ZAMEK W G£OGOWIE, WIDOK OD STRONY PO£UDNIOWEJ

DZIEJE ZAMKU

OPIS ZAMKU

ZWIEDZANIE

U

trwalony na lek­cjach hi­sto­rii w zwi±­zku z dra­ma­ty­czn± o­bro­n± (1109) przed woj­ska­mi ce­sa­rza Hen­ry­ka V dre­wnia­ny gród ksi±­¿ê­cy znaj­do­wa³ siê na od­rzañ­skim Ostro­wie Tum­skim w miej­scu, gdzie pó¼­niej sta­nê­³a ko­le­gia­ta. W 1249 ro­ku syn Hen­ry­ka Po­bo¿­ne­go Kon­rad sa­mo­zwañ­czym ak­tem oder­wa³ zie­miê g³o­gow­sk± od rz±­dzo­ne­go przez Bo­le­s³a­wa Ro­gat­kê ksiê­stwa wro­c³aw­skie­go i wy­kre­owa³ swo­je w³a­sne pañ­stew­ko ze sto­li­c± w G³o­go­wie, da­j±c tym sa­mym po­cz±­tek g³o­gow­skiej i ole¶­nic­kiej li­nii Pia­stów. Ogra­bio­ny Bo­le­s³aw wpraw­dzie tro­chê pro­te­sto­wa³, ale po­rwa­ny i uwiê­zio­ny przez bez­wzglêd­ne­go bra­ta wkrót­ce skru­sza³ i pra­wnie u­sank­cjo­no­wa³ na­ro­dzi­ny no­we­go ksiê­stwa. Wa­row­ny za­mek wznie­sio­ny zo­sta³ w dru­giej po­³o­wie XIII wie­ku z ini­cja­ty­wy ksiê­cia Kon­ra­da II. Zgo­dnie z pa­nu­j±­cym w tam­tym o­kre­sie kie­run­kiem ro­zwo­ju bu­dow­nic­twa, sk³a­da³ siê on z dre­wnia­nych do­mów, wo­lno sto­j±­cej, ce­gla­nej wie­¿y o­raz dre­wnia­no-ziem­nych u­moc­nieñ.

WIDOK ZAMKU G£OGOWSKIEGO NA RYCINIE Z 1635 ROKU

O

d po­cz±t­ku swe­go ist­nie­nia sie­dzi­ba ksi±­¿ê­ca sta­no­wi­³a prze­strzeñ prze­tar­gów po­li­tycz­nych sk³ó­co­nych miê­dzy so­b± su­we­re­nów dziel­nic ¶l±s­kich. To w jej lo­chach w 1293 ro­ku ów­czes­ny w³ad­ca ksiê­stwa Hen­ryk III Bia­³y u­wiê­zi³ swe­go stry­jecz­ne­go bra­ta Hen­ry­ka V Gru­be­go. Przy­czy­n± ro­dzin­nych wa­¶ni by³ spa­dek po Hen­ry­ku Pro­bu­sie, któ­ry za­pi­sa³ w te­sta­men­cie zie­miê wro­c³aw­sk± ksiê­ciu g³o­gow­skie­mu, lecz nie­za­do­wo­le­ni z ta­kie­go wy­bo­ru wro­c³aw­scy miesz­cza­nie nie ze­zwo­li­li na je­go re­a­li­za­cjê i na swe­go zwierz­chni­ka wy­bra­li Hen­ry­ka V. Ten por­wa­ny z k±­pie­li i przy­wle­czo­ny na­go do G³o­go­wa zo­sta³ zam­kniê­ty w cias­nej ¿e­laz­nej skrzy­ni, bez mo­¿li­wo¶­ci wy­pros­to­wa­nia koñ­czyn i swo­bod­nych ru­chów, z dwo­ma nie­wiel­ki­mi o­two­ra­mi: na je­dze­nie i pi­cie, oraz na to dru­gie. Hen­ryk twar­dy by³ i wy­trzy­ma³ w ta­kich wa­run­kach pó³ ro­ku, ale kie­dy w je­go cie­le za­gnie¼­dzi­³y siê ro­ba­ki, nie da³ ra­dy - w ma­ju 1294 pod­pi­sa³ uk³ad, na mo­cy któ­re­go zrzek³ siê na rzecz swe­go o­praw­cy czê­¶ci spor­ne­go ksiê­stwa.

