i Śrem, a je­śli te­go nie uczy­ni, to na Bo­że Na­ro­dze­nie ma za­pła­cić 20 grzy­wien. Po je­go śmier­ci w ro­ku 1450 żo­na Fe­ma wraz z sy­na­mi Do­bie­sła­wem, Do­bro­go­stem, Woj­cie­chem i Bie­nia­kiem Łu­ka­szo­wi Gór­ce her­bu Ło­dzia wdzie poz­nań­skie­mu swą czwar­tą czwar­tą część mia­sta Sie­ra­ków ze wsią Gó­ra i ca­łe pra­wo na czwar­tej czę­ści te­go mia­sta, któ­rą w pew­nej su­mie trzy­ma Ja­kub syn zmar­łe­go Ja­ku­ba z Sie­ra­ko­wa, sprze­da­ją w za­mian za czwar­tą część wsi Rad­wa­niec w po­wie­cie ko­niń­skim i do­pła­tę 5000 zł wę­gier­skich.

WIDOK Z TERENÓW ZAMKOWYCH NA KOŚCIÓŁ POBERNARDYŃSKI WZNIESIONY W XVII WIEKU Z INICJATYWY PIOTRA OPALIŃSKIEGO

W

drugiej połowie XV wieku Łu­kasz Gór­ka (zm. 1475) lub je­go syn Ur­iel (zm. 1498) do­ko­nu­je pew­nych zmian w ukła­dzie prze­strzen­nym i wy­po­sa­że­niu wa­row­ni. Zwłasz­cza Ur­iel, ja­ko wpły­wo­wy przed­sta­wi­ciel Ko­ścio­ła, ko­lek­tor świę­to­pie­trzaŚwiętopietrze – polska nazwa opłaty wnoszonej na rzecz papiestwa z racji jego zwierzchnictwa nad danymi ziemiami. Przez Polskę świętopietrze świadczone było od XI w. do 1555 r. Wznowione w 1871 przez papieża Piusa IX. w ar­chi­die­ce­zji gnieź­nień­skiej, a na­stęp­nie bi­skup poz­nań­ski, dy­spo­nu­je wy­star­cza­ją­cy­mi środ­ka­mi fi­nan­so­wy­mi, aby prze­kształ­cić Sie­ra­ków w dru­gą, obok Kór­ni­ka, głów­ną sie­dzi­bę ro­du i cen­trum ad­mi­ni­stra­cyj­ne je­go ob­szer­nych dóbr. Pro­wa­dzo­ne przez nie­go in­we­sty­cje ogra­ni­cza­ją się za­pew­ne do wnętrz i ich wy­stro­ju, obej­mu­jąc mię­dzy in­ny­mi wy­ko­na­nie bo­ga­to de­ko­ro­wa­nych stro­pów, ka­fli pie­co­wych i po­sa­dzek, któ­rych po­zo­sta­ło­ści do­wo­dzą du­żej dba­ło­ści ów­czes­nych wła­ści­cie­li o kom­fort i wy­go­dę, a tak­że chę­ci de­mon­stro­wa­nia wła­snej po­zy­cji spo­łecz­nej i fi­nan­so­wej.

REKONSTRUKCJA ZAMKU ŚREDNIOWIECZNEGO WG J. SKURATOWICZA

P

o śmierci Uriela do­bra dzie­dzi­czy ma­ło­let­ni bra­ta­nek Łu­kasz Gór­ka (zm. 1542), a po nim ko­lej­ny Łu­kasz, póź­niej­szy wo­je­wo­da poz­nań­ski (zm. 1573). U schył­ku swe­go ży­cia od­sprze­da­je on wa­row­nię wraz z klu­czem sie­ra­kow­skim Ja­ku­bo­wi Ro­kos­sow­skie­mu her­bu Glau­bicz, sta­ro­ście ostrze­szow­skie­mu Starosta grodowy nadzorował w powiecie administrację skarbową, policyjną oraz sądy, stał na czele sądu grodzkiego, miał prawo miecza (to znaczy egzekucji wszystkich wyroków sądowych na terenie powiatu). (zm. 1580). Dla Ro­kos­sow­skich za­mek nie przed­sta­wia więk­szej war­to­ści ja­ko sie­dzi­ba ro­du, wo­bec cze­go wkrót­ce po tym, jak Ja­kub do­ko­nał ży­wo­ta, je­go syn Jan Ro­kos­sow­ski (zm. 1597) poz­by­wa się spad­ku na rzecz sta­ro­sty śrem­skie­go Ja­na Opa­liń­skie­go her­bu Ło­dzia (zm. 1598), otrzy­mu­jąc w za­mian nie­ba­ga­tel­ną kwo­tę 60 000 flo­re­nów. Praw­do­po­dob­nie w chwi­li trans­ak­cji stan zam­ku nie jest naj­lep­szy, a je­go wy­po­sa­że­nie znacz­nie uszczu­plo­ne wzglę­dem cza­sów, gdy za­miesz­ki­wa­li w nim Gór­ko­wie.

