BYDLIN, WIDOK RUIN Z LOTU PTAKA

DZIEJE ZAMKU

OPIS ZAMKU

ZWIEDZANIE

P

oczątki murowanej strażnicy w By­dli­nie ze wzglę­du na nie­do­stęp­ność źró­deł gi­ną w mro­kach dzie­jów, nie moż­na więc dziś jed­no­znacz­nie okre­ślić, z czy­jej ini­cja­ty­wy ją zbu­do­wa­no i kie­dy to na­stą­pi­ło. Naj­star­szy zna­ny nam do­ku­ment wzmian­ku­ją­cy cas­trum w By­dli­nie po­cho­dzi z 1398 ro­ku - w tym cza­sie sta­no­wi ono waż­ne ogni­wo w sys­te­mie obron­nym na po­gra­ni­czu pol­sko-ślą­skim. Je­go wła­ści­cie­la­mi są Peł­ka i Nie­mie­rza, spad­ko­bier­cy kró­lew­skie­go po­sła Nie­mie­rzy z Goł­czy (zm. 1351), któ­ry w li­te­ra­tu­rze cza­sa­mi przed­sta­wia­ny jest ja­ko fun­da­tor wa­row­ni. Wspom­nia­ni Peł­ka i Nie­mie­rza to ofi­cjal­nie sy­no­wie Nie­mie­rzy z Goł­czy, jed­nak w opi­nii nie­któ­rych hi­sto­ry­ków ich bio­lo­gicz­nym oj­cem jest Ka­zi­mierz Wiel­ki, król Pol­ski, a za­ra­zem wie­lo­let­ni ko­cha­nek żo­ny swo­je­go po­sła no­szą­cej su­ge­styw­ne imię Cud­ka.

REKONSTRUKCJA ZAMKU WG B. DREJEWICZ, ŹRÓDŁO: R. SYPEK "ZAMKI I OBIEKTY WAROWNE JURY KRAKOWSKO-CZĘSTOCHOWSKIEJ"

W

latach 1398-1400 pre­ten­sje do zam­ku zgła­sza­ją Kle­mens Łow­czyc i je­go stryj Zbi­gniew z Ła­pa­no­wa, ty­tu­lar­ny bi­skup la­ody­cej­skiLaodycea – starożytne miasto na terenie Frygii, oddalone o kilkanaście kilometrów od Hierapolis, współcześnie stanowisko archeologiczne w południowo-zachodniej Turcji. W czasach Cesarstwa Bizantyjskiego Laodycea odgrywała znaczną rolę jako siedziba biskupstwa. Ostatni biskup Laodycei zakończył swoją misję w 1450 roku. Od tego czasu, Laodycea jest biskupstwem tytularnym Kościoła Katolickiego. Ostatni biskup tytularny Laodycei we Frygii pełnił tę funkcję w 1968 roku. . W dru­giej po­ło­wie XV stu­le­cia By­dlin prze­cho­dzi w rę­ce ro­du Szcze­pa­now­skich, póź­niej je­go dzie­dzi­ca­mi są Brze­zic­cy i wresz­cie Bo­na­ro­wie, któ­rzy na po­cząt­ku XVI wie­ku prze­bu­do­wu­ją wa­row­nię na ko­ściół. W 1546 ro­ku Zo­fia Bo­nar prze­ka­zu­je wieś ja­ko wia­no mał­żeń­skie Ja­no­wi Fir­le­jo­wi her­bu Le­wart (zm. 1574), po­sło­wi kró­lew­skie­mu, a ten – jak przy­stoi na żar­li­we­go lu­te­ra­ni­na, a póź­niej kal­wi­ni­stę - prze­kształ­ca ka­to­lic­ką świą­ty­nię w zbór pro­te­stan­cki. Już jed­nak w ro­ku 1594 je­go syn Mi­ko­łaj (zm. 1601) zwra­ca bu­dow­lę ka­to­li­kom nie szczę­dząc przy tym środ­ków na jej re­no­wa­cję i prze­bu­do­wę. Pro­wa­dzo­ne wów­czas pra­ce obej­mu­ją mię­dzy in­ny­mi roz­biór­kę mu­ru ob­wo­do­we­go z wie­żą bram­ną, za­mu­ro­wa­nie czę­ści okien i wy­bi­cie no­wych, a tak­że zmia­nę ukła­du i wy­stro­ju wnętrz. No­wy ko­ściół otrzy­mu­je na­zwę Świę­te­go Krzy­ża.