MIASTO I ZAMEK NA XVIII-WIECZNYCH RYCINACH FREIDRICHA BERHNARDA WERNERA

W

1331 roku sto­li­cê ksiê­stwa g³o­gow­skie­go pod wspól­nym pa­no­wa­niem Ja­na ¦ci­naw­skie­go o­raz Hen­ry­ka IV ¯a­gañ­skie­go za­a­ta­ko­wa­³y i pod­stê­pem zdo­by­³y woj­ska cze­skie Ja­na Luk­sem­bur­czy­ka. ¦ci­naw­ski szy­bko do­ga­da³ siê z Cze­cha­mi i w za­mian za mo­¿li­wo¶æ u­trzy­ma­nia po­zo­sta­³ych dóbr od­da³ swo­j± czê¶æ mia­sta; do zbroj­ne­go kon­flik­tu do­sz³o na­to­miast po­miê­dzy Luk­sem­bur­czy­kiem a dru­gim z w³a­¶ci­cie­li, sy­nem Hen­ry­ka IV - Hen­ry­kiem V ¯e­laz­nym. Hen­ry­ko­wi u­da­³o siê na­wet na pe­wien czas prze­j±æ za­mek, za­a­ta­ko­wa­ny jed­nak od wscho­du przez pol­skie­go kró­la Ka­zi­mie­rza Wiel­kie­go nie by³ w sta­nie wal­czyæ na dwa fron­ty i w 1344 zmu­szo­ny zo­sta³ do z³o­¿e­nia ho³­du len­ne­go kró­lo­wi czes­kie­mu, uzys­ku­j±c dziê­ki te­mu ³as­kê i po­³o­wê G³o­go­wa. W za­cho­wa­nej czê­¶ci mia­sta je­den z je­go po­tom­ków, ksi±­¿ê Jan I na po­cz±t­ku XV stu­le­cia wzniós³ no­wy, ju¿ w pe­³ni mu­ro­wa­ny za­mek, zbu­do­wa­ny z wy­ko­rzy­sta­niem ist­nie­j±­cej wcze­¶niej go­tyc­kiej wie­¿y i miej­skie­go mu­ru o­bron­ne­go. Pe³­ni³ on od­t±d funk­cjê sie­dzi­by czes­kich u­rzêd­ni­ków kró­lew­skich, w któ­rej re­zy­do­wa­li m.in. bra­cia kró­la Czech W³a­dy­s³a­wa Ja­giel­loñ­czy­ka, a pó¼­niej w³ad­cy Pol­ski: Jan Ol­bracht i Zyg­munt Ja­giel­loñ­czyk, zna­ny nam bli­¿ej ja­ko Zyg­munt Sta­ry.