ZREKONSTRUOWANE SKRZYDŁO ZAMKOWE, WIDOKI OD STRONY WSCHODNIEJ

N

a przełomie XVI i XVII wieku za­mek zo­sta­je czę­ścio­wo znisz­czo­ny przez po­żar. Nie­dłu­go po­tem syn Ja­na Piotr Opa­liń­ski (zm. 1624) do­ko­nu­je je­go prze­bu­do­wy, re­ali­zo­wa­nej za­pew­ne pod okiem Krzy­szto­fa Bo­na­du­ry Star­sze­go, wło­skie­go ar­chi­tek­ta, od­po­wie­dzial­ne­go rów­nież za re­ali­za­cję ufun­do­wa­ne­go przez kasz­te­la­na poz­nań­skie­go ko­ścio­ła oo. ber­nar­dy­nów w Sie­ra­ko­wie. No­we in­we­sty­cje wpi­su­ją się w ogól­ny roz­wój mia­sta ja­ko cen­trum klu­cza ro­do­we­go Opa­liń­skich, gdzie kwit­nie ży­cie kul­tu­ral­ne, li­te­rac­kie i na­uko­we, utrzy­ma­ne głów­nie w du­chu pro­te­stan­ckim, cze­go przy­kła­dem po­byt na zam­ku cze­skie­go fi­lo­zo­fa, re­for­ma­to­ra i my­śli­cie­la Ja­na Amo­sa Ko­me­niu­sza (Jan Amos Ko­men­ský). Okres ten wień­czy nie­ocze­ki­wa­na śmierć Pio­tra, któ­ra za­bie­ra go ze świa­ta ży­wych 17 stycz­nia ro­ku Pań­skie­go 1624 ku wiel­kiej roz­pa­czy wszyst­kich.

"KAZANIE NA POGRZEBIE JAŚNIE WIELMOŻNEGO PANA JEGO MOŚCI PANA PIOTRA ZE BNINA OPALIŃSKIEGO WOIEWODY POZNAŃSKIEGO, SRZEMSKIEGO, POBIEDZISKIEGO ETC. ETC. STAROSTY, MIANE W SIERAKOWIE, PRZEZ X. FELICIANA TURSKIEGO ZAKONU FRANCISZKA ŚWIĘTEGO, OYCÓW BERNARDINÓW W KLASZTORZE SIERAKOWSKIM KAZNODZIEIĘ, ROKU M.DC.XXIV. DWUDZIESTEGO DZIEWIĄTEGO DNIA KWIETNIA" (FRAGMENTY)