PRZY SCHODACH PROWADZĄCYCH NA WZGÓRZE ZAMKOWE

W

1655 stojący na wzgórzu zam­ko­wym ko­śció­łek na­jeż­dża­ją, ra­bu­ją i pa­lą woj­ska na­le­żą­ce do od­dzia­łów szwedz­kie­go ge­ne­ra­ła Bur­char­da von den Lüh­nen. I choć z ini­cja­ty­wy Mę­ciń­skich w la­tach 30. XVIII wie­ku zo­sta­je on od­bu­do­wa­ny, to czę­ste póź­niej na­pa­dy ra­bun­ko­we, za­nie­dba­nia i po­ża­ry spra­wia­ją, że pod ko­niec stu­le­cia jest on już opusz­czo­ny i po­pa­da w ru­inę. Od­tąd przez po­nad dwie­ście lat go­łe mu­ry daw­ne­go zam­ku strze­gą skry­cie swych ta­jem­nic, aż do pierw­szych ba­dań wy­ko­pa­li­sko­wych z 1989 ro­ku, gdy na ich te­re­nie ar­che­olo­dzy do­ko­nu­ją sze­re­gu cie­ka­wych od­kry­wek, wśród nich fun­da­men­tów wie­ży bram­nej i kryp­ty z dwo­ma wy­ku­ty­mi w ska­le gro­ba­mi za­wie­ra­ją­cy­mi ludz­kie szcząt­ki. Owo­cem ich prac są rów­nież od­na­le­zio­ne po­śród ruin de­narDenar – dawna moneta srebrna Lud­wi­ka Wę­gier­skie­go i so­li­dySolid (szeląg) – dawna moneta srebrna Zyg­mun­ta III Wa­zy, a tak­że licz­ne frag­men­ty ce­ra­mi­ki na­czy­nio­wej i ka­fli pie­co­wych.

POŚRÓD RUIN ZAMKU W BYDLINIE

OKOPY Z CZASÓW 1. WOJNY ŚWIATOWEJ POD WZGÓRZEM ZAMKOWYM

DZIEJE ZAMKU

OPIS ZAMKU

ZWIEDZANIE

E

lementem dominującym w bryle zam­ku był trzy­kon­dyg­na­cyj­ny bu­dy­nek ty­pu wie­żo­we­go mu­ro­wa­ny na pla­nie pro­sto­ką­ta o bo­kach 11x24 m. Gmach ten po­sia­da na­roż­ne przy­po­ry spa­ja­ją­ce ma­syw­ne mu­ry o im­po­nu­ją­cej gru­bo­ści się­ga­ją­cej 2,3 m. Stro­py bu­dyn­ku by­ły drew­nia­ne, a ścia­ny dzia­ło­we wznie­sio­no z drew­na i gli­ny. Wej­ście do nie­go pro­wa­dzi­ło przez por­tal usy­tu­owa­ny na wy­so­ko­ści 2,5 m nad po­zio­mem grun­tu, do któ­re­go do­sta­wio­no drew­nia­ne scho­dy lub ga­nek. Oświe­tle­nie wnętrz za­pew­nia­ły ostro­łu­ko­we ok­na i mniej­sze okien­ka szcze­li­no­we; od stro­ny skar­py praw­do­po­dob­nie wy­stę­po­wa­ły rów­nież otwo­ry strzel­ni­cze, tam też usy­tu­owa­no wy­kusz ustę­po­wy. W dru­giej fa­zie bu­do­wy, za­pew­ne jesz­cze w XIV wie­ku, do wie­ży miesz­kal­nej do­sta­wio­no od po­łud­nia mur ob­wo­do­wy z wie­żą bram­ną two­rząc w ten spo­sób nie­wiel­ki dzie­dzi­niec. Ca­łość ota­cza­ła wy­ku­ta w ska­le fo­sa oraz ka­mien­no-ziem­ny wał, po­nad­to od pół­no­cy za­mek chro­nio­ny był przez stro­mą skar­pę i roz­le­głe pod­mo­kłe te­re­ny.