FRAGMENT PLANU PODZAMCZA Z 1736 ROKU, ZAMEK NA DOLE PO LEWEJ

Z

ygmunt Ja­giel­loñ­czyk mie­szka³ w g³o­gow­skim za­mku w la­tach 1498-1506 pod­no­sz±c go z ruin bê­d±­cych kon­sek­wen­cj± to­cz±­cej siê dzie­siêæ lat wcze­¶niej woj­ny z kró­lem wê­gier­skim Ma­cie­jem Kor­wi­nem. O ska­li znisz­czeñ z cza­sów te­go kon­flik­tu mo­¿e ¶wiad­czyæ fakt, ¿e pod­czas o­blê­¿e­nia mia­sta w 1488 ro­ku na wy­spê tum­sk± w ci±­gu tyl­ko je­dne­go dnia spa­d³o 120 po­cis­ków z du­¿ych dzia³, nie li­cz±c kul z dzia³ mniej­szych oraz z bro­ni rêcz­nej. Z bom­bar­dy ¶wid­nic­kiej od­da­no wów­czas 17 strza­³ów, za¶ z le­gnic­kiej, za­li­cza­nej do trzech naj­wiêk­szych pu­szek ¶l±­skich, 14 strza­³ów do cza­su, gdy pê­k³a. Do prac przy od­bu­do­wie za­mku Zyg­munt za­trud­ni³ ar­chi­tek­tów w³os­kich - nie da­ne mu by­³o jed­nak o­so­bi¶­cie jej nad­zo­ro­waæ, gdy¿ w 1506 ro­ku zo­sta³ kró­lem Pol­ski i wy­je­cha³ do Kra­ko­wa. W ro­ku 1574 czê¶æ bu­dyn­ków za­wa­li­³a siê, a w 1615 za­mek sp³o­n±³ w wiel­kim po­¿a­rze mia­sta. Pró­bo­wa­li ra­to­waæ go: sta­ro­sta Ru­dolf von Zed­itz i Jan Ber­nard von Her­ber­stein, któ­ry w la­tach 1652-69 nad­zo­ro­wa³ pra­ce przy ba­ro­ko­wej prze­bu­do­wie re­zy­den­cji na­da­j±­cej jej for­mê pa­³a­co­w±, zbli­¿o­n± do wy­gl±­du wspó³­czes­ne­go.

DWIE PIÊKNE POCZTÓWKI Z WIZERUNKIEM ZAMKU G£OGOWSKIEGO
POWY¯EJ: ELEWACJA PO£UDNIOWO-WSCHODNIA, PRZED NI¡ UWIECZNIONY KONCERT ORKIESTRY DÊTEJ, OKO£O 1915
PONI¯EJ: NIE ISTNEJ¡CE JU¯, ZNISZCZONE PODCZAS 2. WOJNY ¦WIATOWEJ SKRZYD£O PO£UDNIOWO-ZACHODNIE, OKO£O 1910

P

od­czas wo­jen na­po­le­oñ­skich G³o­gów zna­laz³ siê na tra­sie mar­szu wojsk fran­cus­kich z Dre­zna do War­sza­wy i tu­taj w sier­pniu 1807 przez kró­tki czas mia³ swo­j± kwa­te­rê sam Na­po­le­on Bo­na­par­te. W ro­ku 1814 da­wny gmach ksi±­¿ê­cy po­wró­ci³ w rê­ce pru­skie, by pod ko­niec XIX wie­ku przej¶æ ko­lej­n± prze­bu­do­wê w ce­lu a­dap­ta­cji go na sie­dzi­bê s±­du kró­lew­skie­go i pry­wat­ne lo­ka­le mie­szkal­ne. Znisz­czo­ny zi­m± 1945 obiekt od­bu­do­wa­no w la­tach 1971-83 na po­trze­by Mu­ze­um Hut­nic­twa i Od­lew­nic­twa Me­ta­li Ko­lo­ro­wych, choæ pier­wsza wy­sta­wa o­twar­ta zo­sta­³a je­szcze w ru­inach w ro­ku 1967. Obec­nie w za­mku mie­¶ci siê Mu­ze­um Ar­che­o­lo­gicz­no-Hi­sto­rycz­ne.

RUINA ZAMKU KSI¡¯ÊCEGO W DRUGIEJ PO£OWIE LAT 50. XX WIEKU

ZAMEK PO ODBUDOWIE WIDZIANY Z TEJ SAMEJ PERSPEKTYWY

DZIEJE ZAMKU

OPIS ZAMKU

ZWIEDZANIE

Z

amek zbu­do­wa­ny zo­sta³ w pó³­noc­no-za­chod­nim na­ro¿­ni­ku mia­sta, na le­wym brze­gu rze­ki Odry. Strzeg³ on prze­pra­wy, a pó¼­niej mo­stu, któ­rym bieg³ wa­¿ny stra­te­gicz­nie trakt do Wiel­ko­pol­ski. Wa­row­nia znaj­do­wa­³a siê w ob­rê­bie for­ty­fi­ka­cji miej­skich, od mia­sta o­to­czo­na by­³a jed­nak fo­s±. Naj­star­szym ist­nie­j±­cym e­le­men­tem ar­chi­te­ktu­ry zam­ko­wej jest ko­lis­ta wie­¿a obron­na wznie­sio­na w dru­giej po­³o­wie XIII wie­ku z ce­g³y u­k³a­da­nej w w±­tku wen­dyj­skim. Po po­¿a­rze w 1291 ro­ku roz­po­czê­to for­mo­wa­nie no­we­go re­gu­lar­ne­go za­³o­¿e­nia, roz­pla­no­wa­ne­go na rzu­cie pro­sto­k±­ta o wy­mia­rach 38x49 me­trów, w sk³ad któ­re­go, o­prócz wie­¿y, wcho­dzi­³y mu­ry ob­wo­do­we i dwa je­dno­trak­to­we bu­dyn­ki sto­j±­ce przy ich kró­tszych bo­kach.