P

o śmierci Piotra majątek dzie­dzi­czy wdo­wa Zo­fia Kost­czan­ka Opa­liń­ska (zm. 1637), a po ro­ku 1630 dwaj jej sy­no­wie: Łu­kasz (zm. 1662) i Krzy­sztof (zm. 1655). W wy­ni­ku we­wnętrz­nych usta­leń Sie­ra­ków przy­pa­da Łu­ka­szo­wi, jed­nak prak­tycz­nie miesz­ka w nim nie­mal na sta­łe Krzy­sztof, od 1638 wo­je­wo­da poz­nań­ski i wła­ści­ciel dwóch in­nych wiel­ko­pol­skich wa­row­ni: w Szu­bi­nie na Pa­łu­kach i Tu­lisz­ko­wie pod Ko­ni­nem. W 1647 od­ku­pu­je on od bra­ta do­bra sie­ra­kow­skie po­dej­mu­jąc się ko­lej­nej prze­bu­do­wy zam­ku i je­go naj­bliż­sze­go oto­cze­nia: Je­sień Io­wa­mi stra­wię i nie­któ­ry­mi za­ba­wa mi oko­ło bu­dy­necz­ków, czym się cie­szy in hoc exi­lio myśl i pra­ca mo­ja. Ogród koń­czę i pa­li­sa­dę pięk­ną opa­tru­ję, tak­że por­ta­lem szum­nym i ową dro­gę od Zam­ku aż do mia­sta i most­ku ca­le exor­nu­ję to bru­kiem, to za­sa­dze­niem drzew li­pin, ja­wo­rów, ja­rzę­bin, klo­nów po olen­der­sku. Dro­gę przy pa­li­sa­dzie dla pie­sze­go pięk­nie spo­rzą­dzam. Wcho­dy mu­ru­ję z zam­ku do ogro­du, Ujaz­dów mój koń­czę. The­atrum na sa­li, wzią­wszy mo­del z kró­lew­skie­go, wy­sta­wiam dla mych akto­rów szkol­nych z pię­cią od­mian pięk­nych i z per­spek­ty­wa­mi...

J. SKURATOWICZ - ZAMEK PO PRZEBUDOWIE OPALIŃSKICH, POŁOWA XVII WIEKU

"SATYRY..." KRZYSZTOFA OPALIŃSKIEGO, FRAGMENTY RĘKOPISU

P

o śmierci Krzysztofa Opa­liń­skie­go w 1656 ma­ją­tek dzie­dzi­czy syn Jan Ka­rol (dziad kró­lo­wej Fran­cji Ma­rii, zm. 1695), któ­ry w dru­gim ro­ku po ob­ję­ciu spad­ku go­ści w sie­ra­kow­skim zam­ku kró­la Ja­na Ka­zi­mie­rza i Ma­rię Lud­wi­kę. Jan Ka­rol nie po­sia­da mę­skie­go po­tom­ka (syn Sta­ni­sław zmarł tuż po na­ro­dzi­nach), w zwią­zku z czym je­go dzie­dzi­ctwo obej­mu­je je­dy­na cór­ka Ka­ta­rzy­na (zm. 1747), od 1698 ro­ku żo­na wo­je­wo­dy poz­nań­skie­go Sta­ni­sła­wa Lesz­czyń­skie­go, póź­niej­sze­go kró­la Pol­ski. Okres jej pa­no­wa­nia przy­padł na cza­sy woj­ny pół­noc­nej, pod­czas któ­rej król [Sta­ni­sław Lesz­czyń­ski] od­dał te zie­mie w za­rząd jaś­nie wiel­moż­ne­mu pa­nu Zaj­gli­czo­wi, swo­je­mu ge­ne­ra­ło­wi i ko­men­dan­to­wi Poz­na­nia, od któ­re­go w dzier­ża­wę je otrzy­mał Jaś­nie Wiel­moż­ny Pan Adam Wę­del­ski i przez dwa la­ta po­sia­dał […] W tym sa­mym ro­ku [1711] w sier­pniu woj­sko sas­kie ści­ga­ło Szwe­dów przez Sie­ra­ków w kie­run­ku Po­mo­rza wraz z Je­go Wy­so­ko­ścią Kró­lem Au­gu­stem, któ­ry za­ba­wił na zam­ku, pod­czas gdy Wiel­mo­ży ge­ne­rał Fle­ming wraz z ca­łym woj­skiem prze­by­wał w na­szym klasz­to­rze, przy­czy­nia­jąc się do wie­lu nie­do­god­no­ści i szkód, a tak­że ła­miąc za­sa­dy klau­zu­ry z po­wo­du ko­biet.