DOŚĆ SWOBODNE WIZUALIZACJE ZAMKU Z OKRESU ŚREDNIOWIECZA (WYŻEJ) I PO PRZEBUDOWIE NA KOŚCIÓŁ
GRAFIKI POCHODZĄ Z TABLICY INFORMACYJNEJ USTAWIONEJ U PODNÓŻA GÓRY ZAMKOWEJ

W

ramach przebudowy warowni na ko­ściół w XVI wie­ku część okien i drzwi za­mu­ro­wa­no, a wnę­trze bu­dow­li po­dzie­lo­no na trzy mniej­sze po­miesz­cze­nia. W po­ło­wie dłu­go­ści mu­ru fa­sa­do­we­go wznie­sio­no ścia­nę two­rząc w ten spo­sób osob­ne pre­zbi­te­rium i na­wę. Od za­cho­du na­wę tą ogra­ni­czo­no mur­kiem wy­dzie­la­ją­cym wą­ską iz­bę, któ­ra peł­ni­ła za­pew­ne ja­kąś funk­cję po­moc­ni­czą - być mo­że by­ła to kruch­ta lub ka­pli­ca. Wy­bi­to rów­nież no­we ok­na od stro­ny dzie­dziń­ca.

PLAN ZAMKU W BYDLINIE: 1. WIEŻA MIESZKALNA (KOŚCIÓŁ), 2. MUR OBRONNY, 3. WIEŻA BRAMNA, 4. SKARPA

RUINA WIEŻY MIESZKALNEJ (KOŚCIOŁA)

DZIEJE ZAMKU

OPIS ZAMKU

ZWIEDZANIE

D

o czasów współczesnych zachowały się po­strzę­pio­ne frag­men­ty mu­rów ka­mie­ni­cy zam­ko­wej, ukry­te w zie­mi fun­da­men­ty mu­rów ob­wo­do­wych i ro­wy po fo­sie. W 2009 ro­ku mur po­łu­dnio­wy bu­dyn­ku miesz­kal­ne­go za­wa­lił się, jed­nak już w 2012 zo­stał czę­ścio­wo od­bu­do­wa­ny (p. fo­to­gra­fie po­ni­żej). To­wa­rzy­szą­ce od­bu­do­wie mu­ru pra­ce ob­ję­ły rów­nież utwier­dze­nie ob­lu­zo­wa­nych ka­mie­ni, uzu­peł­nie­nie spo­in, usu­nię­cie ro­ślin­no­ści po­ra­sta­ją­cej pla­teau wzgó­rza oraz re­mont scho­dów pro­wa­dzą­cych do ru­in.

ZAMEK W BYDLINIE SPRZED KATASTROFY BUDOWLANEJ (POWYŻEJ) I PO CZĘŚCIOWEJ REKONSTRUKCJI

Ruinę można zwiedzać bez­płat­nie o do­wol­nej po­rze dnia lub no­cy.

Towarzyszyć w tym mo­że Wam Wasz pies. Po dro­dze z par­kin­gu nie­zbyt wy­ma­ga­ją­ce po­dej­ście i kil­ka­na­ście scho­dów.

Na dojście z parkingu, oglę­dzi­ny zam­ku i spa­cer wzdłuż oko­pów na­le­ży za­re­zer­wo­wać min. 30 mi­nut.

Miejsce nie jest dostosowane do po­trzeb osób ze znacz­nym stop­niem nie­peł­no­spraw­no­ści ru­cho­wej (syp­ka na­wierz­chnia dro­gi, stro­me scho­dy).

Strefa lotów wojskowych. Dla stre­fy ak­tyw­nej obo­wią­zu­je za­kaz lo­tów stat­ka­mi po­wietrz­ny­mi. Sta­tus spraw­dzić moż­na w apli­ka­cji DRO­NE­RA­DAR.