PLAN ZAMKU WG B. GUERQUINA, CIEMNYM KOLOREM OZNACZONO ZARYS ZAMKU ¦REDNIOWIECZNEGO

N

a prze­strze­ni wie­ków gmach wie­lo­krot­nie pod­da­wa­ny by³ prze­bu­do­wom i mo­der­ni­zac­jom, z któ­rych naj­wiêk­szy wp³yw na je­go wy­gl±d i uk³ad prze­strzen­ny mia­³a XV-wie­czna roz­bu­do­wa o trze­ci, pó³­no­cny bu­dy­nek mie­szkal­ny, a ta­k¿e prze­bu­do­wa z dru­giej po­³o­wy XVII stu­le­cia, pod­czas któ­rej do­sta­wio­no po­³u­dnio­we skrzy­d³o i ar­ka­dê z log­gi± przy skrzy­dle wschod­nim. Po­zo­sta­³e bu­dyn­ki pod­wy¿­szo­no wów­czas o jed­n± kon­dy­gna­cjê, zmie­nio­no u­k³ad i cha­rak­ter wnêtrz, uje­dno­li­co­no o­two­ry o­kien­ne, a ele­wa­cjê ze­wnêtrz­n± o­zdo­bio­no w zgo­dzie z obo­wi±­zu­j±­cym sty­lem ba­ro­ko­wym. Pod ko­niec XIX wieku po­no­wnie zmie­nio­no uk³ad po­miesz­czeñ zam­ko­wych, we­wn±trz cy­lin­drycz­nej wie­¿y za­³o­¿o­no kla­tkê scho­do­w±, na jej par­te­rze prze­bi­to no­wy otwór, a szczyt zwieñ­czo­no klin­kie­ro­wym kre­ne­la­¿em. Po dru­giej woj­nie ¶wia­to­wej pod­jê­ta zo­sta­³a de­cy­zja o ro­ze­bra­niu znisz­czo­ne­go skrzy­d³a po­³u­dnio­we­go i za­st±­pie­niu go ma­³o e­ste­tycz­nym be­to­no­wym mu­rem pa­ra­wa­no­wym. Po­zo­sta­³e bu­dyn­ki pod­nie­sio­no z ruin i ude­ko­ro­wa­no ba­ro­ko­w± sza­t± ar­chi­te­kto­nicz­n±.