NAJSTARSZY ZACHOWANY WIZERUNEK ZAMKU W SIERAKOWIE, XVIII-WIECZNE MALOWIDŁO
NA SZAFIE OŁTARZOWE Z KOŚCIOŁA W LUTOMIU

C

hoć echa wojny północnej się­ga­ją mia­sta, za­mek nie ule­ga więk­szym znisz­cze­niom - in­wen­tarz spo­rzą­dzo­ny w 1721 ro­ku wska­zu­je wpra­wdzie na nie­naj­lep­szy stan tech­nicz­ny bu­dow­li, zwłasz­cza skrzy­dła pół­noc­ne­go, nie bę­dą­cy jed­nak wy­ni­kiem ostrza­łów lecz ra­czej dłu­go­let­nich za­nie­dbań ze stro­ny ko­lej­nych wła­ści­cie­li, pod­my­wa­nia je­go mu­rów przez wo­dy rze­ki War­ty oraz czę­stych prze­mar­szów i ra­bun­ko­wych po­by­tów wojsk w mie­ście, klasz­to­rze i na zam­ku: Dnia 11 mar­ca [1735] ksią­żę Wes­sen­felt sta­nął w Sie­ra­ko­wie, z któ­rym ra­cho­wa­ło się na 4000 tak kon­nych jak i pie­cho­ty, gdzie nie tyl­ko mia­sto, ale i sto­do­ły pra­wie cał­ko­wi­cie przez nich zo­sta­ły spu­sto­szo­ne; rów­nież kon­wen­to­wi nie­ma­ło szkód do­sta­ło się, z ko­bie­ta­mi i nie­rząd­ni­ca­mi no­co­wa­li w na­szych sa­lach na­ru­sza­jąc klau­zu­rę […]. De­kla­ro­wał ten­że sam ge­ne­rał Friz w zam­ku sto­ją­cy, że kon­wen­ckie­go nie ka­że nic brać, tyl­ko szla­chec­kie, a je­go re­gi­men­tu kwa­ter­mistrz nie chciał uwie­rzyć, na­wet gdy mu sa­mi za­kon­ni­cy po­ka­zy­wa­li, gdzie są do­bra kon­wen­tu.

UFUNDOWANY PRZEZ PIOTRA OPALIŃSKIEGO POBERNARDYŃSKI KOŚCIÓŁ NMP Z OKOŁO 1630 ROKU
JEGO WIEŻE WZNIESIONO DOPIERO W POŁOWIE XVIII WIEKU Z INICJATYWY KATARZYNY OPALIŃSKIEJ

W

roku 1747 córka Katarzyny, Ma­ria Lesz­czyń­ska (zm. 1768), żo­na kró­la Fran­cji Lud­wi­ka XV, sprze­da­je po­sia­dłość mi­ni­stro­wi Au­gu­sta III Hen­ry­ko­wi Brü­hlo­wi (zm. 1763) za su­mę mi­lio­na zło­tych. Za­wie­ra­jąc umo­wę kup­na, nie od­rzu­cił on, lecz naj­szczo­drzej prze­jął cię­żar po­boż­nych na­dań prze­ka­za­nych nie­gdyś na za­wsze kon­wen­to­wi sie­ra­kow­skie­mu przez dzie­dzi­ców dóbr, fun­da­to­rów i ich na­stęp­ców. A są to: 200 flo­re­nów pol­skich na re­pe­ra­cje ko­ścio­ła, któ­re ma­ją być wy­pła­ca­ne przez za­mek sie­ra­kow­ski co­rocz­nie, na­to­miast na po­trze­by oj­ców i bra­ci z te­go kon­wen­tu ży­ta miar zwa­nych po­wszech­nie ćwiert­nia­mi 12. Tak­że 12 be­czek pi­wa rów­nież ro­krocz­nie przez za­mek ma być od­da­wa­ne, ja­ko już na za­wsze te­mu kon­wen­to­wi przy­obie­ca­ne. Brühl do­ko­nu­je wpra­wdzie na zam­ku po­bież­ne­go re­mon­tu, stan bu­do­wli na­dal jed­nak po­zo­sta­je zły, w czym udział ma rów­nież wy­da­rze­nie z dnia 16 ma­ja 1660 ro­ku, gdy prze­okrop­ny grzmot ro­zległ się oko­ło go­dzi­ny trze­ciej po obie­dzie, kie­dy jed­na prze­ra­ża­ją­ca bły­ska­wi­ca prze­szy­ła za­mek, czy­niąc uszczer­bek w ok­nach i mu­rach. Dla kró­lew­skie­go mi­ni­stra za­kup daw­nej sie­dzi­by Opa­liń­skich sta­no­wi za­pew­ne je­dy­nie lo­ka­tę ka­pi­ta­łu, a brak szla­che­ctwa no­we­go wła­ści­cie­la pro­wa­dzi do je­go kon­fli­któw z miej­sco­wą szlach­tą, stąd rzad­ko by­wa on w Sie­ra­ko­wie, zle­ca­jąc za­rzą­dza­nie ma­jąt­kiem lo­kal­nej ad­mi­ni­stra­cji.