RUINA KAMIENICY ZAMKOWEJ

W DRODZE DO ZAMKU

DOJAZD

B

ydlin położony jest około 15 km na pół­noc­ny wschód od Ol­ku­sza i oko­ło 10 km na po­łu­dnie od zam­ku w Smo­le­niu. Ru­ina stoi w pół­noc­nej czę­ści wsi, obok cmen­ta­rza, po le­wej stro­nie dro­gi pro­wa­dzą­cej do Dłuż­ca. Pod wzgó­rzem zam­ko­wym przy­sta­nek, na któ­rym za­trzy­mu­ją się au­to­bu­sy ko­mu­ni­ka­cji Ol­kusz li­nii 470 i 474 (w week­end kur­su­ją bar­dzo rzad­ko). (ma­pa zam­ków wo­je­wódz­twa)

Darmowy parking przy cmentarzu (By­dlin, ul. Za­wad­ka, około 200 me­trów od ru­in).

Rowery można wprowadzić na wzgó­rze zam­ko­we.

WIATA TURYSTYCZNA U STÓP WZGÓRZA ZAMKOWEGO (PRZY WIACIE STOJAKI ROWEROWE)

LITERATURA

1. M. Antoniewicz: Zamki na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej...
2. I. T. Kaczyńscy: Zamki w Polsce południowej, Muza SA 1999
3. L. Kajzer, J. Salm, S. Kołodziejski: Leksykon zamków w Polsce, Arkady 2001
4. R. Sypek: Zamki i obiekty warowne Jury Krakowsko-Częstochowskiej
5. J. Zinkow: Orle gniazda i warownie jurajskie, Sport i Turystyka 1977

W pobliżu:
Smoleń - ruina zamku rycerskiego z XIV w., 12 km
Udórz - relikty zamku rycerskiego z XIV w., 12 km (piechotą, rowerem), 19 km (samochodem)
Ryczów - ruina strażnicy królewskiej z XIV w., 13 km
Pilica - zamek Toporczyków z XIV w., przebudowany, 15 km
Rabsztyn - ruina zamku królewskiego z XIV w., 14 km
Podzamcze - ruina zamku Ogrodzieniec z XIV-XVI w., 17 km
Pieskowa Skała - zamek królewski z XIV-XVII w., 26 km
Sławków - relikty zamku biskupiego z XIII w., 28 km
Wysocice - kościół obronny z XII-XIII w., 28 km
Morsko - ruina zamku z XIV w., 30 km
Ojców - ruina zamku królewskiego z XIV w., 33 km
Korzkiew - zamek rycerski z XIV/XV w., 39 km
Mirów - ruina zamku rycerskiego z XIV w., 39 km
Bobolice - zamek królewski (rekonstrukcja), 40 km
Siewierz - ruina zamku biskupów krakowskich z XV w., 40 km

WARTO ZOBACZYĆ:

Na położonym u stóp wzgó­rza zam­ko­we­go cmen­ta­rzu kwa­te­ry wo­jen­ne, w któ­rych po­cho­wa­no po­le­głych w bi­twie pod Krzy­wo­pło­ta­mi 46 pol­skich le­gio­ni­stów oraz 284 bez­imien­nych żoł­nie­rzy ar­mii ro­syj­skiej i au­striac­kiej (głów­nie Wę­grów, Sło­wa­ków, Cze­chów i Po­la­ków). Przy wej­ściu na cmen­tarz mu­ro­wa­na ka­pli­ca pw. Po­cie­sze­nia NMP wznie­sio­na w XVIII wie­ku na miej­scu daw­nej pu­stel­ni.

Rozpoczynający się około 10 km w kie­run­ku po­łu­dnio­wo-za­chod­nim naj­więk­szy w Pol­sce ob­szar lot­nych pia­sków zwa­ny Pu­sty­nią Błę­dow­ską o dłu­go­ści 10 i sze­ro­ko­ści 4 km. Dziś pu­sty­nia w prze­wa­ża­ją­cej czę­ści jest już po­ro­śnię­ta drze­wo­sta­nem, jed­nak wciąż za­cho­wa­ły się du­że ob­sza­ry od­sło­nię­te­go pia­sku. Naj­cie­kaw­szy wi­dok na pia­ski pu­sty­ni ofe­ru­je punkt wi­do­ko­wy we wsi Che­chło, a naj­bar­dziej efek­tow­ną pa­no­ra­mę - ta­ras wi­do­ko­wy w Klu­czach.

tekst: 2022
fotografie: 2009, 2021
© Jacek Bednarek