SKRZYD£O PO£UDNIOWO-WSCHODNIE Z PRZEJAZDEM BRAMNYM

MUR KURTYNOWY W MIEJSCU SKRZYD£A PO£UDNIOWO-ZACHODNIEGO

DZIEJE ZAMKU

OPIS ZAMKU

ZWIEDZANIE

Z

dawnej re­zyden­cji ksi±­¿±t g³o­gow­skich do dzi¶ za­cho­wa­³a siê XIII-wie­czna go­ty­cka wie­¿a, na­ro­¿na skar­pa od stro­ny fo­sy i fra­gmen­ty mu­rów u­kry­tych pod wspó³­cze­sny­mi tyn­ka­mi, w tym obec­ny prze­jazd bra­mny. Dzi¶ swo­j± sie­dzi­bê w za­mku ma Mu­ze­um Ar­che­olo­gicz­no-Hi­sto­ry­czne ze zbio­rami po­cho­dz±­cy­mi g³ó­wnie z ba­dañ wy­ko­pa­lis­ko­wych pro­wa­dzo­nych na te­re­nie bu­do­wy hu­ty Mie­dzi "G³o­gów", na Ostro­wie Tum­skim i na Sta­rym Mie­¶cie, m.in. od­kry­ty w 1987 ro­ku przez zdu­mio­nych dzia³­ko­wi­czów skarb li­cz±­cy po­nad 20 ty­siê­cy mo­net ¶re­dnio­wiecz­nych, skarb oz­dób i mo­net z X wie­ku o­raz sta­ro­¿yt­ne wy­ro­by z br±­zu. W mu­ze­um o­bej­rzeæ mo­¿na rów­nie¿ eks­po­zy­cjê do­ku­men­tu­j±­c± hi­sto­riê o­sad­nic­twa w do­rze­czu Od­ry, XII-wie­czn± re­kon­stru­kcjê men­ni­cy, wy­sta­wê po­¶wiê­co­n± hi­sto­rii zie­mi g³o­gow­skiej, mi­li­ta­ria, a na­wet ko­lek­cjê sta­rych ra­dio­od­bior­ni­ków i gra­mo­fo­nów o­raz ma­lar­stwo wspó³­czes­ne.

FRAGMENTY EKSPOZYCJI MUZEALNEJ NA ZAMKU

Wstêp do muzeum jest biletowany, na dziedziniec - wolny

Bezp³atne fotografowanie i filmowanie na u¿ytek prywatny

Zakaz wprowadzania psów na teren muzeum

WIDOK Z WIE¯Y ZAMKOWEJ W KIERUNKU PÓ£NOCNO-WSCHODNIM NA MOST TOLERANCJI...

I NA PO£UDNIOWY-ZACHÓD, GDZIE ROZCI¡GA SIÊ SKWER Z POMNIKIEM DZIECI G£OGOWSKICH I RUIN¡ KO¦CIO£A ¦W. PIOTRA

DOJAZD

Z

amek po­³o­¿o­ny jest przy ul. Bra­ma Brzo­stow­ska, tu¿ nad Od­r±, obok wy­so­kie­go ró­¿o­we­go mo­stu zwa­ne­go Mo­stem To­le­ran­cji. Po wyj­¶ciu z dwo­rca PKP na­le­¿y skrê­ciæ w le­wo w ul. 1 ma­ja, da­lej i¶æ pro­sto ul. Nad­brze¿­n±, trzy­ma­j±c kurs w kie­run­ku wscho­dnim (20 min.). (ma­pa zam­ków wo­je­wódz­twa)

Sa­mo­chód za­par­ko­waæ mo¿­na przy ul. Zam­ko­wej (za­ple­cze zam­ku) lub na pla­cy­ku przy ul. Nad­odrzañ­skiej, vis-a-vis g³ó­wne­go wej­¶cia do mu­ze­um.

Rower mo¿na wpro­wa­dziæ na dzie­dzi­niec zam­ko­wy.

LITERATURA

1. M. Chorowska: Zamek jako rezydencja ksi±¿êca na Dolnym ¦l±sku...
2. M. Chorowska: Rezydencje ¶redniowieczne na ¦l±sku, OFPWW 2003
3. B. Guerquin: Zamki w Polsce, Arkady 1984
4. I. T. Kaczyñscy: Zamki w Polsce po³udniowej, Muza SA 1999
5. L. Kajzer, J. Salm, S. Ko³odziejski: Leksykon zamków w Polsce, Arkady 2001
6. J. Szymczak: Zamki i pieni±dze w ¶redniowiecznej Polsce

WIDOK ZAMKU OD STRONY DAWNYCH OGRODÓW

W pobli¿u:
Jakubów - relikty zamku z XIV w., 12 km
Czerna - zamek z XVI w., przebudowany, 18 km
Siedlisko - ruina bastionowego zamku szlacheckiego z XVI w., 33 km
Chobienia - zamek z XVI w., 34 km
Góra - relikty zamku ksi±¿êcego z XIV/XV w., 35 km
Lubin - kaplica zamku ksi±¿êcego z XIV w., 38 km

tekst: 2004
fotografie: 2011
© Jacek Bednarek