NA ZAMKU W SIERAKOWIE

P

o śmierci Henryka Brühla do­bra sie­ra­kow­skie na­by­wa ce­lem uzy­ska­nia pol­skie­go in­dy­ge­na­tuIndygenat - uznanie obcego szlachectwa, nadanie zagranicznemu rodowi szlacheckiemu lub mieszczańskiemu obywatelstwa i związanych z nim przywilejów w państwie uznającym. by­ły dy­re­ktor men­ni­cy sak­soń­skiej ba­ron Piotr Mi­ko­łaj Neu­gar­ten von Gar­ten­berg (zm. 1786), w póź­niej­szym okre­sie swo­je­go ży­cia uży­wa­ją­cy też na­zwi­ska Sa­do­gór­ski. Ze wzglę­du na za­gro­że­nie ka­ta­stro­fą bu­dow­la­ną po­dej­mu­je on de­cy­zję o roz­biór­ce skrzy­dła pół­noc­ne­go i wy­ko­rzy­sta­nia ma­te­ria­łu po­zy­ska­ne­go z tej roz­biór­ki do re­mon­tu skrzy­dła po­łu­dnio­we­go (1774), gdzie urzą­dza swo­ją sie­dzi­bę i ga­bi­net me­dycz­ny (z wy­kształ­ce­nia jest le­ka­rzem). W ro­ku 1780 nę­ka­ny pro­ble­ma­mi fi­nan­so­wy­mi od­stę­pu­je je jed­nak swe­mu zię­cio­wi, ba­ro­no­wi Abra­ha­mo­wi von Fritsch (zm. 1812) za su­mę 1,255,000 zło­tych, ten zaś w 1789 sprze­da­je mia­sto wraz z przy­le­gło­ścia­mi hra­bie­mu Łu­ka­szo­wi Bniń­skie­mu (zm. 1818), sta­ro­ście so­kol­nic­kie­mu. Po nim ma­jąt­kiem za­rzą­dza brat Igna­cy (zm. 1804), a na­stęp­nie wdo­wa po nim Fran­ci­szka (zm. 1810), i wresz­cie – po osiąg­nię­ciu peł­no­let­no­ści syn Alek­san­der, w przy­szło­ści mi­ni­ster spraw we­wnętrz­nych Rzą­du Na­ro­do­we­go Kró­le­stwa Pol­skie­go w po­wsta­niu li­sto­pa­do­wym (zm. 1831).

NA ZAMKU W SIERAKOWIE

O

d 1818 roku całość dóbr znaj­du­je się w rę­kach Frie­dri­cha Er­ne­sta von Kot­twitz, a od 1829 sta­no­wi wła­sność kró­la prus­kie­go Frie­dri­cha Wil­hel­ma III (zm. 1840), na po­le­ce­nie któ­re­go utwo­rzo­ne zo­sta­je na te­re­nie fol­war­ków zam­ko­wych kró­lew­skie sta­do ogie­rów. Za­pew­ne w 1832, w zwią­zku z wy­ty­cze­niem uli­cy łą­czą­cej mia­sto ze sta­dem, za­mek zo­sta­je ro­ze­bra­ny aż do fun­da­men­tów – oca­la­ło je­dy­nie przy­zie­mie skrzy­dła po­łu­dnio­we­go wy­ko­rzy­sty­wa­ne póź­niej ja­ko ma­ga­zy­ny, lo­dow­nia, chle­wik itp. Od­tąd jest on tyl­ko obli­co­wa­ną ce­głą ru­iną i stan ten trwa aż do lat 90. XX wie­ku, gdy z ini­cja­ty­wy wo­je­wo­dy poz­nań­skie­go dr Wło­dzi­mie­rza Łęc­kie­go daw­na re­zy­den­cja Opa­liń­skich zo­sta­je czę­ścio­wo zre­kon­stru­owa­na na po­trze­by sie­dzi­by mu­ze­um okre­go­we­go. Z bra­ku źró­deł o wy­glą­dzie zam­ku po­sta­no­wio­no do­ko­nać re­kon­struk­cji skrzy­dła po­łu­dnio­we­go po­przez nad­bu­do­wę za­cho­wa­nych piw­nic i na­kry­cie bu­dyn­ku stro­mym da­chem. Skrzy­dło pół­noc­ne oraz we­wnętrz­ny dzie­dzi­niec za­ak­cen­to­wa­ny zo­sta­je je­dy­nie w za­ry­sie, na po­zio­mie te­re­nu.

ZAMEK SIERAKOWSKI PRZED- I PO ODBUDOWIE

DZIEJE ZAMKU

OPIS ZAMKU

ZWIEDZANIE

Z

amek średniowieczny miał plan czwo­ro­bo­ku o wy­mia­rach 24x26 me­try, z dwo­ma usta­wio­ny­mi na­prze­ciw­ko sie­bie bu­dyn­ka­mi miesz­kal­ny­mi, pół­noc­nym i po­łu­dnio­wym, po­łą­czo­ny­mi w czę­ści za­chod­niej tzw. prze­wią­zką (wznie­sio­ną przez Gór­ków po 1450). Każ­de ze skrzy­deł li­czy­ło przy­pusz­czal­nie po trzy kon­dyg­na­cje, obej­mu­ją­ce skle­pio­ne piw­ni­ce, dwie lub trzy iz­by z la­try­ną na pię­trze i część ma­ga­zy­no­wą na pod­da­szu. Bra­ma do zam­ku, po­prze­dzo­na nie­wąt­pli­wie zwo­dzo­nym mo­stem na fo­sie, znaj­do­wa­ła się od stro­ny wschod­niej, tj. od fol­war­ku. W piw­ni­cach jed­ne­go ze skrzy­deł wy­ko­pa­no stud­nię, któ­ra jed­nak ze wzglę­du na du­żą ilość osa­dów nie mo­gła peł­nić prze­wi­dzia­nych funk­cji i z cza­sem zo­sta­ła adap­to­wa­na na chłod­nię do prze­cho­wy­wa­nia żyw­no­ści.

PRZEKRÓJ POPRZECZNY ZAMKU ŚREDNIOWIECZNEGO WG J. SKURATOWICZA

ZAMEK ŚREDNIOWIECZNY, PLAN PARTERU: 1. SKRZYDŁO PÓŁNOCNE, 2. SKRZYDŁO POŁUDNIOWE,
3. SKRZYDŁO ZACHODNIE (PRZEWIĄZKA), 4. BRAMA

W

czasach Piotra i Krzy­szto­fa Opa­liń­skich bu­dyn­ki miesz­kal­ne pod­wyż­szo­no, zmie­nio­no ich po­dzia­ły we­wnętrz­ne, a wa­row­nię prze­kształ­co­no w ba­ro­ko­wą re­zy­den­cję. Skrzy­dła pół­noc­ne i po­łu­dnio­we po­łą­czo­no na po­zio­mie dru­gie­go pię­tra two­rząc nie­wiel­ki dzie­dzi­niec we­wnętrz­ny z drew­nia­ny­mi gan­ka­mi ko­mu­ni­ka­cyj­ny­mi i pro­sty­mi, jed­no­bie­go­wy­mi scho­da­mi łą­czą­cy­mi po­szcze­gól­ne kon­dyg­na­cje. W skrzy­dle pół­noc­nym na pię­trze umiesz­czo­no zam­ko­wą ka­pli­cę, skar­biec, kuch­nię i spi­żar­nię, a po­wy­żej ciąg apar­ta­men­tów miesz­kal­nych, wśród nich po­kój zwa­ny mar­mu­ro­wym. Okien by­ło w nim czte­ry, w ką­cie piec bia­ły pstro na oś­miu ba­la­si­kach na­tra­co­ny. Ko­min sztu­ka­ter­ską ro­bo­tą z her­ba­mi, ma­lo­wa­ny sza­ro. Pod­nie­bie­nie wy­zła­ca­ne na płót­nie z hi­sto­ri­yą wy­ra­ża­ją­cą czte­ry stro­ny świa­ta. Są­sia­do­wał z nim dru­gi po­kój zwa­ny zło­ci­stym, od bo­ga­tej sztu­ka­te­rii po­kry­wa­ją­cej je­go su­fit.

PLAN ZAMKU OPALIŃSKICH (XVII WIEK)

W

skrzydle południowym na pię­trze mie­ści­ła się kwa­dra­to­wa, skle­pio­na sion­ka oraz du­ża po­li­chro­mo­wa­na ja­dal­nia, praw­do­po­dob­nie dla go­ści. Na dru­gim pię­trze układ wnętrz był iden­tycz­ny: nad dol­ną ja­dal­nią znaj­do­wa­ła się ja­dal­nia gór­na zwa­na też wiel­kim po­ko­jem, w któ­rej sta­ła służ­ba, sto­ły i ła­wy. Obie te kon­dyg­na­cje wy­po­sa­żo­ne były w ba­ro­ko­we ko­min­ki i pie­ce opa­la­ne od stro­ny dzie­dziń­ca. Trze­cie pię­tro skrzy­dła zaj­mo­wa­ła iz­ba, czę­sto zwa­na bi­blio­te­ką, i oka­za­ła sa­la o oś­miu oknach ogrze­wa­na ba­ro­ko­wym ko­mi­nem sztu­ka­tor­skiej ro­bo­ty (sa­lę tę Krzy­sztof Opa­liń­ski prze­kształ­cił w sa­lę te­atral­ną). Ca­łość za­bu­do­wy kry­ły da­chy z ma­nie­ry­stycz­ny­mi póź­no­re­ne­san­so­wy­mi szczy­ta­mi. Bry­łę zam­ku od stro­ny ogro­du uzu­peł­nia­ły gu­stow­nie de­ko­ro­wa­ne pa­rad­ne scho­dy.

PRZEKRÓJ POPRZECZNY ZAMKU OPALIŃSKICH (J. SKURATOWICZ)

W

1991 roku w zwią­zku z kon­ser­wa­cją od­kry­tych w pod­zie­miach klasz­to­ru ber­nar­dy­nów w Sie­ra­ko­wie sar­ko­fa­gów Opa­liń­skich po­sta­no­wio­no, iż miej­scem ich spo­czyn­ku sta­nie się od­tąd zre­kon­stru­owa­ne skrzy­dło po­łu­dnio­we zam­ku. Na pod­sta­wie tej de­cy­zji opra­co­wa­no pro­jekt od­bu­do­wy czę­ści daw­nej re­zy­den­cji Gór­ków i Opa­liń­skich, któ­rą zre­ali­zo­wa­no w ro­ku 1995. No­we skrzy­dło wznie­sio­no na rzu­cie pro­sto­ką­ta, z wy­ko­rzy­sta­niem po­zo­sta­ło­ści śre­dnio­wiecz­nych mu­rów i skle­pień, któ­re nad­bu­do­wa­no przy uży­ciu „go­tyc­kiej” ce­gły o uprosz­czo­nym de­ta­lu na­wią­zu­ją­cym do ele­men­tów od­kry­tych pod­czas ba­dań ar­che­olo­gicz­nych. Przy nad­bu­do­wie pię­tra za­cho­wa­no ba­ro­ko­wy po­dział wnętrz, od­two­rzo­no też XVII-wiecz­ne ba­ro­ko­we skle­pie­nia. Ca­łość na­kry­to wy­so­kim da­chem dwu­spa­do­wym z pro­sty­mi ce­gla­ny­mi szczy­ta­mi. Za­rys daw­ne­go skrzy­dła pół­noc­ne­go oraz we­wnętrz­ne­go dzie­dziń­ca za­zna­czo­no je­dy­nie w po­zio­mie te­re­nu.

ZREKONSTRUOWANE POŁUDNIOWE SKRZYDŁO ZAMKU W SIERAKOWIE
NA PRAWO - ZARYS MURÓW SKRZYDŁA PÓŁNOCNEGO I RZEKA WARTA

DZIEJE ZAMKU

OPIS ZAMKU

ZWIEDZANIE

W

zrekonstuowanym skrzydle zam­ko­wym znaj­du­je się obec­nie sie­dzi­ba Mu­ze­um Opa­liń­skich bę­dą­ca skarb­ni­cą hi­sto­rii, sztu­ki i kul­tu­ry te­go re­gio­nu. Oprócz pre­zen­ta­cji sta­łych i cza­so­wych, pla­ców­ka an­ga­żu­je się w dzia­łal­ność edu­ka­cyj­ną i kul­tu­ral­ną, or­ga­ni­zu­jąc war­szta­ty, wy­kła­dy, kon­cer­ty czy spot­ka­nia au­tor­skie. Jej ko­lek­cje obej­mu­ją ta­jem­ni­cze śla­dy mi­nio­nych epok – od cza­sów pre­hi­sto­rycz­nych po dzie­je współ­cze­sne, po­zwa­la­ją­ce od­kry­wać za­ska­ku­ją­ce ar­che­olo­gicz­ne zna­le­zi­ska, a tak­że dzie­ła sztu­ki i pa­mią­tki zwią­za­ne z ro­dem Opa­liń­skich, któ­rych lo­sy sple­cio­ne są z hi­sto­rią te­go miej­sca. Spo­śród kil­ku sal wy­sta­wo­wych na wy­róż­nie­nie za­słu­gu­je Sa­la Re­pre­zen­ta­cyj­na, utrzy­ma­na na wzór daw­nej sa­li ja­dal­nej, z pie­cem ka­flo­wym wznie­sio­nym z wy­ko­rzy­sta­niem od­na­le­zio­nych XVII-wiecz­nych ka­fli, i por­tre­ta­mi Opa­liń­skich au­tor­stwa ar­ty­sty ma­la­rza Zbi­gnie­wa Ja­ku­bow­skie­go, a tak­że Sa­la Łu­ko­wa zwa­na Ga­bi­ne­tem Wo­je­wo­dy, któ­ra skry­wa w swych wnę­trzach zbiór pa­mią­tek po daw­nych wła­ści­cie­lach dóbr sie­ra­kow­skich.

NA ZAMKU W SIERAKOWIE

Wstęp do muzeum płatny

Zwiedzanie odbywa się bez przewodnika – czas zwiedzania 20-30 minut

MAUZOLEUM OPALIŃSKICH

DOJAZD

Z

amek usytuowany jest na po­łu­dnio­wym brze­gu War­ty, w pół­no­cno-wschod­niej czę­ści Sie­ra­ko­wa, oko­ło 300 me­trów na wschód od Ryn­ku. Adres: Stad­ni­na 3a. (ma­pa zam­ków wo­je­wódz­twa)

Pod zamkiem darmowy par­king

Rowery zo­sta­wia­my przy ka­sie – na wła­sne ry­zy­ko.

LITERATURA

1. T. Jurek: Słownik Historyczno-Geograficzny Ziem Polskich w Średniowieczu, PAN
2. L. Kajzer, J. Salm, S. Kołodziejski: Leksykon zamków w Polsce, Arkady 2001
3. J. Sobczak: Przez Wielkopolskę..., Zysk i s-ka 1999
4. J. Skuratowicz: Zamek Górków i Opalińskich w Sierakowie, Ochrona Zabytków 53/4, 2000
5. A. Wagner: Murowane budowle obronne w Polsce X-XVIIw., Bellona 2019
6. Praca zbiorowa: Kronika konwentu ber­nar­dy­nów sie­ra­kow­skich spi­sa­na w la­tach 1624-1819, Mu­ze­um Za­mek Opa­liń­skich 2015

W pobliżu:
Szamotuły - zamek rycerski z XIV-XV w., 38 km
Międzyrzecz - ruina zamku królewskiego, 49 km

tekst: 2024
fotografie: 2018, 2019
© Jacek Bednarek